Поэтын лӱмжым нумалше награде
Самырык талантан еҥ-влакым кумылаҥдаш манын, ВЛКСМ Марий обком 1968 ийыште Олык Ипай лӱмеш комсомол премийым ышташ пунчалын. Икымше тыгай премий дене поэт Валентин Колумб ден композитор Эрик Сапаев (колымыж деч вара) палемдалтыныт.
Тылеч вара кундемнам чапландарыше ятыр музыкант, поэт, сӱретче тудын дене палемдалтын. Премийын статусшо ден условийже икмыняр гана вашталтыныт. Мутлан, 1994 ий годсек тиде награде Марий Эл Республикын литератур ден искусство шотышто Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш молодёжный премийже маналтын, а 2008 ийыште лауреат-влаклан медальым пуэдаш тӱҥалыныт.
Ынде 40 тӱжем теҥге
Кызыт премийым кок ийлан ик гана пуат. 2010 ий марте тудым ойыртемалтше, талантан, самырык автор ден уста коллектив-влаклан литератур ден журналистике, изобразительный искусство, музык ден исполнительный искусство, театр ден актер мастарлык, калык промысел ден ремесло аланыште пуэныт гын, 2012 ий гыч тоштер ден книгагудо пашамат палемдаш тӱҥалыныт.
Марий Элым Вуйлатыше А.А.Евстифеевын пунчалже почеш 2018 ийыште Марий Эл Республикысе Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш молодёжный премийым Марий Эл Республикысе кугыжаныш молодёжный премий семын лӱмденыт. Тений Марий Элын кызытсе Вуйлатышыже Ю.В.Зайцев ты премийын ончычсо лӱмжым пӧртылташ пунчалым луктын. Ынде тудо уэш Марий Эл Республикысе Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш молодёжный премий маналтеш. Литератур, сымыктыш да архитектур, науко, технике да производство, социально кӱлешан да мэр паша аланыште премийым пуэдат. Тений гыч кажне номинацийыште вич премий гыч пуаш палемдыме. Премийын кугытшат кодшо ийла дене таҥастарымаште кок пачаш кугемын – 40 тӱжем теҥге. Премийым налаш шонышо-влак кундемнам тӱзатымаште шке надырышт дене ойыртемалтшаш улыт. 2021-2022 ийлан конкурсыш ушнаш 20 утла йодмаш пурен. 9 йодмаш – литератур, сымыктыш да архитектур аланыште: Александрова С.А., Соловьёв И.Ю. (У.Шекспирын пьесыже почеш шындыме «Торешвате» спектакльыште образым чоҥымылан); Алексеева И.Р., Мамаева В.А., Кириллов В.Е., Пайбулатов Д.С., Пуртова П.Н. («Марий мурсем» ансамбльын 20 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклатше концерт программылан);
Ефремов Я.С. (Ф.Достоевскийын «Братья Карамзовы» романже почеш шындыме «Сладострастники» спектакльыште образым чоҥымылан);
Каменщиков И.Е. (марий калыкын ожнысо семӱзгарыштым ылыжтарымылан); Ласточкина Е.Г. («Омонимы в современном марийском языке» монографийлан);
Михайлова К.Д. («Мастер и Маргарита» балетыште Маргаритан образшым почын пуымылан); Токтарова Т.В. («Уна улам тӱняште» почеламут сборниклан);
Соловьёва Г.Е. («Песня дикой пчёлки» драмыште Максимын образшым чоҥымылан);
Шаблий Д.С. («Не Иван, или как приручить Богатыря» фильмлан).
Науко, технике да производство аланыште, социально кӱлешан да мэр паша аланыште. Мутлан, Александров М.В., Семенова В.В. («Всероссийский слёт марийской молодёжи», литературный семинар для молодых авторов «Словесник лета», «Марийское языковое кафе» проект-влак дене);
Любимов Н.И. («Наше слово» культурно-просветительский проект дене) да молат.
Тачылан претендент-влак комиссий ончылно шке пашаштым чылан араленыт. Комиссий манмаште, тений тушто тыгак вашталтыш лийын. Кызыт тушто 22 еҥ шотлалтеш. Комиссийын каҥашымашыжым 9 ноябрьыште эртараш палемдыме. Тылеч вара Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш молодёжный премийын лауреатше-влакын лӱмышт пале лиеш.
150 наре еҥ палемдалтын 54 ий жапыште Олык Ипай лумеш Кугыжаныш молодёжный премий дене. Нунын коклаште: РФ-ын сулло сӱретчыже-вдак З.Лаврентьев ден И.Ямбердов, Марий Эл Республикын калык поэтше С.Николаев, Российын сулло артистше-влак Г.Иванова, И.Смирнов, «Кугарня» газетын икмыняр журналистше да молат…
Тений гыч кажне аланыште вич премий дене лауреат-влакым, тидыже 15 сеҥыше. А конкурсыш улыжат 20 утла паша пурен. Тидыже кугыжаныш наградым налме шотышто конкуренцийлан лушкыдемаш амалым ыштен кертеш.
Премийым пуэдыме годым содыки эн ончыч шуктымо пашан лектышыже ончыкылыклан иктаж-могай пайдам ышта але укем, калыклан иктаж вере полышым пуэн кертеш але укемат шотыш налман.
Литератур, сымыктыш да тӱвыра аланыште шке пашажым тергыше ик претендент – Татьяна Токтарова. Самырык поэтессын 2020 ийыште «Уна улам тӱняште» икымше почеламут сборникше лектын. Тушко тудо 2011-2018 ийлаште возымо почеламутшо-влакым пуртен. лач ты сборникым премийлан аклаш луктын.
– Ты премий нерген мый школ годсек палем. Школысо коридорышто премийым налше еҥ-влакын лӱмышт, фотошт, кӱчык биографийышт кеченыт. Иктаж-гана мыйын нергенат тыгай информаций школ стендыште кечаш тӱҥалеш дыр манын шоненам. Икманаш, изи годсо шонымаш кызытсе илышын толкынышкыжо ушнаш кумылаҥден. Мый почеламутым возаш йӧратем, книгам лектын. Кугурак, опытан еҥ-влакын темлымышт почеш ты премийлан шке кандидатурем луктынам. Кугыжаныш наградым налаш шонымаш – мыланем илышыштем кугу ошкылым ыштымаш. Содыки тыгай премийлан темлатлме годым шке пашатлан мутым кучымым утларак шижат. Тыгак ончыкылык пашалан кыртмен пижаш да тудым илышыш шыҥдараш кумылаҥат. Лауреат-влакым тыгак окса премий дене палемдат. Тидыже у книгам лукташ шӱкалтышым ыштен кертеш. Мыйын шонымаште, ты премийым налше еҥ шке лӱмнержым ӱлыкӧ волтышаш огыл. Умбакыже шке пашаж дене куандарышаш, калыклан ум темлышаш, еҥ коклаште лийшаш. Икманаш, премий уло, тидын дене чыла манын шонышаш огыл.
Самырык-влак коклаште премий кӱкшын аклалтеш
Тоштер да книгагудо пашам шымлыме дене икымше премийым С.Г.Чавайн лӱмеш книгагудын пашаеҥже-влак Елена Николаевна Смородинова ден Аида Павловна Пчёлкина налыныт. Нуно «Книга года Марий Эл-2010» проект пашам шымлыме да илышыш шыҥдарыме пашаштлан палемдалтыныт. Тидын шотышто шке шонымашыж дене Аида Пчёлкина тыгерак каласкалыш:
– Премий – ыштыме пашан лектышыжлан куандарыше ак. Мый книгагудышто пашам ыштем, тушто вораҥдарыме сомылем шып, еҥ-влаклан палыдымын эрта. Олык Ипайын шочмо-кундемже гыч премийым налаш шонышо-влак молан уке улыт манме шонымаш вуйыштем кажне гана пӧрдын. Мутат уке, икымше премий дене пошкудо Мызеҥер ялын шочшыжо, уста поэт Валентин Колумб палемдалтын. Тидыже мыланна моткоч кугу чап. Тылеч вара тудын вел гыч ик еҥат ты премийым налын огыл. А вет Олык Ипай лӱмеш Кумужъял кыдалаш школым шагал огыл талантан еҥ тунем пытарен. Нунын коклаште поэт, журналист, музыкант-влак улыт. Мо дене нуно премийым сулен огытыл? Лауреат-влак коклаште «шкенан-шамычым» ужмо шуын. Тиде амал денак 2012 ийыште шке кандидатурем темлен ончаш кумылаҥынам. Лауреат лӱмым сулымем дене утларакше шканем кӧра огыл, а Олык Ипай лӱмеш Кумужъял школышто шинчымашым налше еҥ семын йывыртенам. Тунам тургыжланыме, тыгодымак куаныме кумыл чонем авалтен. Мыйын шонымаште, премийым шке пашашт дене ойыртемалтше, тидын дене Марий кундемлан вияҥаш да тӱзланаш полшышо еҥ-влаклан пуыман.
Марина Завойскина И.С.Палантай лӱмеш республикысе тӱвыра да сымыктыш колледжын туныктышыжо, «Чинчывий» кӱслезе ансамбльын вуйлатышыже. 2020 ийыште ты ансамбльын концерт пашажлан премийын дене палемдалтын.
– Тиде премий – кажне еҥлан шке йӧратыме пашаштыже мастарлыкшым нӧлтымылан, тудым вораҥдымылан акым пуымаш. Шуктымо сомыллан республик кӱкшытан акым налаш моткоч кугу чап. Тидыже умбакыже сайын тыршаш вийым ешара, у шонымаш ден проект-влакым илышыш шыҥдараш кумылаҥда. Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш наградым налаш кужу жап ямдылалтынам. Шканем да «Чинчывий» ансамбльын моштымашыжлан, вийжылан утларак ӱшанаш тӱҥалынам. Шке пашаштлан вуйын шогышо, тудым уло чон дене виктарыше самырык еҥ-влак тыгай премийым сулышаш улыт, шонем.
Волгенче гай кӱчык ӱмыран
Олык Ипай (Ипатий Степанович Степанов) 1912 ий 24 мартыште Морко велысе Тойметсола ялыште шочын. Арын школышто шинчымашым поген. Шочмо-кушмо вершӧрын моторлыкшо, пӱртӱсым йӧратымыже тудлан Олык псевдониным налаш кумылаҥденыт. 1930 ийыште Йошкар-Оласе педтехникумым тунем лекме деч вара Москосо кугыжаныш кинематографий институтын режиссёрский факультетышкыже тунемаш пурен. Тыште тудо Йыван Кырла дене палыме лиеш. Тазалык начарештмылан кӧра Моско гыч Йошкар-Олаш пӧртылеш. Вигак сылнымут илышыш шуҥгалтеш, ончыч книга издательствыште, вара тӱрлӧ газет ден журнал редакцийлаште тыршаш тӱҥалеш.
1931-1937 ийлаште индеш книгаже савыкталтеш. Почеламут, ойлымаш, очерк, пьесе ден рецензий-влак тӱрлӧ жанрым авалтат. Сонет, октаве, терцине, триолет, почеламутан ойлымаш – марий поэзийыш тиде чылажат Олык Ипайлан кӧра шыҥен. Кусарыме пашажымат палемдыман. Тудлан кӧра француз Виктор Гюгон, венгр Антал Гидашын, руш-влак Александр Пушкинын, Николай Некрасовын, Эдуард Багрицкийын, Владимир Маяковскийын да молынат возымышт марла йоҥгалтыт. Тыгак Олык Ипай марий литературышто почеламут корныла дене романым возышо икымше автор.
25 ияш О.Ипайым националист манын 1937 ийыште кеҥежым арестоватлат, ты ийынак 10 ноябрьыште тудым лӱэн пуштыт.