Март тӱҥалтыште Пенза оласе мордва (эрзя да мокша тӱшкалан шелалтыт) национально-культурный автономийын председательжылан Николай Николаевич Стенькиным шогалтеныт. Тылеч ончыч ты пашам (2017 ий годсек) Елена Викторовна Бакалова шуктен.
Ты олаште илыше мокша-эрзя-влак кузерак илат? Шке шочмо йылмыштым, тӱвыраштым да йӱлаштым тӱзатыме шотышто могай пашам шуктат? Ончыкылык шонымашышт могайрак пален налаш манын, Н.Стенькин дене кылым ыштышна да мутланышна.
Пенза оласе мордва национально-культурный автономий 2015 ийыште шочын. Николай тушко икымше кече гычак ушнен. Тудын кузе вияҥ толмыжым, кушмыжым сайынак пала. Мордва-влак Пенза олан тӱп калыкшылан шотлалтыт. Пенза мутшат мордва йылме гыч лектын маныт.
Мордва-влак тӱҥ шотышто ялла ден селалаште илат, но пытартыш 30-40 ийым ончалаш гын, шукынжо олаш кусненыт. Тидлан кöра ты калыкын тӱвыраже, йӱлаже эркын мондалташ тӱҥалыныт. Садланак шке калыкышт верч тургыжланыше чолга еҥ-влак Пенза олаште автономийым почаш кумылаҥыныт. Тудын тӱҥ шонымашыже – олаште илыше эрзя ден мокша-влакым иктыш чумыраш, йылмым, тӱвырам да йӱлам арален кодымо верч пырля тыршаш.
– Автономийыште икмыняр еҥ гыч командым чумыренна. Шочмо калыкнан историйжылан да тӱрлӧ событийлан эҥертен, тӱшка мероприятий-влакым эртараш тыршена. Тыге мемнан нерген олаште веле огыл, район ден яллаштат палат. Нунын денат кылна пеҥгыде, ме тӱрлӧ пашам пырля шуктена. Финн-угор тӱшкаш пурышо моло калык-влак денат кылым ыштенна. Регионысо да Российысе тӱрлӧ форумышто вашлийына.
Автономийын еҥже-влак дене национальный театрыш, ончерыш, концертыш коштына. Калыкнан вургемже, муро-куштымашыже, кочкышыжо дене тӱрлӧ пайремыште палдараш йодыт. Мокша да эрзя йылме дене муро-влакат сценыште йоҥгымо куандара. Калыкнан акрет годсо йӱлаже, калык усталык денат палымым ышташ тыршена. Тидым самырык тукым мондышаш огыл манын шонена. Мемнан ямдылалташ шке верна уло. Тушто вашлиймашым, репетицийым эртарена, тӱрлӧ йодышым каҥашена, – каласкалыш Н.Стенькин.
Шочмо йылмым огыт тунем
Автономийын чолга еҥже-влак мордва калыкын пайремжымат организоватлат. Мутлан, ты кундемыште Шочмо йылме кечым кумдан палемдат. Тӱрлӧ акцийыш да моло тӱшка мероприятийлашке кумылын ушнат. Тушто нуно туныктымо йыжыҥлан вуйын шогат. Николай шочмо йылме верч тургыжланымыжым ыш шылте. Тудо тыгерак каласкалыш:
– Кундемыштына мордва йылмым туныктымо шотышто сӱрет сайжак огыл. Мокша да эрзя йылмыла дене шоҥгыеҥ-влак веле сайын да раш мутланат. Туныктен кертше-влакымат парня дене шотлыман. Чаманен каласыман, самырык-влак коклаште ик-кок еҥым веле палемдаш лиеш.
Литературный нормо нерген ойлыманат огыл. Районлаште илыше-влакын шочмо йылме дене мутланымышт икте-весышт деч ойыртемалтеш. Кӱшыл шинчымашым пуышо тунемме тӧнежлаште мордва йылмым ик ганат туныктен огытыл. Районышто южо школышто веле мордва йылмым факультатив семын туныктат.
Юмылан тау, йылмым палыше да тудым икшыве-влаклан туныкташ кумылан туныктышо-влак эше улыт. Олаласе школлаште мордва йылмым огыт тунем. Ик жап ме тидым организоватлаш тыршенна, кугыжаныш органлашкат ты йодыш дене лектынна, но кызытеш вашталтыш уке.
Шочмо йылмым аралыме да тудым вияҥдыме йодышлан утларак тӱткышым ойыраш шонем. Тидлан туныктымо системым ямдылыман да шке темлымаш дене кугурак еҥ-влак деке лекман. Тачысе илышлан келыштаралтын, шочмо калыкемын йылмыжым, тӱвыражым, йӱлажым цифровой тӱняште ужмо шуэш. Тидын шотыштат пашам вораҥдарыман.
Кызыт мемнан нерген информаций моткоч шагал. Эрзя йылме да калык дене палдарыше ик видеоблогерым веле палемдаш лиеш. Соцкыллаштат мордва йылме дене шагал информаций возалтеш. Шке ончылнем ик тӱҥ задачылан эрзя да мокша йылмылам калык коклаште шаркалымым шотлем.
Яллаште пайремлат
Мордва калыкын национальный пайремже-влакым ялла ден селалаште илыше-влак палемдаш тыршат. Нунын кокла гыч иктыже – Троице. Тудым Пазелки селаште кумдан пайремлат. Тушко 2-3 тӱжем наре еҥ чумырга, олаште да пошкудо яллаште илыше-влакат мият. Ты кечылан ончылгоч ямдылалтыт.
Пенза олаште «Шумбрат» этнопайремым икымше гана кумдан ӱмаште эртареныт. Олаште илыше-влакым тыгай мероприятийыш ушнаш кумылаҥдаш куштылгыжак огыл. Тений ты пайремым майыште уэш ышташ шонат. Куандара, мордва йылме дене муро-влак йоҥгат, спектакль-влак ончыкталтыт. Николайын ойлымыж почеш, самырык-влакым национальный йылме дене мурым мурыкташ нелырак гынат, икмынярыштын тидлан кумылышт уло.