Марий кугыжаныш университетысе марий йылме да сылнымут кафедр вуйлатышын сомылжым шуктышо, доцент, филологий шанче кандидат Лидия Сидоровна Матросова 12 августышто 55 ияш лÿмгечыжым пайремлыш. Пайрем амал уста туныктышо, чолга ÿдырамаш дене вашлияш да шкеж нерген, тыгак пашаже шотышто мутым вашталташ йöным пуыш.
Лидия Сидоровна Матросова (Асмаева) Пошкырт кундем Мишкан район Кугу Соказа ялыште шочын-кушкын. Тысе школышто кандаш классым тунем лекмеке, Благовещенск оласе педучилищым (кызыт шуко профилян профессиональный колледж) йошкар диплом дене тунем пытарен, тӱҥалтыш класслам туныктышо, воспитатель профессийым налын. 1990 ийыште Марий кугыжаныш университетым тыгак йошкар диплом дене тунем пытарен, марий йылме да литератур, руш йылме да литератур дене туныктышо специальностьым налын. Тудо пагытыште Лидия Сидоровнан пелашыжым Германийыш служитлаш колтеныт улмаш, сандене Матросовмыт ик жап ты элыште иленыт. 1991 ийыште шочмо кундемыш пӧртылыныт. Тылеч вара Л.С.Матросова МарГУ-со марий йылме лабораторийыште тыршен да аспирантурыш тунемаш пурен, марий йылме морфологий ден синтаксисым шымлаш тӱналын. Аспирантурышто тунемме пагытыште Швецийысе Упсала да Финляндийысе Турку олалаште финн йылмым тунемын, варарак финн радиошто кусарышын пашажым шуктен. МарГУ-со финн-угор кафедрын доцентше лийын (1994-2000 ийла), марий йылмым веле огыл, финн йылмымат туныктен. 2000 ий годсек – марий йылме кафедрын доцентше, а 2008 ий гыч – кафедрым вуйлатыше. 150 утла шанче да методике пашан да тыгак ик монографийын авторжо. 2000 ий гыч 2017 ий марте – Российысе да йотэлласе еҥ-влаклан эртарыме марий йылме да тӱвыра дене кеҥежымсе школын вуйлатышыже.
Лидия Сидоровна, пÿрымаш Тыланда тений кок визытаным шынден. Чоныштыда тиде могай кумылым шочыкта?
– Тенийысе илыш йогынышто ийготшат ок шижалт, лÿмгечыжат ала-могай кугу пайремла огеш чуч. Илыш тыге чот писын чоҥешта! А тый тыгодым пуйто ала-кушто сандалыкыште пöрдат. Пашажат пеш шуко. Чыла ыштен шуктыметла чучеш, тыгодымак пуйто нимомат ыштен от шукто. Сандене, ик могырым, куанет, а вес могырым, саде сандалыкыштет эшеат чоҥештылмет шуэш. Теве тыгай öрыктарыше кумыл.
– Те ынде шымлыме пашам 30 ий наре шуктеда? Кызытсе жапыште ик эн тÿҥ сомылда могай?
– Шымлыме паша ынде вÿрышкак шыҥен, тудын деч посна нигузе ок лий. Но кызыт кÿшыл образований системыште иканаште икмыняр пашам шуктен моштыман: туныктымо да самырык тукымым куштымо сомылымат виктарыман, мер пашамат ыштыман. Тидын годым иктаж-можым ыштен от шукто гын, чонлан ньыге-нюго чучеш, кокланже йӱдымат мален от керт, шинчавӱдетат лектеш. Ме вет чылажымат жапыштыже, рат дене да чын ышташ тунемынна. Чыла чоткыдо лийшаш. Мемнам тыге туныктеныт. Сандене эре куржталыштман, эре шонкалыман, эре тыршыман.
Кызытсе да ончычсо шанче да туныктымо паша чот ойыртемалтеш. Илыш вашталтеш, образований системыште цифровой технологий-влак вияҥыт, технике йӧн уэмдалтеш, стандарт-влак весе улыт, тидлан кӧра образований программе вашталтеш. Мыланна у туныктымо технологий-влакым сайын палыман, эре тунемын шогыман. У стандарт-влакын йодмышт почеш бакалавриатлан, магистратурлан, аспирантурлан образовательный программе-влакым ыштен моштышаш улына. Тылеч посна у книга, учебник да методике пособий-влакым савыктен лукман. Чыла тидыже – эн кугу паша.
Куанен каласен кертам, 2020 ийыште эртаралтше аккредитаций ончыктен: ме, марий учёный-влак, кызытсе илышын чыла йодмашыжым шуктена да пашам сайын ыштен моштена.
– Те эре Марий кугыжаныш университетыштак пашам ыштенда, тыге?
– Мыйын илышемжат тыштак эртен, манаш лиеш. Тунемме пагытше, аспирантуржо, докторантуржо, туныктымо пашажат… Мыйын шинча ончылнем ушан, тале марий ÿдыр-рвезе-влак шинчымашым погеныт. Кажныжым шинчаончалтыш дене шарнем. Южгунам чылажат пуйто теҥгече веле лиймыла чучеш. А жапше мыняр эртен улмаш! Ӱшанымыла ок чуч, но ӱшаныде ок лий.
Воктенем эре тале шанчыеҥ-влак лийыныт, марий йылмым да сылнымутым шымлыше-влак веле огыл, уло финн-угор тÿняште чапланыше еҥ-влак дене пырля пашам ыштенна. Кӧ кызыт пеленнак, кӧжӧ ты тӱням коден каен. Шарналтем да чонлан йӧсын чучеш. Мый таче уло кумылын кажнылан тауштем. Мыланна самырык годым келге шинчымашым пуышо, шымлыме пашаш сымыстарен моштышо шымлызе-аксакал-влакым порын шарналтем. Диплом пашам возымаште мыйын икымше вуйлатышемым – филологий науко кандидат, профессор Зиновий Васильевич Учаевым, филологий науко доктор, профессор Иван Степанович Галкиным. Шке жапыштыже моткоч виян вуйлатыше лийын профессор, филологий науко доктор Юрий Владимирович Андуганов… Таче ме нунын тÿҥалме корныштым тошкена, марий йылмышанчым нунын сугыньышт почеш вияҥдаш тыршена.
–Марий йылмышанчын ончыкылыкшо нерген мом каласен кертыда?
– Ончычсо дене таҥастарымаште ынде самырык-влакым шанче пашалан кумылаҥдаш нелырак. Такшым нуным умылаш лиеш. Мутат уке, кызыт чылан кугурак пашадар нерген шонкалат, сайын илынешт, пачерымат налнешт. Марий йылме дене кызыт ынде специалист-влак шагалемыт. Магистратурышто тунемше-влак куандарат, нуно ончыкыжым аспирантурыш пурат да мемнам вашталтат манын ÿшанена.
– Мый палем, те шке жапыштыже «Кугарня» газетын да икмыняр моло марий савыктышын йылме ойыртемыштым шымленда. Кызыт тиде сомылым шуктеда мо?
– Газетын йылмыже шкешотан, тудым калык умылен кертшаш. Садлан периодикын йылме ойыртемжым шымлена, эскерена, негызлена. Умылена, автор сера, тӱрлӧ семын тӧрла, вара эн сайжым ойырен налеш, савыкта – тиде тыглай паша процесс, тыге веле куандарыше лектыш лиеш. Ме шижына, кызыт газетын йылмыже эн сайжым арален коден да пеҥгыдемын.
Такшым моткоч куанем: вет таче кечын радиошто, телевиденийыште, марий савыктышлаште мемнан тунемшына-влак пашам ыштат. Ме чӱчкыдын шкенан выпускникна-влакым университетышкына тунемаш толшо-шамычлан пример шотеш кондена, нунын лÿмыштым кугешнен ойлена.
– Лидия Сидоровна, Тендам чыланат моткоч чулым да чолга туныктышо да ӱдырамаш семын палат. Илыш вийым, куатым Те кушто шижыда, кушеч налыда?
– Авам эре ойла ыле: «Паша ок лий гын, тиде илыш огыл…» Кызыт тудым моткоч умылем. Мыняр пашат шуко, тунар ӱнар лектеш. Пашаче айдеме паша деч посна кошка, четлыкыш пуртен шындыме кайык гай лиеш. Сандене паша мыланем илыш вийым пуа манын кертам. А йӧсӧ годым миен эҥерташ лишыл родем-шамыч улыт: кум акам да шӱжарем. Ме нунын дене да нунын шочшышт денат сай кылым кучена, вашла полшен илена. Эше ӱдырем уло. Тудат мыйын корнем тошка, кызыт Марий кугыжаныш университетыштак тунемеш, пашам ышта. Ме ятыр сомылым пырля виктарена, тӱрлӧ шанче проект-влакым возена, сеҥен налмыжым илышыш пуртена. Тылеч посна мыйын кова «специальностем» уло. Куд ияш ӱдыр уныкам дене жапым эртарем, тудым ончен, илышлан куанем, вий-куатым погем.
– Лÿмгече пайремда дене шокшын саламлена. Илышыштыда ласкалыкым, пашаштыда тӱвыргӧ лектышым, мучашдыме вий-куатым тыланена! Таза лийза!
Йодыш-вашмут
1. Изи годым кӧ лияш шоненда?
Туныктышо лияш.
2. Могай койышым огыда йӧрате?
Кок тӱран кӱзӧ гай еҥ-влакым.
3. Кушто канынеда ыле: Таиландысе теҥыз воктене але..?
Шочмо Пошкырт кундемыштем, Соказа вӱд да Тӧргым эҥер воктене.
4. Йӧратыме пайремда могай?
У ий. Тунам мый эре ала-мом ум вучем. Ончылно чылажат сай лиеш манын ӱшанем.
5. Иктаж-могай еш йӱлада уло мо?
У ий денак кылдалтын. Тиде пайремлан еш гыч нигӧ нигуш огеш кай да ты кечын мемнан деке нигӧ унала ок тол. Лач шке еш дене веле пайремлена.
6. Могай кочкыш келша?
Перемеч ден пицце. Пиццыжым уныкам дене пырля ыштена. Мо уло, тудым оптена, вара пырля куанен кочкына.
7. Ырым-влаклан (суеверий) ӱшанеда мо?
Шем пырыс корнем гоч вончымо годым шонкалем да ойгырем. Ынде корнем ок лий, шонем, вет калыкыште шем пырыс корным налеш манын ойлат. Тиде ырым чонышкем поснак пурен шинчын. Молыжо шотышто тынар ом шонкале.
Алёна Яковлева.
Еш альбом гыч налме фото.