«Пакча – илыш вий, тушто чон кана»

«Пакча – илыш вий, тушто чон кана», – манеш Шернур район Купсолаште илыше Татьяна Тойшева. Самырык ӱдырамаш, кок шочшан ава ятыр пакчасаскам, емыжым, пеледышым кушта, телылан тӱрлӧ шапашым ямдыла. Пакча сомылым вораҥдарымыж нерген тыгерак каласкалыш:

Сад-пакчана кугужак огыл. Туге гынат шкаланна ситыше киярым, помидорым, кешырым, йошкарушменым, пурса ден немыч пурсам, тӱрлӧ шоганым (севок, эксибишен сорт-влак), кавуным, мӧрым  ончен куштена. Тений эксперимент семын арбуз ден баклажаным шынденам. Сайын кушкышт манын, пеш ончаш тыршем. Шот лектеш гын, вес ганат шындаш тӱҥалам манын шонем.

Южо пакчасаска пеш койышан. Лектыш куандарыже манын, нуным ончен, пушкыдемден, ӱяҥден моштыман.  «Тидын шотышто тендан сомылда кузерак вораҥеш?» – йодым.

Кешырым, мутлан, шуэмдыме деч вара вигак пихте ӱй дене ӱяҥдена. Тидыжым кешыр ӱвыра ынже пытаре манын ыштена. Тыгай ӱвыра кешыр пушым пеш йӧрата, сандене кугу эҥгекым конден кертеш. Кешырыш, йошкарушменыш вӱдым чӱчкыдын шавыман огыл. Нуно вожым келгыш колтышаш улыт, вӱд нуным мландымбалне шарлен кушкаш кумылаҥда. Тыге изи да лопка але изи да аҥысыр пакчасаска шочеш.

Кавун сайын кушшо манын, шудыштыжо кок але кум пеледышыжым веле кодыман, молыжым пӱчкедыман. Тыге витамин-влак шудылан огыл, кавунлан кушкашыже утларак логалыт. Киярыште, помидорышто уто лышташ-влакым эре кораҥдем. Нуно сай лектышым пуышт манын, лӱмын вартышым ямдылем. Тидлан лу чӱчалтыш йодым 0,5 литр шӧр але кӱчымдорык дене сайын лугем, тушко пел изи совла борный кислотам, ик литр шокшо вӱдым ешарем. Чыла пырля варымеке, лу литр ямде вартыш лийже манын, йӱштӧ вӱдым ешарем. Ямде вартышым пакчасаскаш шыжыктем. Тыге кияланр, помидорлан, шере пурыслан пеш сай ӱяҥдыш лиеш, – вашештыш тудо.

 

 

F1 озым-влак сай улыт манын колынам, тыгай сортым шындеда мо? Росотам шкеак ямдыледа?

Росотам кажне ийын шкеак ямдылем. Чынжымак, ты сортым моктат, мыйын теплицыште F1 Герман сорт кияр кушкеш. Тыгак «Зозулям», яра мландыш «Мальчик с пальчик», вондерысе сорт-влакым шынденам. пеш Шуко тӱрлӧ сорт помидорым куштем, но «Бычье сердце» сортым кажне ийын шындем. Ты сорт помидор кугу, тамле шочеш. Ковыштам телым аралаш сай лийже манын, «Мегатон», «Валентина» сортлам шындем. Сандене ковышта мемнан май марте эреак сита. Кажне кечын манме гаяк свежа ковышта дене пайдаланена. Тений тыгак у сорт пурысым – «Москвичым» – шынден онченам, ынде тудын куштмыжым эскерем, вес ганалан вара иктешлымашым ыштем.

Татьянан пакчагӧргыштыжӧ тыгак сливе, олма, пуншоптыр, ош, шем шоптыр-влак, вишне, эҥыж кушкыт. Тылеч посна тӱрлӧ пеледыш чонжым куандара. Нунын деч посна иленжат ом керт, манеш. Пеледышланат росотам шкеак ямдыла. Пакчаштыже кумло наре тӱрлӧ пеледыш пеледеш.

Самырык суртоза телылан тӱрлӧ шуко шапашым ямдыла. Тыгак ятыр емыжым, компотым морозильникыште арала. Татьянан Максим пелашыже пашалан кожмак. Тудын чонжым мӱкшым ончымаш куандара. Тыге кок пашаче еҥын сомылышт икте-весылан ӱшанен, илышлан куанен илаш вийым пуа, ончыко сай кумыл дене ошкылаш тарата.

Татьяна Тойшева деч рецепт-влак:

«Корейысе гай кияр»

Кӱлыт: 4,5 килограмм кияр, 9 пӱй чеснок, 700 грамм кешыр, 4,5 кугу совла шинчал, 1 стакан сакырложаш, 2,5 кугу совла корейский кешырлан приправе, 20 грамм кочо йошкар пурыс, 1 стакан нӧшмӱй, 1 стакан 9 процентан уксус.

Киярым 8 ужашлан шеледен падыштыза, кешырым тёрко гоч нӱжыза, чеснокым кугуракынак падыштыза. Тиде вартышыш чыла специйым оптыза да сайын лугыза, 4 шагат шинчыктыза. Кажне пел шагат гыч пудыратыза. Ныл шагат эртымеке, банкылам стерилизоватлыза да тушко вартышым отпыза. Крышке дене леведын, банкылам вӱдан мискышке шындыза да 20 минут наре стерилизоватлыза. Калай крышке дене петырен, унчыливуя кумыктен шындыза.

 «Йошкарушмен икра»

Кӱлыт: 3 кг помидор, 1 кг шоган, 1 кг кешыр, 1 кг йошкарушмен, 0,5 л нӧшмӱй.

Нине пакчасаскам мясорубко гоч колтыман. Тушко 0,5 л нӧшмӱйым пыштыман да 55 минут наре шолтыман. 1 тичмаш кугу совла шинчалым да сакырложашым, 0,5 изи совла 70 процентан уксусым ешарыман. Тылеч вара эше 5 минут наре шолтыман. Стерилизоватлыме банкылаш оптыман да леведын шындыман.

Помидорым шинчалтена

Стерилизоватлыме банкылаш помидорым оптыза, тушко шолшо вӱдым пыштыза, 15 минут наре шинчыктыза. Жап эртымеке, вӱдшым мискыш ястарен налза. Ты вӱд дене рассолым ыштыза.

1,5 литр вӱдлан кӱлеш:

1 кугу совла шинчал, 200 г сакырложаш, 3 лавр лышташ, пурсан 5 шем пурыс, 3 гвоздике, пел изи совла укроп кычке, 100 мл 9 процентан уксус.

Тиде рассолым шолаш пуртыза, банкылаш уэш темыза да петыртыш дене петырыза. Унчыливуя савырен, йÿкшеммешкыже ужгашке пӱтырал шындыза.