Поро, ваш-ваш полшышо, шке шочмо пыжашым йӧратыше да тудын волгыдо ончыкылыкшо верч тыршыше-влаклан кӧра ял тӱзлана. Кужэҥер район Салтакъял селаште лач тыгай еҥ-шамыч илат. Нуно ямдым вучен огыт шинче. Иктаж сомылым ышташ кӱлеш гын, иктеш чумырген, шийвундым поген, пашалан пижыт веле.
– Селам молан Салтакъял манын лӱмденыт? – Салтакъял ял шотан администрацийым вуйлатыше В.В.Ефимов дене вашлиймеке йодым.
– Села XVIII курымышто ышталтын. Легенде почеш, ты кундемыш шылын куржшо салтак-влак толыныт да илаш кодыныт, – вашештыш Валерий Вячеславович.
В.В.Ефимов ял шотан администрацийым 2019 ий ноябрь гыч вуйлата. Шкеже – Параньга район Матародо гыч. 1999 ийыште Салтакъял кыдалаш школыш туныктышылан пашам ышташ толын, ешым чумырен, селаштак пӧртым чоҥен.
Кум уреман села
Селаште – кум урем: Заречный, Рабочий да Новый. 141 суртышто илат. Ик фермер озанлык уло, кок пилораме пашам ышта. Самырык-влак утларакшым вахте йӧн дене Москош, Озаҥыш, Йошкар-Олаш пашаш кудалыштыт. Кум кевыт, тыгак ФАП, книгагудо улыт.
Ончыч Салтакъялыште кыдалаш школ лийын гын, кызыт тӱҥалтыш школышто 13 йоча тунемеш. Ныл класслан – ик туныктышо. Кугурак-влакым Кужэҥер посёлкыш школ автобус шупшыкта. Йочасадыш 18 икшыве коштеш.
– Ончыч селаште илыш гӱжлен. А кызыт тыште шукыжым кугурак ийготан-влак кодыныт. Но чапле, у пӧрт-влакымат чоҥат, самырык еш-влакын шочмо верыштак илаш кодмышт кумылым нӧлта. Пашашкат коштыт, вольыкым ашнат, селаште илышым тӱзаташ вийыштым огыт чамане, – манеш Валерий Вячеславович.
Салтакъял клубым Н.А.Соколова кокымшо ий вуйлата. Надежда Алексеевнан палдарымыж почеш, паша куштылго огыл, уло сомыл – ӱдырамаш ӱмбалне.
– Мероприятий-влакым клубыштына план почеш эртарена. Ӱдырамаш-влак «Зоренька» да «Ал ӱжара» ансамбльлаш мураш коштыт. Репетицийым эртарена, пайремлаште выступатлена. Октябрьыште, клубышто погынен, гимнастике дене занятий-влакым кас еда эртараш тӱҥалаш шонена, тидат верысе калыкын йодмыж почеш ышталтеш. Кеҥежым йоча-влак клубыш лагерьыш коштыныт.
Ончыч ты клуб олмышто черке лийын. Кызыт оралтым олмыктымо, кӧргыштӧ уэмдыме моло пашам эркын ыштена. Йӧра эше еҥ-влак толын полшат, предприниматель-влаклан таум каласем. Шке вием дене тынар ыштен ом сеҥе ыле. Пашаш толмем годым окна-влакым клеёнко дене петырыме ыле. Кызыт эркын нуным «почедем». Районысо тӱвыра пӧлка тошто окна-влакым пуа, тений икмынярым вашталтен шуктенна, ончыкыжымат тиде пашам мучашлаш шонем. Оралте леведыш тошто, тудымат вашталтыман. Клуб кӧргыштӧ паша ятыр. Эше клуб воктенысе тошто хоккей коробкам рончыктен, олмыштыжо изирак паркым ышташ шонымаш уло. Тӱрлӧ пушеҥгым шындаш, теҥгыл-влакым вераҥдаш. Ончыкыжым, калык тушко толын, пушеҥге ӱмылыштӧ каналтен, мутым вашталтен кертеш, – палемдыме планже нерген каласкала клуб вуйлатыше.
Икоян калык
Салтакъял калыкын икоян да чулым улмыжлан ӧраш гына кодеш. Села кумдыкышто кок пӱя, плотина улыт. Ӱмаште йӱштылмӧ тургымлан плотина серым шотыш конденыт. Ты пашашке икте кодде ушненыт. Ончыч серым шӱк деч эрыктеныт. Ошмам шупшыктеныт, теҥгыл-влакым вераҥденыт, шылым кӱктен кочкаш мангал уло. Волейболла модаш кумдыкым келыштареныт, сеткым шупшыныт. Теният пляжыш ошмам ешарен шупшыктеныт. Плотина ваштареш сержат мотор. Тушто беседке, раздевалке улыт. Тений ты плотинаш кол мыльым колтеныт. Тидланат ял калык деч шийвундым погеныт.
Эше ик пӱям ӱмаште шотыш конденыт. Ты пӱя противопожарныйлан шотлалтеш. Шӱкым эрыктеныт, келгемденыт. Кок ий почела тиде пашам шуктеныт.
В.Ефимовын ойлымыж почеш, ты кундемыште мландын ойыртемже тыгай: карстовый провал-влаклан кӧра вӱд мланде йымак кая. Кажне ийын водоёмлаште вороҥга почылтеш да вӱдым мланде йымак шупшылеш. Садланак шошым да кеҥеж тӱҥалтыште пӱялаште да плотинаште вӱд ситышын, а вара палынак иземеш. Верысе калыклан пашам умдыр-влак ешарат. Нуныжо ты верыште ятырынак улыт. Пушеҥгым йӧрыктен, вӱдым пӱялат. Йолын коштмо верлаште йӧрыктымӧ пушеҥге ден укшлам эрыктыман.
Икмыняр ий ончыч эше ик кугу паша шукталтын – верысе шӱгарла йыр кӱртньӧ саварым печеныт. Тиде пашашкат уло калык ушнен, оксам поген.
А теве шукерте огыл Салтакъялыште собранийым эртареныт. Шуко пачеран тошто пӧртым кораҥдыме верыште изирак паркым ышташ шонат. Лишыл жапыште селаште эше ик мотор вер ешаралтеш манын, кызытак пеҥгыдын ойлаш лиеш.
2009 ийыште кыдалаш школым петырымеке, тусо стадионышто шӱкшудо, пушеҥге да вондер кушкыныт. Салтакъялыште илыше предприниматель В.А.Иванов ты стадионым шотыш кондымо пашалан пижын. Вячеслав Анатольевич шке кӱшеш рокым шупшыктен да кызытат тидым ышта. Тудлан кумылан-влак полшат. Шонымаште – мландым тӧремден, шемрокым ешарен, газон шудым ӱдаш да стадион йыр саварым ышташ. Ончыкыжым тыште чапле стадион лиеш.
Александр ден Алевтина Ельмихеевмыт ныл ий ончыч у пӧртыш илаш кусненыт. Вашке гаражым чоҥен шуктат. Еш оза Москош кудалыштеш, ик тылзе пашам ышта, кок арня – мӧҥгыштӧ. Ельмихеевмыт вич шочшан ача-ава улыт. Озаватылан сомыл ситышын логалеш.
– Вольыкым шуко ашнена: ушкалым, ӱшкыжым, шорыкым, сӧснам, лудо-комбым, чывым. Пакчаште паша ятыр. Адакшым емыжым, поҥгым поген шуктыман. Пелашем пашаш кайымеке, уло сомыл мыланем кодеш. Туге гынат илышлан ӧпкелымаш уке. Вет ме моткоч сылне верыште илена, яндар юж, мотор пӱртӱс. Тыгайлан куаныман гына, – ойла озавате.
Пырля курыкымат савыраш лиеш, маныт. Салтакъял калык тидым сайын пала. Мыланна нигӧ ок полшо, окса уке манын, еҥ-влак вучен огыт шинче. Вет чылалан раш: шочмо верын волгыдо ончыкылыкшо – шкеныштын кидыште.
Авторын да еш альбом гыч налме фото-влак.