Ирина Ильинична ден Александр Васильевич Павловмыт Советский район Нӧлпер ялыште илат, тушто лу ий ончыч пӧртым налыныт. Ты ялыш толаш нуным ик амал таратен: коктынат вольык пашам йӧратат, тиде чон йодмо сомылышт.
У верыш куснымекышт, ушкалым, ӱшкыжым налыныт. Ончыч вольыкым кӱтӱш колтеныт, а вара ял калык ушкалым шагалрак ончаш тӱҥалын, кӱтӱм кӱташ йӧндымӧ лийын. Тыге Павловмыт ял воктене мландым арендыш налыныт да тушто вольыкым ончымо пашам вияҥдат. «Коктынат изинек вольыкым йӧратен кушкынна, садлан мыланна нимогай нелылык лӱдмашан огыл», – маныт нуно.
Вашлияш пӱренак
Ирина Ильинична ден Александр Васильевичым ала-могай юзо вий ваш ыштен, манаш лиеш. Нуно коктынат ик ийынак январьыште индеш кечым коден шочыныт. Вашлиймышт годым коктынат ойырлышо лийыныт. Мо ӧрыктараже: ӱдырамаш ден пӧръеҥ ик ийыштак ешым чумыреныт, эсогыл икшывыштат ик ийынак шочыныт. Ойырленытшат ик жапыштак. Икымше пелашыж дене ойырлымыж деч вара Ирина Ильинична, тетла марлан ом лек манын, пеҥгыдын шонен пыштен улмаш.
Но ик кече чыла вашталтен. Тунам ӱдырамаш «Родина» колхозышто ветучасткыште пашам ыштен. Ведрам налын, уремыш тавыш вӱдлан лектын. Лач тиде жапыште Александр Васильевич колхозыш шурным налаш толын улмаш. Вашлийыныт, пӧръеҥ шке телефон номержым коден. А Ирина Ильинична ик жап гыч ӧрде йыҥгыртен. Ынде 12 ий икте-весылан эҥертен илат.
– Когыньнанат койыш шоктышнам сай манаш ок лий. Ушнымына годым 39 ияш улына ыле. Тыгай ийготышто кок айдемылан ик леведыш йымалне пырля илаш тӱҥалаш куштылго огыл. Но ме ты пагытым ваш умылен, пагален эртенна. Южгунам ӱчашенат налына, вара лыпланена. Кеч-могай ешыште эре ӱй да мӱй ок лий. Коктынат пашам йӧратена. Эрдене шинчам почына да пашалан пижына, кастене, малаш вочмеш, мом-гынат эре ыштена, – манеш озавате.
Командым умылышо вольык
Нӧлперыш илаш куснымышт годым Павловмытын нимоштат лийын огыл. Эркын техникым наледеныт. Ынде 10 гектар кумдыкыш шурным ӱдат, поген налыт, 16 гектар наре кумдыкышто шудым ыштат. Ныл ий ончыч МТЗ-82 тракторым налыныт, агрегатыштат шкеныштын. Эше ик кугу шонымашышт – комбайным налаш. А кызытеш нунылан пошкудо фермер-влак але «Родина» колхоз тиде технике дене полшат.
– Кокымшо ий электропастух манме дене пайдаланена. Моткоч йӧнан арвер, жапым аныклаш полша. Вольыкым ик тылзе ик кумдыкышто кучена, вара кусарена. Тылеч ончыч ушкалым пасуш луктына да пел шагат еда ончалаш коштына ыле. А шыжым ушкал-влак эре йомыт, вич меҥге тораш каят ыле. Кызыт гын эрдене луктын колтена да кастене пуртена, – каласкала Александр Васильевич.
Мыняр вуй вольыкым ашнеда манын йодмылан Ирина Ильинична тыгерак вашештыш: «Икмыняр ушкал, икмыняр ӱшкыж да тынарак – сӧсна. Ӱмаште шкалан кочкаш лудым, бройлер урлык чывым, кӱркам онченна. Тений кайыкым налме огыл».
Ушкалым чапле аппарат лӱшта. Шӧр-торыкым озавате шке клиентше-влаклан ужала. Еҥ-влак заказым ыштат, тудо ямдыла да посылке семын пуэн колта але еҥ-влак шке толын налыт, Ирина Ильинична шкеат намиен пуа. Тудын продукцийжым Йошкар-Олаште, Советский районышто налыт, Москошкат пуэн колта, сатужо эсогыл Сочишкат самолёт дене чоҥештен.
Ушкалышт герефорд урлык улыт. Тыгай вольыкым утларакшым мраморный манме шыллан кӧра кучат. Ты урлык вольыкым Александр Васильевич Киров кундем гыч конден.
— Вольыкым шуко ончышо еҥ эрак кынелеш, очыни? Кечыда кузерак эрта? – йодым Павловмыт деч.
– Ме визытлан гына кынелына, малаш йӧратена, – шыргыжал вашештышт нуно.
Эр сомыл шагатат пеле наре жапым налеш. Пӧръеҥ вольыкым ончымо пашам сайынак куштылемден: вӱдым нумалман огыл – шланг дене толеш, краникым гына пӱтыралман, шудо ден пукшышаш пучымыш – воктенак.
Эр сомылым пытарымеке, кажне шке пашашкыже кая. Пӧръеҥ военный точкышто кочегарлан тырша, ӱдырамаш пачерлаште олмыктымо пашам шукта. Пашаш кайышашышт уке гын, кечывал марте вольык воктене тошкыштыт.
Те иктаж гана командым умылышо вольыкым ужында? А Павловмытын ушкалышт лач тыгай улыт. Эрдене вӱташ мият, ушкал-влак канен кият. Оза «гулять» манын ик-кок гана ойла, нуно ласкан кынелыт да пасуш лектыт. Лӱшташ жап шуэш, озавате вӱташ пура да «дойка» манын пелешта. Ушкал-влак кажне шке верышкышт толынат шогалыт. Кастене вӱташ «домой» команде дене пурат. Оза-влак вольыкыштым тидлан шошымак туныкташ тӱҥалыт, икмыняр кече ик шомакымак уэш-пачаш ойлымеке, нуно командым палаш тунемыт.
«Каналташыже жапым муыда мо?» – йодым Павловмыт деч.
«Вольыкым ончышо еҥлан каныш кече да пайрем нерген мондыман», – адакат мыскара йӧре вашештышт. Пайремлашкат кошташ жапым муыт, Йошкар-Олашкат икшывышт дек миен толыт.
Мӱкшым «ончаш пернен»
Павловмыт дек мийымем годым мыйым тутло мӱй дене сийлышт. «Мӱкшымат ончеда?» ӧрын йодмемлан нуно, ваш ончалын, адак шыргыжальыч да эше ик ӧрыктарыше историйым каласкалышт.
Мӱкшым ончаш шоненат огытыл улмаш. Ик кеҥежым мӱкш рой нунын пакчасе олмапуш чумырген. Вате-марий палыме мӱкшызым ӱжыныт, тудо ройым поген налын, мо кӱлешым пуэн да мом ышташ умылтарен. «Мӱкшым ончаш пиална уло гын, телым илен лектыт», шоналтеныт Павловмыт. Илен лектыныт вет. Тылеч вара шошым эше ик ройым ешарен налыныт. А тений кеҥежым мӱкш ешышт кандаш ройлан шукырак лийын. Йолташышт, палымышт-влак Александр Васильевич дек йыҥгыртат да «Саша, тыште рой. Поген нал» манын ойлат. Пӧръеҥ кая, поген конда. Ынде нунын вич омарта мӱкшышт уло. Тений икымше гана мӱйым кӱзеныт.
Паша деч ида лӱд
– Коктынат оптимист шӱлышан улына. 23 ияшем годым, марлан лекмекем, кум тылзе тарваныде киенам, капем парализоватлыме лийын, мутланенат кертын омыл. Сайлан ӱшан огыл гын, тыште ом шого ыле. Сашам вашлиймемлан Юмылан тауштем. Тунам уремыш ик ведра вӱдлан ом лек гын, коктын огынат вашлий ыле. Тиде, очыни, пӱрымаш. Икшывына, уныкана-влак куандарат, йӧратыме пашам ыштена. Тидак пиал огыл мо? – манеш Ирина Ильинична.
Ала-кунам тудо школ деч вара Йошкар-Оласе культпросвет училищыш артистлан тунемаш кайынеже улмаш, мураш йӧрата. Но ӱдырым аваже чарен. А ынде тудо пашам ыштымыж годым мура: пасушто трактор дене кудалмыже, вольыкым пукшымыжо але пакчаште тошкыштмыж годым.
– Вольыкым ончаш шонышо але мланде пашам ышташ кумылан самырык-влаклан каласыме шуэш: «Ида лӱд». Тиде паша куштылго огыл, но жап эртымеке, те шижыда: чылажат арам огыл ышталтын. Тӱҥалтыш кум ий нелынрак эрта, а вара пашада кумылым нӧлта да утларак гына тыршаш тарата, – ойла Александр Васильевич.
Йӧратыме пашаште нойымым от шиж, тудо чон ласкалыкым, куаным конда. Тиде шомак Павловмытлан лач келшен толеш. Нуно чылажымат оксалан кӧра гына огыл ыштат. Кеч-могай пашам поро, волгыдо шонымаш дене тӱҥалат гын, тиде порылык икмыняр пачаш шукемдалт пӧртылеш.
Авторын да еш альбом гыч налме фото-влак.