XVI курымышто Усола Вончӱмбал шеҥгелне, корем гоч Памаш корем ял лийын. Тушто рок пӧрт-влакым ушештарыше кугу лаке-шамыч кызытат улыт, памашат лектеш. Тунам ялыште чер шарлен улмаш. Садлан илыше еҥ-шамыч, мландым кӱнчен ыштыме пӧртыштым коден, кызытсе Памашсола Вончӱмбал ял верланыме кумдыкыш кусненыт. Тушто пу пӧрт-влакым чоҥеныт. Ял 26 сурт марте кушкын. Шке жапыштыже чапланыше озанлыкат лийын. Кызыт тушто улыжат кум пӧрт кодын: Голубкинмытын, Яковлевмытын, Архиповмытын. Ялысе сӱрет Усола Вончӱмбал дечат шӱлыкан. Йырым-йыр – пытыше оралте-влак, солыдымо кукшо шудо, йӧралтше пушеҥге-влак кият. Пуйто нигӧлан нимо огеш кӱл…
Тыштат «Мать-героине» лӱмым сулышо ава илен. Матрёна Ефимовна Ефимова латкок икшывылан илышым пуэн. Тудын Альберт эргыже ты кечын мемнан экскурсоводна лийын. Альберт Викторович Архипов 2017 ийыште Курыкйымал ялыш илаш куснен.
– Йоча-шамычлан школыш кошташышт пеш тора, садланак ялым коден каяш логале. Туге гынат мый шочмо ялыш чӱчкыдын толын коштам, пӧртемат эскерен шогем. Ӱмаште Ефим тукымын чыла гаяк родо-тукымжо 80 наре еҥ, чумыргенна ыле. Пӧрт ончылно кужу ӱстелым да теҥгылым лӱмынак келыштарыме. Тений индешымше майлан иза-шольо, ака-шӱжар-шамыч дене погынен, йырым-йырысе кумдыкым эрыкташ кутырен келшенна.
Ялыш пурымаште тошто писте шога. Тудо шӱдӧ ийымат эртен манын ойлышт. Пушеҥге воктене ожно кугу капка лийын. Ял уремыш капка гоч веле пуреныт. Писте деч тораште огыл Яковлевмытын сурт оралтышт шинча. Суртоза Ананий Витальевич мӧҥгыштак ыле. Тудо тыгерак каласкалыш:
– Тыште моткоч тымык, шып. Мутат уке, ялысе сӱрет шӱлык кумылым луктеш, но ме тунемын шуынна. Яра шинчылташ жапна уке, сандене очыни. Паша эреак лектын шога. Вольыкым ятыр ашнена. Кеҥежым шудым шуко солыман, пӧртым ырыкташ пум ямдылыман. Кызыт телымат илаш йӧнан. Ынде нылымше ий трактор корным шӱка. Тымарте тыгайже лийын огыл ыле. Корно укелан кӧра йӧндымылык чот шижалтын. Тавым кӱнчен, вӱдым пӧртыш шупшмо, шокшо вӱдымат келыштарыме. Пелашем Лариса Николаевна ӱмыржӧ мучко фельдшерлан тыршен, кызыт сулен налме канышыште. Мый чоҥымо пашашке кудалыштам. Вич икшыван ача-ава улына. Эн изи йочана Эҥерсола школышто тунемеш, кугуракше-влакын шке ешышт, кыдалаш-шамычше студент улыт. Шочмо ялым коден, нигуш кайыме огеш шу, кеч тидлан тӱжем наре йӧн уло. Умбакыжат тыштак илаш шонена.
Ананий Витальевичым патриот шӱлышан, шочмо вершӧржо верч пеҥгыдын шогышо пӧръеҥ, манаш лиеш. Тудо ты яллан кеч изиш ямым пурта. Пӧрт воктеныже, ончысо пошкудыжо-шамычын илыме кумдыкыштым ачален, эрыктен шога. Тыгай еҥ-шамычлан кӧра эше ял-влак илат. А тиде кок ялыште шочын-кушшо моло еҥат шке кундемышкышт, «тулык» пӧртыштым шотыш кондаш, шӱкшакым эрыкташ жапым муын толын каят гын, ялысе сӱрет эшеат вашталтеш…