Татарстан Республикысе Агрыз районышто кызыт кандаш ялыште марий-влак илат. Тораште улыт гынат, марий койышыштым йомдарен огытыл: марла яндарын мутланат, шочмо йӱлам аклат, мураш-кушташ тале улыт. Тений Пелемеш села гыч Йошкар-Олашке Пеледыш пайремыш «Ош висвис» вокал ансамбль ден «Йоҥгалт, гармонь йӱк» коллектив толын коштыныт.
120 сурт уло
Ныл уреман Пелемеш селаште кызыт 120 суртышто 270 наре еҥ ила. Тушеч 20 суртшо яра шинча, туге гынат шочшышт-влак толын ачален каят. Кызыт ты кундемыште тӱҥ школ, йочасад, ФАП, книгагудо, кок кевыт пашам ыштат. 2014 ийыште шуко функциян рӱдер семын ФАП-ым, клубым да книгагудым ик оралтыш вераҥдыме.
Икшыве-влак шагалын улыт. Таче тӱҥ школышто 14 йоча тунемеш, куд икшыве йочасадыш коштеш. Варажым тунемше-влак вич меҥге тораште верланыше Буймо кыдалаш школышко каят. Тушко 24 йоча тунемаш коштеш, нуным автобус шупшыкта.
Ялыште изижге-кугужге марла кутырат. Йоча-влакым школыштак тидлан кумылаҥдат, шочмо йылмым йӧраташ туныктат. Каласыман, Татарстан кундемыште Буймо школышто гына марий йылмым тунемыт, тыгодым шочмо йылме семын.
Илаш условий сай. Чыла корным шаргӱ дене леведме. 2000 ийыште Пелемешыш газпучым шупшмо, кажне суртыш канде тул мия. Тыгодым вӱдымат пуртымо. Интернетат уло.
Ты кундемыште пашам йӧратыше, кожмак еҥ-влак илат. Вольыкым, поснак ушкалым, ашнат, тыгак мӱкшым кучат.
– Ялыште еҥ-влак ушкалым ашнаш тыршат. Южышт вич вуйым ашнат. Шӧрым шкан ситарат, тыгодым сдатлат. Икшывылан шӧр кӱлеш, сандене меат ушкалым ашнена. Пелемешыште 75 процент еҥ мӱкшым куча. Шуко еҥын мӱкшотарышт уло.
Кундемыштына колхоз шаланен, но инвестор уло. Тений тудо ятыр еҥлан паша верым пуэн. Тушто мӱшым кучат, пырчан культурым ӱдат. Сандене мӱкшотар-влакым почмо, ялозанлык техникым тӱрыс уэмдыме. Кызытеш чыла пасум ӱдымӧ. Шукыжым мӱян кушкылым ӱдат.
Корно сай. Эҥер гоч вончаш кок кӱварым гына тӧрлыман. Паша укелан кӧра самырык еҥ-влак олашке каят. Йоча шагалемеш, сандене ял шоҥгемеш. Туге гынат ме илышлан вуйым шийын огына кошт, – мане «Ош висвис» ансамбльын художественный вуйлатышыже Ирина Осипова.
Ешге клубышто тыршат
Пелемеш селасе «Ош висвис» вокал ансамбль Татарстан Республикыште шукылан палыме лийын шуктен. Тудым 1996 ийыште «Рвезылык» ансамбль семын почмо. 2010 ийыште «Ош висвис» манын лӱмдымӧ. 2017 ийыште коллективлан калык лӱмым пуымо. Мурат веле огыл, тыгак тӱрлӧ марий куштымашым шындат. Тӱҥ шотышто Татарстан велысе марий муро-куштымашлан эҥертат. Таче тушко тӱрлӧ ийготан 40 наре еҥ мастарлыкшым нӧлташ коштеш.
Пелемеш селаште шочын-кушшо Осиповмыт вате-марий ты клубышто пашам ыштат. Владимир Павлович клубым, тыгак «Ош висвис» ансамбльым ятыр ий вуйлата. Пелашыже Ирина Владимировна верысе ФАП-ште фельдшерлан ышта, тыгодым – ансамбльын художественный вуйлатышыже. Усталык шӱлышыжӧ, мураш-кушташ йӧратыме кумылжо эре лийын. Репертуарым пойдарымаште сайын тырша. Коллективын сеҥымашыже ятыр. Тудо Республикысе, тыгак районысо тӱрлӧ конкурсышто ойыртемалтын, ончыл верла дене чӱчкыдын палемдалтын.
Пелемеш селаште «Йоҥгалт, гармонь йӱк» ансамбльым чумырымо. Тушко кызыт тӱрлӧ марий ял гыч 10 гармоньчо коштеш, южгунамже 12 еҥ погына.
– Пелемеш тӱвыра пӧртым авам 35 ий вуйлатен, варажым тудын олмеш пелашем ышташ тӱҥале. Тений ме республикыште Семык пайремым рӱж эртаренна. Тушко 4 тӱжем утла еҥ погынен ыле. Мемнан тыгай йӱла уло: Семык пайремым могай ялыште эртарат, тушеч вара Пеледыш пайремыш кайышаш улыт. Тений ме, 29 еҥ, Йошкар-Оласе Пеледыш пайремыш икымше гана выступатлаш миен коштынна.
«Ош висвис» ансамбльыште чылаже кум группо уло: 6 ияш гыч 18 ияш марте, 18 ияш гыч 40 ий марте, варажым илалше еҥ-влак. Йоча-влак денат ме тӱрлӧ конкурсыш кошташ тыршена, – ойла И.Осипова.
Йӱдымат черле дек вашкат
– Тений шошым медпунктышто 450 тӱжем теҥгелан капитально олмыктымо, тыгак клубым да книгагудым ачалыме. ЭКГ-м шкеак ыштем, шинча давленийым ончем, тыгак шӱлышым тергыме спирометрийым эртарем. Еҥ-влак деч шкеак вӱрым налам да анализым райрӱдысӧ эмлымверын лабораторийышкыже колтем.
Шуко еҥ кугу давленийлан кӧра полышым йодеш, тыгак тӱрлӧ сусырым пидаш толыт. Тыште прививкым ыштена, тыгак диспансеризацийым эртарена. Тунам врач-влак, акушерке толын каят. Флюроографийым, маммографийым эрташ кӱлеш гын, Агрыз районысо поликлиникыш кудалыт.
Ӱжмӧ почеш мый еҥ-влак деке коштам, тыгодым йӱдымат лектын каем. Тидын шотышто нигунам торешланымаш, вуйым шупшмаш уке, – каласыш Ирина Владимировна.
Тыгерак Пелемеш кундемыште ваш-ваш полшен, икте-весылан эҥертен, шочмо кундемым йӧратен илат. Икшывын шагал улмыжо да самырык-влакын торашке лектын кайымышт гына изиш кумылым волта. Тиде тачысе илышын ойыртемже. Ты нелылык шуко ялыште палдырна, туге гынат сайлан ӱшан садак уло. Шочмо вершӧрыш пӧртылмӧ жапыштат лиеш, шонем. Вет тудо кажнылан эн йӧратыме да лишыл.
И.Осипован альбомжо гыч налме фото-влак.