27 июньышто Колым кучымо тӱнямбал кечым палемдат. Ты кече вашеш мыят самырык колызо-влак дене пырля пӱяш колым кучаш тарванышым. Кристина, Марина да Рома Лапухинмыт ты сомылым моткочак йӧратат. Нуным тале йӱр, чатлама йӱштӧ огыт чактаре. Тыгай игечыштат ӱдыр-рвезе-шамыч эҥырвараштым икмыняр шагат дене кучен шинчен кертыт да мӧҥгышт кол деч посна нигунам огыт пӧртыл.
Лапухинмыт Кужэҥер районысо Одывлак ялыште илат. Кристина Йошкар-Олаште Торгово-технологический колледжыште повар-кондитерлан 1-ше курсышто тунемеш, Рома ден Марина – Коҥганур кыдалаш школышто. Рома тений кандашымше классыш вончен гын, Марина – визымшыш. Самырык колызо-влак шочмо ял воктенысе пӱяш кол кучаш изинекак кошташ тӱҥалыныт да кызытат яра жапыштым уло кумылын вӱд воктене эртарат.
Вич ияш гычак
Лапухинмыт уло ешге кол кучаш йӧратат. Кочашт Степан Николаевич шке икшывыжым да уныкажым ты сомыллан шӱмаҥден, кызытат шукыж годым чылан пырля эрдене пӱя воктене жапым пайдалын эртараш тыршат, а кастене тамле колым авызлат.
– Акам ден изам тӱҥалтыш класслаште тунеммышт годым колым кучаш тӱҥалыныт гын, мый вич ияш улмем годым икымше колым кученам. Тунам ачам ден авам пашаште лийыныт, Кристина ден Рома – школышто, сандене мыйым кочам дене коденыт. Тудо мыйым пӱяш пырля наҥгаен, крючокыш шукшым кузе пижыкташ, эҥырым кузе кышкаш, шкемым вӱд воктене кузе кучаш туныктен. Мыланем келшен, сандене эрлашыжымат пырля каяш кӧненам да кок изирак нужголым кученам.
Тылеч вара колым кучыде ом сеҥе. Кучымо эн кугу колем – 1 кило нелытан олаҥге, – ойла Марина.
Колызо-влак май гыч сентябрь марте колым кучат. А Марина ден Степан Николаевич эше телымат пӱяш кошташ огыт ӧркане.
– Каныш кече але каникул годым, шокшынрак чиен, телылан келшыше эҥырвоштырым налын, кочам дене пырля кок-кум шагат наре яндар южышто жапым эртарена. Коллан ме кевытыште лӱмын опарышым налына. Крючокым вӱдыш волтымек, кол кочкышым ужшо манын, эҥырвотым рӱзалтыман. Тыге телым кок-кум шагатыште иктаж лу олаҥгым кучен кертына, – палемда М.Лапухина.
Тӱрлӧ колын – шке кочкышыжо
– Такшым кол тӱрлӧ кочкышым йӧрата. Мутлан, шереҥге ден олаҥгылан шукшым кӱнчен ямдылена, нужголлан лӱмын изи колым кучена. Тыгак коллан подкормкат келша. Кызыт кевытлаште могай гына подкормкым огыт ужале. Ме оксала налына да шкежат ыштена. Тидлан чеснок ден посипка вартыш гына кӱлыт, – палемда Рома.
Тылеч посна кажне тӱрлӧ коллан посна эҥыр лийшаш.
– Изирак коллан кум эҥырвоштырна уло, кугураклан – нылыт. Нуно кужыт да крючок дене ойыртемалтыт. Эше кумлукан косынке денат кучаш тӧчена. Тудлан сеткым кевытыште лӱмын налына, а тояжым шке ыштена. Нуно тӱрлӧ диаметран лийыт. Эн изиже куд сантиметран, кугужо – латвизыт. Ты косынкыш кол пурен кертше манын, тудым вӱдыш чын кудалташ кӱлеш.
Нужголым кучаш шонеда гын, крючокыш изи колым пижыктыме годым моткоч тӱткӧ лийман. Ондак колшӱмым изиш эрыктыман, а вара йытыран пижыктыман. Тудо кадыргыл кертшаш, уке гын нужгол изи колым огешат ончал, – мане рвезе.
Шолып вер
Кажне колызын шке йӧратыме верже уло. Ты вер нерген тудо чылалан каласкалаш огеш йӧрате. Самырык колызо-влак деч тидын шотыштат йодыштым.
– Ме Рома дене коктын пӱя мучко колым кучен кошташ йӧратена гын, Маринан шке шолып верже уло. Тудо тиде верым икымше кечыж гычак ойырен налын. Туштоятыр колым кучен.
Вӱд йымалне кугу кол иймым, ме толкыным, шӱвыроҥым, изи кол модмым эскерен палена. Колым кучаш посна жапыште коштына: эрдене куд шагат гыч лу шагат марте, кастене латныл шагат гыч латкандаш шагат марте. Эн кугу лектыш: пел ведра наре кол. Тушко иктаж 30-40 наре олаҥге пура, – ойла Кристина.
Йӧршеш йокрок огыл
Ӱдыр-рвезе-шамычлан пӱртӱсыштӧ лияш, яндар южым шӱлаш, вӱд толкыным колышташ, чон канен жапым эртараш моткоч келша.
– Колым кучымо годым тӱрлӧ оҥай случай лийын кая. Нуно путырак кумылым нӧлтат, иктаж-молан туныктат. Мутлан, ик гана изам дене колым кучымына годым эҥырна тодылалтын да вӱд йымак каяш тӱҥалын. Мый вӱдыш писын гына тӧрштенам да шупшын луктынам. Йӧра эше, чот келге огыл ыле.
Вес гана ачам дене колым кучаш каенна. Кол чӱҥга, мый эҥырым вӱд гыч писын лукташ тӱҥалынам. Но йыр ончалын омыл, эҥырем пушеҥгыш пижын. Вара ачам тудым кораҥдаш полшен, – шарналта Марина.
Лапухинмыт кучымо колым жаритлен кочкыт але коштат.
Кристина деч рецепт:
Колым эрыктыман, кӧргыжым лукман да йӱштӧ вӱдеш мушман. Ужашлан пӱчкедымек, шинчалым шавалтыман. Жаритлаш тӱҥалме деч 30 минут ончыч мариноватлаш кӱлеш. Тидлан шем пурыс, лимон вӱд шоган вартышым ыштыман. Вара колым ложашыште кок могырге пӧрдалтарыманШӧртнялге тӱс марте жаритлыман.