Кужэҥер район Пекейсола ял калык шке шочмо вержым эре уэмдаш, тӱзаташ тырша. Тыгайжым ялыште ужат, да чонлан ласкан чучеш. Ик каныш кечын Пекейсолаш миен тольым да тушто илыше-влак дене мутланышым.
Икоян калык
Олег Петухов Пекейсола ялеш шочын-кушкын. Коҥганур школышто кандаш классым тунем пытарымек, Кужэҥер посёлкышто СПТУ-што тракторист-шофёр профессийым налын. Ончыч верысе колхозышто шофёрлан тыршен, кызыт фермыште ороллан ышта. Юлия пелашыж дене ты ялыштак 25 ий ончыч у пӧртым чоҥеныт, кызыт вольык ден мӱкшым ончат. Максим эргышт ача-аважлан кертмыж семын полышкала.
О.Петуховым вич ий ончыч Тумньымучаш ял шотан илемын депутатшылан сайленыт. Тудо ялысе каҥаш ден калык коклаште кылым ышта, иктаж йодыш шотышто мутланаш кӱлеш гын, чылаштым пога. Ял илыш нерген теве мом каласкалыш:
– Ял калык дене пырля шочмо кундемысе тӧрсырым кораҥдаш, шочмо вернам тӱзаташ тыршена. Ялыштына тулым ыштыме, пӱя марте асфальт корнына уло. Пӧръеҥ-влак дене кок пӱям пӱяленна, ошмам конденна, пучым пыштенна, аркым ыштенна да карпым колтенна.
Тыгак ялыш пурымаште корно воктене пӱнчым, кожым, пистым да куэм шынденна. Чылажге 117 пушеҥге мемнам кугу мардеж деч арала. Ты шошым куэм ешараш шонена.
Ялыштына вольыкым ончышо шагал. Уло яллан – ныл ушкал гына, но кайыквусым кажныже ашна. Мый мӱкшымат ончем, иктаж 60 еш уло. Ушкал ден мӱкшлан шудым лӱмын ӱдем.
Кажне гаяк пӧртышкӧ вӱд ден газым пуртымо. Лач ик пӧртыштӧ гына газ уке.
Ял калык верысе колхозышто пашам ышта, тыгак «Акашевский» чыве фабрикыште да школышто тыршат. Кочкыш сатум налаш пошкудо Коҥганур ялысе кевытыш коштына, медполышлан – Тумньымучаш ялысе ФАП-ыш.
Ял илыш мыланем моткоч келша, тыште калык поро, пашаче да икоян, пӱртӱсат сӧрал. Кеҥежым пӱя воктене утларак ямле, рвезе-шамыч колым кучат, йӱштылыт, южыжо олымбалне комбыштым кӱтен шинчат. Тиде сӱретым ончен, чонем куана.
Пекейсола калык палемда: ялыште чыла сай, лач иктаж вере каяш общественный транспорт уке, тӱҥ корныш (Йорош ял марте) шым меҥге наре йолын лекман.
Элым аралыше-влаклан – чапкӱ
Пекейсолаште «Последний поклон» чапкӱм ыштеныт. Ты сомыллан Людмила Золотарёва вуйын шоген. Тудо ты ялыштак шочын-кушкын, кызыт Йошкар-Олаште ила, мер пашам шукта.
– Изиэм годым ковам йыр пӧрдаш йӧратенам. Тудо тылын труженикше лийын, а кочам 1942 ийыште Кугу Ачамланде сарыш каен да пӧртылын огыл. Ковам тудым моткоч вучен, но 1970-80-ше ийлаште ӱшаным йомдарен. Мый кочамым тойымо верым кычалынам, но муын омыл. Сандене тудын да эрыкна верч шогышо моло салтак-влак нерген палаш кӱлешак шонем. Тыге чапкӱм ышташ шонымаш шочын.
Чоҥымо паша да архитектур институтышто туныктышо Светлана Гудкова дене ик форумышто палыме лийынам да чапкӱм ыштыме шотышто полышым йодынам. Тудо кокымшо курсышто тунемше-влак коклаште конкурсым эртараш темлен. Ты проектыш Российысе поисковый толкынын региональный отделенийжым да «Демос» поисковый отрядым вуйлатыше Дмитрий Шипуноват ушнен. Тыгак Кужэҥер кундемысе Кугыжаныш Погынын депутатше С.В.Белоусов окса дене полшен, а Самырык-влакын полатышт участник-влаклан пӧлекым ямдылен.
Конкурсышто ныл проект участвоватлен. Мый нуным ялышкат намиен ончыктенам. Вера Шумилован проектшым ойырен налме. Тӱҥ чоҥышо ончыч Пекейсолаште илыше Алексей Бахтин лийын, тудо профессийже дене – каменщик, ялысе пӧръеҥ-шамыч полышкаленыт. Ты сомыллан шуко окса кӱлын. Ял калык да ондак тыште илыше-шамыч полшеныт. Неаполь олаште илыше Валентина акамат оксам колтен.
Мемнан чапкӱна кайыкла коеш. Гранит плиташте Йошкар-Оласе художественный училищын студенткыже Ксения Фиронова турня ешым сӱретлен. Турня-ача сӧйыш каен, турня-ава – тылын труженикше, кок изирак турня – кок йоча: кугуракше школышто тунемше, изиракше илыш да тукым шуйнымым ончыкта.
Чапкӱштӧ сеҥымашым лишемдаш полшышо 140 еҥын лӱмжым возымо: 42 фронтовик да тылын 100 труженикше: кугыеҥ ден йоча-влак. 2022 ий 13 августышто ял пайрем годым чапкӱнам почынна. Мыйын кугу шонымашем шукталтын. Кочам ден элым аралыше моло салтак шочмо кундемышкышт «пӧртылыныт», эн тӱҥжӧ: кочам ден ковам ик чапкӱштӧ «вашлийыныт».
Чапкӱ йыр тӱрлӧ кушкылым шындыме. Ончыкылыкшым вич лукан шӱдыр форман клумбым шындаш шонена, – каласкала Л.Золотарёва.
– Ялым арулыкышто кучаш тыршена. Сандене шошым чапкӱ да пӱя йыр кумдыкым эрыктена, кеҥежым рвезе-шамыч шудым солат, телым лумым куэна. Ӱдырамаш-влак чапкӱ воктене пеледышым шындат. Тыгак ял калык капка ончылнысо асфальт корным шке эрыкта. Ялыштына ??? ийыште чапле асфальтым шарыме, ола уремысе гай чапле тротуарым ыштыме. Ондак уда корно лийын.
Элым аралышын кечылан да Сеҥымаш кечылан чапкӱ воктене митингым эртарена. Людмила Золотарёва викториным эртара гын, шкенан онаеҥна Ефим Халтурин пелешта, – ойла ты ялыште илыше Светлана Владимировна.
Ончыкыжымат ты ял илаш да вияҥаш тӱҥалеш манын ӱшанена.
Палаш оҥай:
Пекейсола ял XVII курым мучаште – XVIII курым тӱҥалтыште ышталтын. Ты ялыш Пекей лӱман пӧръеҥ илаш толын. Тышеч ялын лӱмжӧ лектын.
1874 ийыште ялыште 31 оралтыште 181 еҥ илен. Нуно имньым, ушкалым ашненыт да уржам, шӱльым, шыдаҥым, шемшыдаҥым ӱденыт. 1935 ийыште кок колхозым ыштеныт: «Марий вий» да «Марий ушем». «Марий вийыш» 22 оралте пурен гын, «Марий ушемыш» – 15. Сӧй годым кок колхозым иктыш ушеныт. Коҥганур да Пекейсола коклаште мардежвакш верланен.
Кызыт Пекейсолаште 22 пӧрт уло, 70 еҥ ила.