«Аракам подростко пагытыште подылаш тӱҥалынам. Йолташ-влак дене пырля…», «Наркотикым самырыкем годым приниматлен онченам, йолташ-шамыч темленыт…» Тыште эмлалтше кажне еҥын чоным почмо ойжо ик семынрак тӱҥалеш. Тӱҥалтыш ошкыл – самырык жапыште. Умбакыже илыш сӱрет-влак вер да жап шотышто мыняр-гынат ойыртемалтыт. Но кажныжын ойгыжо икте – ушым, чоным да тазалыкым пытарыше шакше чер. Кажныжым илыш ик шӱртӧ ярым дене тышке вӱден конден – наркологий диспансерыш. Тиде верыште веле диспансер пашаеҥ-влакын полшымышт дене уш яндарешташ тӱҥалеш. Тунам черле-шамыч илыш нерген шонкалат, иктешлымашым ыштат.
Мее Республикысе наркологий диспансерын Куяр посёлкышто верланыше реабилитаций пӧлкашкыже миен коштна, тысе черле-влак дене вашлийна. Нуно мыланна да тыланда шке илыш историйыштым каласкалышт.
Евгений
Рвезе республикысе наркологий диспансерын реабилитаций пӧлкаштыже кок тылзе эмлалтеш. Тудо наркоман. Шкеж нерген ойлымо годым рвезе «наркоман улам» манаш огеш ӧр. Вет чер деч эмлалташ манын, эн ончычак тиде шучко чыным шкалан шке ойлыман, черле улмым умылыман.
– Евгений, наркотик дене варнаш тӱҥалметым шарнет? Мо тыйым тиде аярым тамлаш таратен?
– Мый ушан-шотан ешыште шочын-кушкынам. Ачам-авам мыйым чот йӧратеныт, чыла шотышто эскереныт, туныктеныт, эсогыл аватмут дене нигунам ойлаш тоштын омыл. Музыкальный школышто тунемынам, боксыш коштынам. Эре «чын» эрге лийынам. Нигунам нунын шонымашыштлан тореш лийын омыл. Такшым иктаж-мо шотышто шке шонымашем лийын гынат, ойлен омыл. Тыге туныктеныт – кугурак-влакым пагалаш.
Вара тунемаш пуренам, тӱшкагудышто йолташ-влакым муынам. Кугу лиймемла чучын, шканем шке оза улам манын шоненам. Эрык! Рвезе-шамыч дене погынен, аракам йӱаш тӱҥалынна, вара «травкым» тамлен онченна. Ик гана, все гана. Тыге чучын, пуйто чыла сай. Кугурак лийме семын порошок-влакым ӱпшынчынам да тулеч моло тӱрлым тамленам. Вараже «куштылго» наркотик-влак дене «кайф» манмет шижалтын огыл, тыге мый «име» дене илаш тунемынам.
– Эмлалташ кӱлмым кунам умыленат?
– Тышке толаш кумыл лекше манын, илышыште «пундаш» марте шуман. Ме тудым «дно» манына. Кажне еҥ тушко тӱрлӧ семын шуэш. Наркотик дене варнымемлан кӧра тӱжем гана чот неле ситуацийыш логалынам, но чытенам. Вашке авам ден ачам чыла тидым пален налыныт, нуно мылам эре полшаш тыршеныт, но кертын огытыл. Ой, мыняр мый нуным йӧсландаренам! Пытартыш ганаже ачам мыйым пушташ ямде лийын. Тидым шарналташат шучко! Наркотиклан кӧра мый шкежат шке йолташемым изиш пуштын омыл. Шот дене омат шарне, но каласкалыме почеш палем. Йолташ-влак дене каненна, мый вӱргорнышкем аяр уколым ыштенам. Мутланен шинчыме годым йолташем ала-мом торжанрак ойлен улмаш, а мый тудын ӱмбакыже кержалтынам да пикташ пижынам. Пушташ шоненак пиктенам. Тудым, пеле колышым, весе-влак мый дечем кузе утареныт, омат пале. Изишлан уш пурымо годым умыленам: тиде – мучаш. Тиде мый омыл, тиде мыйын илышем огыл! Тудо пагытлан уло тазалыкем пытаренам, 30 ийышкат шуын омыл, С гепатит дене черланенам. Ны родем, ны йолташем кодын огытыл – чыла йомдаренам…
– Наркодиспансерыште эмлалтмеке, пече вес велысе илышыш уэш логалман. Тудо тыйым уэш тӱрлӧ аярже дене сымыстараш тӱҥалеш вет…
– Палем. Кызыт ме йыр тӱня деч жаплан аралалтше улына. Тыште мемнам ик ойго ик ешла уша. Ме ваш-ваш эҥертена, икте-весылан полшена. Тыште мемнам наркотик «кычал ок му», но тушто – ваҥенак шинча. Чыла тидым мый умылем. Сандене кызыт уэш, у семын илаш тунемам. Тӱҥжӧ – эмлалташ толаш вийым муынам, яндар уш дене шонкалаш йӧн уло. Умбакыже Юмо полышым пуыжо. Чыташ, чоным аяр вий деч аралаш полшыжо…
– Лудшо йолташна-влаклан, самырык тукымлан мом каласымет шуэш?
– Паледа, икымше ошкыл эн лӱдыкшӧ. Ик гана тамлен ончеда гын, иялан чондам ужаледа. Варажым наркотик уло чоным, уло ушым налеш. Эрдене помыжалтат – ушышто тудо, пашам ыштет – адак тудым кычалаш шонет. Аярлан кӧра чылаштым ондалет, ужалет. Уло илышет – аярлан кӧра. Эре шоненак коштат, кузе адак наркотикым муаш да приниматлаш. А тыге чучеш, пуйто чыла саяк, пуйто чыла шот денак. Уке! Наркотикын корныжо эре ик сынан – пычкемыш, шеме, шучко! Икымше ошкыл деч аралалтса. Мыйын йоҥылышем ида ыште.
Вероника
14-15 ияшем годым шке таҥаш-шамыч дене пырля аракам подылаш тӱҥалынам. Тунам техникумыш тунемаш пуренам. Шарнем, ачам ден авам ойырлышт. Ачамже чот йӱэш ыле, йӱмыжлан кӧра авамым эре кырен, еҥгавате-шамыч дене пернылын. Мый чыла умыленам, но чот йӧсланенам. А йолташ ӱдырем-шамыч арака дене лыпланаш туныктеныт. Нунын дене пырля веселан чучын. Йӱдым эре перныл коштынам, эрвелеш мӧҥгӧ окна гыч пурем ыле, авам нимом тогдаен огыл. Тунеммаште нелылыкым шижын омыл, омыдымо йӱд деч вара занятийлаште пеле мален шинченам гынат, чыла умыленам. Мый вет школыштат отличнице лийынам. Но вараже веле илыш шот ыш лий, чыла арака пытарыш. Санкт-Петербургысо ик вузыш бюджетный верыш юристлан тунемаш пуренам ыле. Чыла сай вет, тунем да тунем. Но арака чыла шалатыш, пытартыш курсышто мыйым институт гыч луктын колтышт.
Парикмахер специальностем лийын. Окса кӱлеш, сандене пашам кычал муым, ик салонышто тыршаш тӱҥальым. Ӱпым туредаш келша ыле, кидемат ты пашалан толын. Мый декем веле коштшо еҥ-влакат ыльыч, йыҥгыртат, посна жаплан возалтыт, но кажне гана «запой» манмашкет кайымем годым мый нуным эре ондаленам. Пуйто черланенам, пуйто иктаж сомылем уло але эше иктаж-мо тушто. О-о, алкоголик вет тыге мастарын ондален мошта, тыгайже ушышкыдат ок пуро! Аракам йӱшӧ-влак умылат, аракам йӱмӧ шумо годым ме кеч-могай ситуацийым шкалан келыштарен моштена. Жапымат муына, верымат, йӧнымат… Арака чаркалан кӧра уло тӱням ондален кертына. Паледа, алкоголик кузе шона? Таче чыла сай, пашат ушна, кумылет весела – тидым пайремлыман, подылман. Таче чонетлан йӧсӧ, ноенат ма, шӱлыкын чучеш – арака дене лыпландарыман. Мучашдыме пӧрдем!
Питерыште арака дене веле огыл, наркотик денат варненам, «писе» наркотик-влакым приниматленам. Аракам йӱат, аяр порошокым ӱпшынчат да «чоҥештет». Икмыняр тӱрлӧ аярым приниматлымым ме «лӱҥгалтыш» («качели») манына. Тыгай ме йӱд клублаште коштынна, веселитленна. Мом гына ыштылын огынал, шарналташат намыс! Рвезе дене келшенам. Тудо бордельыште ороллан ыштен. Мыйым тушко «мамочка» семын пашаш пуртыш. Мый, 23 ияш, шке капыштым ужалыше мотор кокай-влакын «авашт» лийынам. Окса тич ыле. Адак арака, наркотик… Вашке порошокым чӱчкыдын ӱпшычмемлан кӧра нергӧргем локтылалтын, тусо тазыла шулен. Нер гыч эре вӱр йога ыле, тушто эре пуалеш ыле. Чот йӧсланенам. Эмлымверыш коштынам, а врач мылам мане: «Але ты ола гыч вес вере илаш кает да илыше кодат, але тышанак каварет».
Шочмо кундемышкем пӧртыльым. Марлан каенам, но ончычсо койышем садак йомын огыл. Тыште наркотикым муын омыл, но чот йӱаш тӱҥалынам. Илыш шотем уке. Паленам, мылам полыш кӱлеш. Анонимный алкоголик-влакын тӱшкашкышт ушненам, но жапын-жапын тушко коштын омыл, йӱын киенам. Нунак мылам ты диспансерыш толаш темленыт, эсогыл шке конден коденыт. Мылам такшым садикте ыле, кушко каяш. Илымем шуын огыл, нимогай вием кодын огыл, чыла вере тамыкым шижынам. Тынар гана колымашке шушаш улам ыле, но утаралтынам. Юмо эре утарен, арален коден. Арам огыл вет! Тудо мылам уэш да уэш илаш йоным пуэн, тугеже молан мый шкеже шкемым утараш полшышаш омыл?
Республикысе накологий диспансер:
8(8362) 45-21-63,
42-32-36.