Марий поэзийнан ик эн чапланыше, ик эн уста возышыжо Олык Ипай лӱмеш премийын лауреатше, Марий Эл Республикысе сымыктышын сулло пашаеҥже, Россий писатель ушемын еҥже Альбертина Иванова 65 ияш лӱмгечыжым палемдыш. Альбертина Петровна Кужэҥер район Шойдӱҥ ялыште шочын, но шочмо кундемжылан Тошто Йӱледӱр ялым шотла. Тушко Ивановмыт еш ончыкылык поэтессын вич ияшыж годымак илаш куснен. Поэт, кусарыше, ятыр почеламут сборникын авторжо – таче газетнан унаже.
– Альбертина Петровна, творческий биографийдам ончалаш гын, поэзийышке икымше ошкылым ышташ ачада Пётр Иванович Иванов полшен. Туге?
– Почеламут тӱняште улшо айдемын илыш ончалтышыже молын деч ойыртемалтеш. Молын деч сайрак ынем ман, вестӱрлӧ: укеште ала-мом ужеш, шинчалан койдымышто чонеш пижшым шижеш, уке гын, шонен луктеш. Ачам мемнам изинекак ушсаскам тӱвырташ туныктен: мӧҥгысӧ еш концерт, спектакль-влак, почеламутым тунемын, весылан каласкалымаш. Але теве шомакдыме сценкылам ончыктенна. Вара пален налынам: актёр-влакым туныктымаште тидым этюд маныт. Чыла тидыже чон эрыклан туныктен, весын ончылно тӱҥын шогалме деч утарен. А вет мо тыгай поэзий? Тиде – мучашдыме эрык, «Кӧ кузе шона?» манме деч посна шке дене, тунамак тӱня дене мутланымаш. Тыгай эрык деч посна почеламутым возаш ок лий. Ачам тӱрлӧ усталыкан лийын: вуйлатыме пашам шуктен, физике ден математикым туныктен, ялысе клубышто шындыме спектакльлаште эре тӱҥ рольым модын, ял калык ончылно тӱрлӧ темылан лекцийым лудын, юрист сомылымат шуктен шоген: кӧлан лачымын умылтарен, кӧлан тӱрлӧ кӱлешан кагазым сераш полшен. Ялысе интеллигенций тунам тыгай лийын!
– Марий кугыжаныш университетыште руш филологий пӧлкам тунем лектында. Марий сылнымутым йӧратымаш кузе шочын?
– Мый ончычшо Озаҥ университетыш журналистике факультетыш тунемаш пуренам ыле. Идалык гыч мемнан дене университетым почыч. Мӧҥгӧ пӧртылмӧ шуо. Тидлан нимынярат ом ӧпкеле, вет лачак Марий университетыште поэзий шулдыр шаралте. Тидлан мыланна, самырык-влаклан, Семён Николаев пеш кугун полшен. Туныктен гына огыл, ме тудын койышыжым, еҥ дене мутланымыжым, порылыкшым эскеренна. А поэзийже гын мыланем эн кугу «учебник» лийын. Мыйын шонымаште, Семён Николаев – аклалт шуктыдымо поэт, мастарлыкше тудым эн ончыл радамышке шогалта, мутлан, Валентин Колумб воктеке. Такшым, тыгак лийын, нуно йыгыре ошкылыныт, келшеныт, кызыт тунамсе илышым палыдыме-влак кеч-мом ойлат гынат, шкеныштым сылнымут тослан шотленыт.
– Паша опытда кугу: «Марий коммуна» газет, «Ончыко» журнал, Марий книга савыктыш, кызыт «Ото» савыктыш пӧрт. Кузе шонеда, илышын нине йыжыҥлаже поэт семын кушкаш полшеныт?
– Поэт семын кушкаш илыш шынык (опыт) полша. А чыла тиде ойлымо паша верем-влак шыныклен толыныт. Тунемалтын чылалан: еҥ-влак дене иквереш пашам ышташ, весым умылен, паша кечетым эртараш. Мыняр оҥай, мондалтдыме еҥ-влак дене вашлийме! Чоным когартарыше, илышым унчыливуя савырен пыштыше мыняр вашлиймаш лийын! Чыла тидым эртымеке, от кӱэмалт, ласкаракын чыла чытен лекташ тунемат. Кызытсе пагытыште кунамже моткочак тыгай шыныкдыме, яндар шинчаончалтышан, илышым умылыдымын ончышо лийме шуэш! Вет тиде моткоч оҥай: илаш тунемаш! Мемнан ийготышто изишак йокрокрак…
– 1996 ийыште Шкетан лӱмеш драмтеатрын сценыштыже «Арале мыйым, волгыдо Юмем» поэтический драме шындалтын. Шке возымо мутсаскам сценыште ужаш кугу пиал, очыни. Тунамсе шижмашдам шарнеда?
– Мый тунам у йолташым мумо пиалым шижынам: режиссёр Сарра Степановна Кириллова дене палыме лийынам. Тиддеч ончыч тудым паленам, эскеренам, но лишемме огыл. А тиде спектакльым шындыме годым мемнан коклаште лекше чон шижмаш курымашлык лийын, молан манаш гын тудын аважын – Анастасия Страусован – шӱгар помышышкыжо ломыж урнеш вочмыж марте моткоч келшенна, ваш-ваш йыҥгыртенна. Тыге вара тудын книгаже шочо – «Мой театр» маналтеш. Тудо тиде книга лекмылан моткоч куанен ыле. А спектакль шотышто, кузе от йывырте, вет почеламут – тыйын гына пашат, а спектакль – кугу тӱшкан, да тушко кажныже, койышыжлан, мастарлыкшылан келшышын, шке шонымыжым шыҥдара. Спектакль деч вара артист-влак коклаште у лишыл палымем-влак лектыч.
– Шуко почеламутда вес йылмылашке кусаралтын, сборник-влакат лектыныт. Шкежат Те шуко кусаренда. Вес элласе тыгаяк поэт-писатель-влак дене кылым кучеда?
– Мутат уке, тыгай кыл уло. Чылашт нерген ойлымо ок кӱл, шонем, но теве Эстоний гыч Арво Валтон дене кӱрылтде манме гай вашкылым кучена. А финн поэтессе Леена Лаулайненын илыш дене чеверласымыже але мартеат шӱм сусыр гае, кузе ме туддене келшенна! Йылмынам палыде, ваш-ваш ончалме гычак икте-весым умылымо. Венгрийыште тыгай сылнымут йолташлан Янош Пустаим шотлем. Шукерте огыл тудын хокку сынан почеламут аршашыжым кусаренам, «Ончыко» журналыште савыктышт.
– Лирический геройда ныжылге кумылан гынат, илышыштыда Те, мый палем, пеҥгыде койыш-шоктышан, лӱдде, туран каласен моштышо улыда. Тыгай койыш йоча годсек шижалтын але вуйлатышын сомылжым шуктымо годым палдырнен?
– Чыным аклыше да палыше тудым тура луктын пыштышаш – изинек тыге шоненам. Кызыт шонем: ала йоҥылышрак лийынам? Шке йырет ончалат да… А пеҥгыде койыш-шоктыш шотышто нимом ом ойло, чоным почам гын, йӧратыдымем-влак вара тидым кучылт кертыт. Улыт мо нуно? – йодыда чай. Молын гаяк, улыт, пеленет йолташ-влак гына лийыт гын, очыни, сай тудо, но вашке лунчыргет. Осалым шонышо еҥ вес айдемым пеҥгыдемда.
– А мӧҥгыштыда ешда дене Те могай улыда?
– Мый шкеже шонем: утыждене йӧратыше, чылажымат шке ӱмбаке путырак налаш тыршыше. Но уке-уке да колам: шке ыштем, шке кертам, шке палем… Э-э, шонем, шерыштым теменам, витне. Но тып лиям веле, йырем пӧрдаш пижыт: тидыже кузе, тудыжо кушто? Э-э, шонем, кӱлам, витне. А теве эргым каласен шындыш: «Тый дечет посна иленжат ом керт». Тыге ок йӧрӧ, икшывын шулдыржым пӱчкын, пелен кучаш сай огыл. Тудо шке чоҥештылшаш. Тиде экшыкым 16 ияш Никита уныкам дене тӧрлаш тӧчем, но йӧратен шыматыде илен ом мошто.
Яра жапдам кузе эртареда?
— Чон куанем – сад-пакчам. Пурен шогалам капка вес велыш – чыла туткарем, шӱлыкем мондалтеш. Тыге чучеш: тӱняште нимогай азап уке, лачак тыгай, сад кӧргысӧ гай иктӧрлык веле уло. Йӧратем йолташем дене тыматлын мутланен шинчаш, шӱжарем-влак дене вашлияш. Компьютерым ом йӧрате, но тудын деч посна ик кечымат илен ом керт. Моткоч йӧратем ужын кошташ, вес эллашке лектын, калык илышым эскераш. А эше йӧратем яра жапем йӱд дене шуяш: йӱдым, чылан малыме годым, шоныш радам чатка лиеш, шонымаш-влак огыт йыгыжтаре, а волгалтыт. Моткоч сай йӱдым шкетын шке денет лияш.
– Марий поэзийын ончыкылыкшо уло мо?
– Улыт: Алёна Яковлева, Вера Гордеева, Игорь Попов, Ирина Закиева да эше, эше… Нуно тачысе кечына улыт да ончыкылыкна. Тугеже, поэзийын ончыкылыкшо уло. Тылатат, Надежда, мый ӱшанем.
Лийжак ыле шочмо марий йылмынан курымаш ончыкылыкшо.
Марий йылмын ончыкылыкшо волгадо лиеш манын, меат ӱшанаш тӱҥалына да эше ик гана шочмо кечыда дене уло кумылын саламлена.
Надежда Моисеева.
Фотом интернет гыч налме.