Иктым ешыже пачер гыч поктен луктын, весын пӧртшӧ йӱлен, да илашыже вер уке, кумшо эрык деч посна кодымо вер гыч лектын да тудлан нигуш каяш – Йошкар-Оласе Йӱдлан верланыме пӧртыштӧ илыше-влакын историйышт негызеш киномат войзаш лиеш.
Пукшат да малтат веле огыл…
Нелылыкыш логалше еҥлан жаплан илаш верым пуышо тыгай тӧнеж Марий Элыште икте гына. Тудо 36 еҥлан: 28 пӧръеҥлан да 8 ӱдырамашлан – келыштаралтын. Мыланем нигушто илаш манын, тышке кеч-кунам толын пураш да кодаш ок лий – кӱлеш справкым налаш ончыч медучрежденийыште тергалтман. Ты пӧртыштӧ пукшат да малтат веле огыл, тушто илыше кажне еҥ шотышто посна программе почеш полыш пуалтеш.
– Неле илыш ситуацийыш логалше-шамыч мемнан деке толыт. Илаш верым пуэна веле огыл, кӱлеш документым оформитлымаштат полшена. Мутлан, пожар годым иктын уло документше йӱлен але йомын, тудо мемнан деке нимо деч посна толын. Тиде жапыштак тудлан паша верым кычалына – Йошкар-Оласе калыклан паша верым ситарыме рӱдер дене кылна пеҥгыде.
Иктышт мемнан дене кужу жап огыт кучалт, но южыштлан у илышым тӱҥалаш ятыррак жап кӱлеш. Куд тылзе илаш йӧн пуалтеш, но, кӱлеш гын, нелылык дене тӱкнышӧ еҥ уэш йодмашым воза да кӱлеш справкым конда, – ойла Йӱдлан верланыме пӧртым тений апрель гыч вуйлатыше А.Костромин.
Йогыланаш огыт пу
Кызыт ты пӧртыштӧ – 26 еҥ. Эрдене куд шагат эртымек кынелын, арулыкым ыштымеке да кочмеке, пашам ыштышыже пашаш кудалеш. Кечеш кум гана пукшат. Порядкым шуктымым орол-вахтер сутка мучко терга.
Пӧртыштӧ илыше-шамычым пашалан эреак кумылаҥден шогат. Дежурство почеш арулыкым ыштыме деч посна оралте йыр кумдыкым шотыш кондаш субботникыш чӱчкыдын лектыт.
Эше ик пашашт – йӱштӧ игече жаплан (ноябрь гыч апрель марте) лӱмын бригаде дене тошто вокзал кумдыкышто еҥ-влаклан шокшо кочкышым пуэдат.
Правилым пудырташ огыт тырше. Уке гын илыме вер деч посна кодаш лиеш. Пӧртыш кум сутка деч утларак от тол гын, договорым кӱрлыт. Алкогольым йӱаш, йӱшывуя толын пураш ок лий. Тидын шотышто тергат. Пӧртыштӧ илыше-влак ты правилым эн сайын шуктат, вет нуно палат: тудым пудыртымылан тышке огыт пурто.
Телым – шукырак
Йӱдлан верланыме пӧртыштӧ йӱштӧ толмо деч вара еҥ-влак поснак ешаралтыт. А кеҥежлан шагалын кодыт – шукын ола воктенысе сад товариществылаште пашам муыт, туштак илат.
Паша деч посна йокрокланен шинчыше еҥым ты пӧртыштӧ от уж, шкаланже келшыше сомылым кажне муэш. Изирак книгагудыштышт тӱрлӧ жанран книгам чумырымо. Тӱняште мо ышталтме нерген телевизор гоч пален налыт. Ӱстембал модыш-влакат вуйушым пудыраташ полшат.
Ӱдырамаш-влак кидпашам кучен шинчыт. Теве Валентина, мутлан, номер дене картине-влакым сӱретлаш кумылаҥын. Шке манмыжла, ынде азартышкат пурен. Тудын сӱретлажым посна пырдыжеш вераҥдыме.
– Тышке колоний деч вара логалынам, тусо пашаеҥ-влак тиде вер нерген ойленыт да полышым йодаш темленыт. Шке илыме верем уке – ача лийшем мыйым пачерем гыч ондален выписатлен. Нылымше разрядан ургызо улам, но паша верым муаш неле – эше судимостьым петырыме огыл. Тӱрлӧ вере йыҥгыртен умылкалем, но, судимость нерген пален налытат, иканаште отказатлат. Туге гынат яра шинчылтмаш уке: администраций пашаеҥ-влаклан полышкалем. Пеледыш ден тӱрлӧ кушкылым ончен куштем: пӧлемысымат, оралте воктенат кумдыкым сӧрастарем, – каласкала Валентина.
35 ияш Дмитрий тылзе наре ты пӧртыштӧ ила. 13 ияшак ача-ава деч посна кодмеке, кокаж дене илен. Кум ий ончыч тудат уке лийын. Пӧръеҥ пачерым айлен, чоҥымо пашаш коштын.
– Ӱмаште телым йӱшывуя уремыште мален колтенам. Йолем йӱштӧ налын, кок йолгопаге пӱчкын налыныт. 112 кече эмлымверыште киенам. Туштак Йӱдлан верланыме пӧрт нерген ойленыт.
«Илышетым сай могырыш вашталтынет гын, ме тыланет полшена» манын икымше гана вашлийме годым ты пӧртын директоржо Александр Николаевич. Кызыт алкоголь нерген шонымымат чарненам. Тышке толмем годым нимогай документем лийын огыл, чыла йомын. Паспортым, ИНН-ым, медполисым, кыдалаш шинчымашым налме нерген аттестатым – чыла лач тыште уэш ышташ полшеныт. Инвалидностьым, пенсийым оформитлашат документым погеныт. Ынде кугыжаныш программе почеш протезым ямдылыме шотышто йодыш рашемдалтеш, клиникымат кычал мумо.
Кушко кӱлеш, коляске дене кудалыштам. Йошкар-Олан ик тӱржӧ гыч весыже мартеат миен шуам – Паша да калыкым социально аралыме министерствын ойырымо электроколяскыже тидын шотышто пеш йӧнан. Йолташем-влак дене вашлиям, нунат мый декем толын каят. Паркыш, кевытлаш лектам. Тыште книгам лудаш шӱмаҥынам, Михаил Булгаковын возымыжым поснак йӧратем.
Ик эн тӱҥ шонымашем – йол ӱмбак шогалаш, чыла шотыштат. Эше – илыме вер дене йодышым рашемдаш. Паша верым муаш, тидын шотыштат Йӱдлан верланыме пӧртыштӧ полышым пуат. Ты тӧнежын администрацийжылан кугу таум ойлем. Тышке ом логал гын, илыш корнем кузе савырна ыле, ом пале. Илышыштем йоҥылышым ятыр ыштенам, тидым кызыт сайын умылем. Но йоҥылышым тӧрлаш да чын корныш шогалаш нигунам вараш огыл, – манеш пӧръеҥ.
Йӱдлан верланыме пӧртыш логалше еҥлан тыште да кызыт гына огыл полшат, тудын ончыкылыкшо волгыдо лийже манын ятыр тыршат. «Тыйын тыште илыме жапет эртен, умбакыже кеч-мом ыште» манын, луктын огыт колто. Илалше еҥлан нигуш каяш гын, кӱлеш документым поген, тудым интернат-пӧртыш вераҥдат. Эрык деч посна кодымо вер гыч лекше еҥлан тыглай илышлан тунем шуашыже полшат, илыме вер да паша шотыштат полышым пуат. Александр Николаевичын палемдымыж почеш, ты пӧртыштӧ полшаш эре ямде улыт. Илышым сай могырыш вашталташ айдемын шкенжын кумылжо гына лийшаш.
Авторын фотожо-влак.