Ялыште шочмо кундем верч тыршыше чолга самырык еҥ-влак улыт гын, вершӧр тымык дене огеш «нере», а сылнешт толеш. Ик тыгай еҥлан Параньга район Олор ялын шочшыжо, ик уремын старостыжо, активист, спортсмен Евгений Бирюковым шотлыман. Тудо кеч-кӧланат полыш кидым шуяш ямде.
Авалан — эҥертыш
Евгений – волгыдо шонымашан, ура чонан, шке вий-куатлан ӱшаныше, пашам йӧратыше самырык пӧръеҥ. Чолгалыкше, писылыкше йоча жапше годымак палдырненыт.
Изиж годсек ача деч посна кодмыжлан кӧра илышын шере-кочыжым тамлен шуктен, неле-йӧсым, йӱштӧ-шокшым сеҥен лекташ тунемын. Аваже Маргарита Фадеевна ятыр ий колхозысо фермыште дояркылан пашам ыштен, шкетын ныл шочшым йол ӱмбак шогалтен, кумда илыш-корнышко луктын.
Кызыт кован пиал-куанже – воштыл-юарлыше, чеченле уныкаже-влак. Нуно тудын кумылжым эр кече гае нӧлтен, куандарен шогат. Евгений ешыж дене пырля аважын суртыштыжо ила.
Старостын пашаже шуко
Е.Бирюков Ленин уремын кӱшыл мучашыштыже старостылан шотлалтеш. Тысе еҥ-влак дене икойыш шуын пашам ышта. Эртен кайыме годым нунын велне йырым-йыр эре ару, чатка. Тидлан тыште илыше-влакым кумылаҥда. Корем воктене мардеж дене йӧрлшӧ пушеҥгылам, укшлам кораҥдаш манын, самырык-влакым пашалан тарвата. Южгунам тидым шкетынак шукта. Шкежак 60 наре шырчык омартам ыштен, нуным вӱд воктенысе, шке уремысе, тыгак ончычсо гараж йыр пушеҥгылашке сакен. Сандене тудо велыш шырчык-влак пуйто шукын толмо гае чучыт. Вет шошым тыште шырчык муро поснак чот йоҥгалтеш.
«Шошым ме чыланат шырчыкым вучена. Корем воктеч ошкыл кает – тушто кайык-влак мурат. Чонлан сайын чучеш. Вич-куд ий ончыч ты пашалан пижым. Эн ончыч кожла гыч кӧргашан вич пу моклакам кондышым да нуным омарта семын келыштарышым. Мылам келшыш. Материал ситыше. Тыге омарта-влакым шке ыштылаш тӱҥальым да пушеҥылашке вераҥдышым. Нуным кажне ийын эскерем. Пуреҥгайыше але сӱмырлаш тӱҥалше-влакым уэш тӧрлем», – ойла Евгений Бирюков.
Кӱшыл мучаш уремыште еҥ-влак чыланат ик еш семын келшен илат, пашам рӱж ыштат. Шошым пошкудо-влаклан пареҥгым шындаш, шыжым лукташ полшаш коштыт, кеҥежым шудым пырля ыштат.
Евгенийын шке гыч погымо квадроциклже уло. Тидыже кеч-могай пашам куштылемдаш полша. Сандене еҥ-влак туддек пареҥгым я шудым шупшыкташ йодын толыт. Поро кумылан старосто нигунам вуйым огеш шупш, а кеч-кунамат йодмыштым шукта.
Футбол площадкым ыштеныт
Евгений ик кечымат яра огеш эртаре, ӱдыр-рвезе-влакым тӱшка пашалан кумылаҥда.
Ленин урем кӱшыл мучашыште кумда олык уло. Тушто ӱдыр-рвезе-влак ожнысек погыненыт, тӱрлӧ модыш дене модыныт, юарленыт. Кызыт шуко йоча компьютер ончылно, телефоным кучен шинчаш йӧрата, ече дене кошташ, курыкышто мунчалташ ӧркана. Сандене старосто нуным спортлан кумылаҥдаш тырша. Йоча-влак мӧҥгыштӧ эре ынышт шинче манын, модмо площадкым уэмдаш ӱжын. Рвезе-влак тушко футбол капкам шогалтеныт, лӱҥгалтышым вераҥденыт, бокс грушым сакеныт.
Тысе самырык тукым таза илыш-йӱлам кучыжо, спортлан шӱмаҥже манын, Женя школ, йочасад воктене футбол площадкым ышташ ойым луктын. Тудын шонымашыж дене шукын келшеныт да пашалан рӱж пижыныт. Ынде кок ий тышке футбол дене районысо турнир-влак эртаралтыт: Марий Турек, Морко, Параньга районла гыч команде-влак модаш толыт.
«Ончыч ты верыште хоккей площадкым ышташ шонымо ыле, но тиде ыш шукталт. Мланде яра ынже кий манын, футбол пасу кӱлеш манын умыленам. Вет шкенан «Олор ял» футбол командына уло. Ты верыште футбол капкам шогалтышна, верым келыштарышна. А кок ий ончыч Олор ялысе футболын ветеранже-влак лӱмеш школысо спортзалыште мини-футбол дене турнирым эртараш тӱҥална», – ойла Евгений.
Ече дене мардеж гай чыма
Самырык пӧръеҥ школ годсек ечылан шӱман. Школ деч вара Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутышко физкультурым туныктышылан тунемаш пураш документым пуэн. Но йолварняже эмганымылан кӧра тушко миен огыл. ДОСААФ-ште водительлан тунем лекмеке, армийышке каен. Чечняште служитлен. А 2000-ше ийыште тудлан телымсе полиатлон дене икымше разрядым пуэныт.
Тачат ече дене писын мунчалта. Кажне кечын кечывал деч вара ик шагат жапыште 15 километрым коштеш. 45 кечылан 500-600 км погына. Кажне ийын шканже могай-гынат рекордыш шуаш цельым шында. Даниил эргыже, ачажым ужын, кок ияшак пу ечышке шогалын, а ныл ияш улмыж годым пластик ече дене кошташ тӱҥалын. Кызыт тудо кудымшо классыште тунемеш. Ачаж гае ече дене писын коштеш, районысо соревнованийлаште таҥаса. А вич ияш Артур эргыже йочасадышке коштеш.
«Спортлан мыйым физкультурым туныктышо Валентин Григорьевич Порфирьев шӱмаҥден, соревнованийлашке эре колтен. Тудлан кугу таум ойлем. Ече дене 1-ше класс гычак кошташ тӱҥалынам. Районысо таҥасымашлаште шуко гана лийынам. Москошто пашам ыштем, тушкат ечем наҥгаем, кастене мыняр-гынат километрым коштам», – ойла Евгений.
Ирина пелашыже – сай ой-каҥашым пуышо, ӱшанле эҥертыш. Вате-марий икте-весым пагален, аклен илат. Самырык суртоза ятыр ий Москошко пашам ышташ кудалыштеш. Мӧҥгыжӧ пӧртылмеке, тӱрлӧ пашам шукта, ачалкалыме сомылым ышта. Вет тудын кидше чылалан толеш. Чоҥымо пашамат сайын пала. Тыге ик кечымат арам огеш йомдаре.
Ял верч тыршыме койышыжым, суапле пашажым тысе калык акла. Вет ончыкылыклан эше шуко шонымашыже уло. Тудым илышыш пурташ манын, жап кӱлеш.
Олор ялыште мини-футбол командым 6 ий ончыч чумырымо. Тушко Олор ялысе самырык рвезе-влак модаш коштыт. Районышто модмышт дене ятыр гана призовой вер дене палемдалтыныт. Команде Марий Турек, Параньга, Морко районлашке футбол дене модаш коштыт.
