Одо кундемыште – Марий тӱвыра арня

 

16 февральыште Удмуртий Республикысе Ижевск олаште Марий тӱвыра арням почмо.  Ты кундемыште марий-влакын тӱшкан илыме верлаштышт тыгай пайрем идалыклан ик гана эре палемдалтеш. Тений тудо Ижевск олаште икымше гана лиеш. Пайрем теҥгече кастене 19 шагатлан почылтын.

Марий тӱвыран кечыжлан пӧлеклалтше мероприятийыште тӱрлӧ площадке келыштаралтын. Марий вургем дене палдараш модым, кином ончыктат, гастрономический мастер-классым, живопись дене занятийым, лекцийым, экскурсийым эртарат.

Ты кугу сомылым виктарымаште  Удмуртий Республикысе самырык-влакын «Ӱжара» мер ушем организацийже тырша. Тудо 2011 ий годсек марий да финн-угор тӱшкаш пурышо моло калык дене палдарыме тӱрлӧ пашам шукта. 2022 ий гыч олаште илыше марий-влаклан шочмо йылмым да тӱвырам аралыме шотышто цикл программым ямдылаш тӱҥалын. Тидын дене тудо марий-влакын кӧ улмыштым, шочмо калыкын поянлыкым аклаш да пагалаш кумылаҥда. 2023 ий гыч верысе «Арт-резиденций» дене кылым ыштен да Марий тӱвыра арням эртарыме пашалан пырля пижыныт.

Тӱрлӧ калыкын тӱвыраж дене палдарыше проектым «Арт-резиденций» 2019 ий годсек илышыш шыҥдара. Тылеч ончыч Ижевскыше Германий, Швеций, Норвегий, Финляндий да Японий эл-влакын тӱвыра арняштым палемденыт гын, тений гыч Российыште илыше, финн-угор тӱшкаш пурышо калык-влакын тӱвырашт дене палдараш келшеныт. Удмуртийыште 2023 ий самырык-влаклан пӧлеклалтын. Сандене «Марий тӱвыра арняште» ты кундемыште илыше самырык-влаклан кугу тӱткышым ойырат. Тидын нерген «Ӱжара» мер ушемым вуйлатыше Кристина Попова тыгерак каласкалыш:

Чаманен каласыман, ялла гыч олаш илаш куснышо самырык тукым шке шочмо йылмыж дене огеш мутлане. Тидыже мемнам моткоч тургыжландара. Марий-влакын тӱшкан илыме верлаштышт Марий тӱвыра арня кажне ийын палемдалтеш. Тыгак Семыкым, Марий талешке, Тиште да Шочмо йылме кечылам кумдан пайремлена.

Тений Марий тӱвыра арня Ижевскыште кумдан палемдалтеш. Ты шонымаш стратегический сессий эртаралтме годым шочын. Тушто «Ӱжара» ушемын ончычсо вуйлатышыже Светлана Бугаева да дизайнер Дарали Лели тыгай темлымаш дене лектыныт. Тӱҥ шотышто олаште илыше самырык марий-влакым тушко ушнаш кумылаҥдынена. Удмуртийыште тенийысе идалыкым самырык-влаклан пӧлекленыт. Тиде амал дене самырык тукымлан ятыр мероприятийым эртараш шонат. Меат, марий-влак, шке самырык тукымланна пайдам ыштынена. «Ӱжара» ушемыште 70 наре еҥ шотлалтеш. Тылеч посна районлаште да яллаште чолга еҥна-влак улыт. Нуно шочмо йылмым, тӱвырам, йӱлам  аралыме шотышто ятыр пашам шуктат.

Марий тӱвыра арня тыгак усталык коллектив-влакын концертыштым ончаш йӧным ышта. «Марий сем», «Шочмо вож», «Подборенка», «Комарики» ансамбль-влакын мурымыштым да куштымыштым ужаш лиеш. «Эль ныл» этномодым кокымшо кечын ончыктат. Тушто Марий Элысе да Удмуртийысе модельер ден дизайнер-влакын коллекцийышт дене палдарат. Коллекцийыште кызытсе илышлан келыштаралтше костюм да тувыр-влак лийыт. Тыгак этнопринтан тӱрлӧ вургем ден арверым ончыктат. Моло кечылаште марий кочкышым ямдылыме шотышто мастер-классым, марий йылмым да возыктышым шымлыме шотышто «йыргешке ӱстелым», «Марий йылме: введение в марийский язык» лекций лийыт. Тылеч посна марий йӱла нерген «Онаеҥ» документальный фильмым ончыктат да тудын нерген мутланат. Арням «За Северным ветром» (финн-угор калык-влак кокласе историй, генеалогий, йылме да тӱвыра нерген ойлалтеш), «Шошо» (марий карт-влак нерген), «У еҥ» (марий этнопанк группо нерген) документальный кино-влак дене мучашлат. Икманаш, Удмуртийыште марий-влакын арняшт кумдан да тӱвыргын эртышаш.