Медведево районысо Пӱкшерме ял Йошкар-Ола деч тораште верланен огыл. Коклаштышт 16 меҥгым шотлат. Ты ялын рӱдыжӧ кызыт — Шойбулак селаште, ончыч Поланур ял шотан илемыш пурен. Пӱкшерме ден Шойбулак кокласе корно вич меҥгыш погына.
Царевококшайск уездысе илемыш пурышо спискыште Поланур-Пӱкшерме нерген посна илаш лекме ял семын икымше гана 1795 ийыште палемдыме Тунам тудо Ошла волостьын кумдыкшылан шотлалтын. 1931 ийыште ты ялыште «Пӱкшерме» колхозым ыштеныт. А 1950 ийыште тудым «За коммунизм» озанлык дене ушеныт. Варажым 1970 ийыште ты колхоз «Шойбулакский» лийын. Кызыт тудо Марий кундемын ик эн кугу озанлыкшылан шотлалтеш.
Писте пушеҥге
Тыште илыше-шамыч ончычсо уремын кузе верланымыжым писте пушеҥге гоч шымленыт. Ял мучаште шогышо кум писте ялым тыште негызлаш тӱҥалме нерген ушештара. Тидыжым тошто пӧрт-шамычат пеҥгыдемдаш полшат, нуно утларакшым ты могырышто улыт. Кызытсе изуремыште шогышо кум писте ялын мучашыже тыште лийме нерген ойла. Кызыт гын изурем деч вара ял урем эшеат шуйналтын. Чылаже кудло вич сурт уло. Пӱкшерме ик уреман ял.
Шке вий дене
Тыште ятыр самырык еш ила. Шукынжо Йошкар-Олашке пашаш кудалыштыт. Школ, йочасад Цибикнур селаште верланеныт, но ятыр икшыве Шойбулак селасе школышто тунемеш. Нуным школ автобус кондыштара. Цибикнурышто тунемше-влак йолын коштыт.
– Ончыч ялыштына гармоньчо-шамыч ятырын лийыныт, маныт. Чылаже 15 уста еҥым шотленыт. Тидыже ик яллан такшым моткоч шуко.
Кызыт ялна ончычсо дене таҥастарымаште йолӱмбалне пеҥгыдын шога. Тыгай лектышыш Виктор Алексеевич Иваковлан кӧра шуынна. Тудо шкеже Йошкар-Ола гыч лийын, фельдшерлан тыршен. Толмыж дене ялыште шке вий дене кевытым нӧлтеныт. Варажым клубым ыштеныт. Тудым почмеке, электротуллан у меҥге-влакым шогалтеныт, асфальт корным шареныт.
Ялын ондаксекак шке пӱяже лийын. Икмыняр ий ончыч, тысе калык дене оксам поген, тудым уэш кӱнчыктенна да шотыш конденна. Тыгак мемнан шке водозаборна уло. Ме тудын дене моткоч кугешна. Ачамын ойлымыж почеш, мемнан деке вӱд чодыра гыч йоген толеш, садлан тудо ару да пайдале. Ятыр суртын шке тавыже уло. Мемнан вӱд дене ты кундемысе ятыр ял пайдалана, – палдарыш Екатерина Рыбакова.
2022-2023 ийлаште ял калык «Комплексное развитие села» проектыш ушнен, ончычсо асфальт корным шотыш кондаш кок миллион теҥгем налын. Кызыт Пӱкшермыште чапле асфальт, но проект окса ик ужаш корным ачалаш ситен огыл. Садлан ял калык тудым шотыш кондымо верч азаплана. Тӱҥалме пашам мучашке шуктыман, манеш.
Ялыште йочасадыш коштшо коло утла икшыве уло, тынарак йоча школышто тунемеш.
Спортлан шӱман
Екатеринан каласкалымыж почеш, ял калык тӱвыралан, спортлан шӱман. Пӱкшерме ялын шке волейбол командыжат уло. Нуно Шойбулак, Цибикнур, Нурма да моло ялысе команде-влак дене чӱчкыдын турнирым эртарат. Таҥасымашым иктаж-могай мероприятийлан келыштарат. Вет ялыште тӱвыра да моло пайремым эреак кумдан эртарат.
Кызытсе илышлан келшыше
Пӱкшерме ялыш мийымем годым тудын салма гай тӧр мландыште верланымыжым шканем палемденам. Тудым негызлыше-шамыч моткоч сай верым ойыреныт, адакшым сурт-шамычым пӱкшерме кушмо верыште нӧлтеныт. Ожнысо еҥ пален да ончыко шонен моштен, пӱкшерме сай мландыште веле кушкеш. Тышечынак ялын лӱмжӧ лектын.
Кызыт Пӱкшерме, чынжымак, илышлан келшыше ял. Тыште фольклор пӧрт пашам ышта, чапле асфальт, шке пӱя, шке вӱд уло. Икмыняр ий ончыч ялыш газым пуртымо. Тидыже илышым ятырлан куштылемден. Самырык-шамыч чапле пӧртым нӧлтат, йоча-влакым куштат. Нуныжо мастарлыкыштым верысе ансамбльлаште шуарат. Ял покшелне икшыве-шамычлан шке вий дене йоча площадкымат келыштарыме. Тыште жапым оҥайын да пайдалын эртараш йӧнан. ФАП, почто кызыт Цибикнурышто, садлан иктаж-могай паша лектеш гын, тушко ошкылыт але машина дене кудалыт. А машинаже ик пӧрт ончылно кокыт, кумыт денат шога…
Тӱвыра илыш шолеш
Пӱкшермысе тӱвыра пӧрт 1995 ийыште почылтын. Идалык ончыч тыште у фольклор пӧрт еҥ-шамычлан шке омсажым почын. Тудо ойыртемалтше, еҥ шинчаш перныше. Ты оралтым кудал эртыме годым тыште иктаж тоштер верланен манын шоналтет. 1997 ий годсек тудым Ирина Вячеславовна Короткова вуйлата.
Ирина Вячеславовнан палемдымыж почеш, тысе клуб нунылан моткоч шергакан. Вет фольклор пӧрт пеленысе ансамбль-влак кундемнан чапшым тӱрлӧ вере аралат, а тысе «Весела кумыл» ансамбль нерген палыдыме еҥжат уке, очыни.
– Тӱжвач ончымаште клубын оралтыже сайын койын, но пырдыжыште моткоч кугу шелше-шамыч лийыныт. Сандене тудым олмыкташ кӱлмӧ нерген верысе кучемыш икмыняр гана йодын миенна. Варажым Юлия Ивановна Соломина (хормейстерлан тыршыше) Марий Элым Вуйлатыше Юрий Викторовичлан серышым возен. Арня гыч мемнан деке йыҥгыртеныт да клубым ончалаш толына манын каласеныт. Тунам ӧрынна ыле. Тыге 2023 ий сентябрьыште Юрий Зайцев специалист-шамыч дене пырля мемнан деке шке толын. Ончычсо оралтым шымлымеке, у зданийым нӧлташ пеҥгыдемденыт. Оралтын фундаментшак пытыше лийын. Моткоч писын чоҥеныт. 2024 ий мартыште ме у клубышто икымше концертым ончыктенна, – каласкала Ирина Вячеславовна.
Вуйлатыше дене мутланыме годым ты жапыште тӱвыра пӧртын пашаеҥже-шамыч тыглай шинчен огытыл манын умылышым. Тидын нерген И.Короткова тыге мане:
– Ме репетицийым, занятийым, кружокым эртараш тӱрлӧ йӧным кычалынна. Икана школышто погыненна гын, вес гана иктаж-кӧн мӧҥгыштыжӧ чумыргенна.
«Весела кумыл», «Орешки», «Тулойып»…
Пӱкшермысе фольклор пӧрт шке ансамбльже-влак дене чаплана. Идалык ончыч тысе «Весела кумыл» калык фольклор ансамбльлан Российын сулло калык усталык коллективше лӱмым пуэныт. Тушто ятыр самырык еҥ шуаралтеш. Ансамбльлан – 28 ий. Коллективыште кумло утла участник шотлалтеш. Шукынжо Пӱкшерме ял гыч улыт: тыгак Нюхта, Шихмамат, Поланур, Куптӱр, Цибикнур гычат коштыт.
Йоча-шамычын «Орешки» образцово-хореографический ансамбльыштат моткоч виян. 2020 ийыште нуно шке моштымашышт дене образцовый лӱмым суленыт. Тудым хореограф Екатерина Вячеславовна Рыбакова вуйлата. Ты коллективлан тений 30 ий темеш. Екатерина шкежат ты ансамбльыште кушкын, тудын икымше кечыж гычак пырля шуаралтын. Садлан хореограф ансамбльым еш гае, манеш. Ансамбльыште кумло утла икшыве мастарлыкшым тапта. Тыгак тудын пелен Цибикнур йочасадыш коштшо ӱдыр-рвезе-шамыч мастарлыкыштым нӧлтат. Ончыч Екатерина Вячеславовна йочасадыш занятийым эртараш лӱмын кудалыштын гын, кызыт икшыве-шамычым тӱвыра пӧртыш кажне шуматкечын кондыштарат.
«Весела кумыл» ансамбльын спутникшылан «Тулойып» коллективым шотлыман. Тушто тӱткыш утларакшым фольклорлан ойыралтеш. Марий калыкын тӱвыраже, йӱлаже, илыш-кучемже да моло сомылжо ты ансамбльлан кӧра ончыкталтеш. Нунын дене хормейстер Юлия Ивановна Соломина тырша.
– Йоча ансамбльлаште шуаралтше икшыве-шамыч варажым «Весела кумылыш» толыт. Садлан мемнан артистна-шамыч ешыште кушмо семынак шуаралтыт. Тылеч посна «Изумруд» куштышо кружокышто, кидпашам йӧратыше-шамычлан «Мастерица» клубышто, «ДТЭМ» (Деревенский театр эстрадных миниатюр) театральный кружокышто, балалайкым шоктышо-шамыч ансамбльыште да сольно мурышо-шамычлан «Нотка» коллективыште мастарлыкыштым нӧлтат. Балалайкым павай-влак шоктат, – палдарыш вуйлатыше.
Шке урга
Пӱкшермысе фольклор пӧртын коллективше-шамыч тӱрлӧ конкурсыш, мероприятийыш чолган ушнат. Шукерте огыл кундемыштына эртаралтше «Михаил Мурашко йолташыже-влакым ӱжеш» фестиваль-конкурсышто «Весела кумыл» да «Орешки» коллектив-влак призёр-шамыч радамыш логалыныт. Ансамбльын калык ончыко лекташ могай гына костюмжо уке – ончен йывыртет. Шукыж годым Ирина Вячеславовна шкеак урга.
– Костюмым ургыкташ оксам спонсор-шамыч деч кычалаш логалеш. Вет нуно шулдыжак огытыл. Поро еҥ-влак улыт, нунылан кугу тау! Тыгак тӱрлӧ концерт, экскурсий годым ыштен налме шийвундым кучылтына. У клубышто тӱрлӧ мероприятийым эртараш йӧнан. Тудын йырысе кумдыкымат лӱмын этнографическийым сынаным келыштарыктенна. Тыге марий калыкын йӱлаже да тӱвыраже, илыш-кучемже дене уна-шамычым палдарена. Тидланже тематический площадке-влак келшен толыт, – радамлыш И.Короткова.
Клуб йырысе кумдык, чынжымак, ойыртемалтше. Вуйлатышын ойлымыж почеш, элнан икмыняр регионыштыжо тыгай проект-влакым илышыш шукертак шыҥдарат. Клуб воктене леведыш йымалне сценым шогалтыме, лӱҥгалтышым, янлык-шамычым да молымат келыштарыме.
Фольклор пӧрт кажне ийын майыште йӱлаш пурышо отчётный концертым эртара. Ансамбль-влак шке мастарлыкыштым ончыктат. Нуным ончаш кумылан-шамыч эреак шукын погынат, мане Ирина Вячеславовна. Пӱкшермысе тӱвыра пӧртыштӧ чылаже шӱдӧ утла еҥ мастарлыкшым тапта. Йоча ансамбльыш Йошкар-Ола гыч толшо-влакат улыт. Вет занятий-влак икшыве-шамычлан яра эртаралтыт.
Вует шонен мошта, його отыл гын, чыла вере илен лекташ лиеш, маныт. Садлан тыге ыштынет гын, еҥ шинчаш ончен, вучен шинчыман огыл. Шокшым кергалтен, пашалан пижман. Тыге кеч-могай лектышыш шуат: пӧртымат чоҥет, корнымат ыштет, икшывымат куштет, ару вӱдымат йӱат. Тидланже Пӱкшерме ял – пример. Тӱҥжӧ – икоян лийман.
М.Скобелевын да авторын фотшт-влак.