Нигöлан – нимом…

але Кузе айдеме шкенжым веле йöраташ тунемеш.

Пытартыш жапыште еҥ-влак деч чÿчкыдын рушла каласыме «Никто никому ничего не должен» манмым колаш логалеш. Тугеже нигö нигöлан нимом ыштышаш огыл. Тиде ойсавыртыш марий йылмылан йöршеш келшен ок тол гай чучеш. Умылашат ок лий: кузе тыге? Йолташет але лишыл еҥет полышым йодеш гын, «Мый тылат тидым ыштышаш омыл» манын каласаш лиеш мо вара? Тиде шонаш тарата. Психолог-влакын ойлымышт почеш, ты ойсавыртыш кызыт ятыр еҥлан илыш девизыш савырнен.

Кушеч да молан тудо лектын? Тыге манме мом ончыкта да куш шуктен кертеш? Тидын нерген калыклан психолого-педагогический да социальный полышым пуышо «Доверие» республикысе рÿдерын пашаеҥже-влак дене мутланышна:

– Ты теме кызыт моткоч пÿсö. Мемнан деке изижат, кугужат тÿрлö йодыш дене толыт. Шукыж годым лекше нелылыкын «вожшым» кычалаш тÿҥалмеке умылет: еҥ-влак кызыт шке нерген веле шонат, шкем гына йöратат, шкеныштым веле эн сайлан шотлат, – ойла «Доверие» рÿдерын директоржо, психолог Ольга Завойских. – Кызыт илыш веле огыл, еҥ-шамычат вашталтыныт, шижыда вет? Чылан шке семын веле илаш тыршат. Келшымашын акше йомеш. Но айдеме социумышто, тÿшкаште илышаш. А тÿшкаште икте-весе дене кылым ыштыде нигузе ок лий. Вашкыл улмо годым кеч-кунамат «тидым я тудым ыштышаш улам» манме умылымаш лийшаш. Кажне «Мый нимом ыштышаш омыл» манаш тÿҥалеш гын, илыш кушко савыра? Ӧрат.

Ме эре касвел эл-влак деч тунем шогена. А сай ден удажым ойырен огына мошто. «Мый нигöлан нимом ыштышаш омыл» умылымаш лач тушеч толын. Тиде – индивидуалистын ойжо. Чаманен каласаш кодеш, кызыт тиде ойсавыртышым чылан кучылташ тыршат. Эсогыл психолог-влакат тудын негызеш полышым пуэн кертыт…

Ешлан – эҥгек

Ольга Николаевна модыш пурышо тиде ойсавыртышын эн ончычак еш илышлан эҥгекым ыштымыж нерген каласыш. Пытартыш жапыште тÿрлö тренинг, курс-влакат эртаралтыт. Еҥ-влак еш психолог деке коштыт. Шукыж годым ой-каҥаш-влак тыгай улыт: воктен улшо еҥ ок келше гын, тудым ида чыте, тудын деч кайыза, ойырлыза. Тыге кÿшта «Нигöлан – нимом» манме правил. Ты шотышто О.Завойских тыге каласыш:

– Еш – изи коллектив. Тыште икте-весе дене келшен илаш манын, посна правил-влакым шотыш налман, нуным шуктыман. Нине правил ден йÿла-влак тукым гыч тукымыш куснышо але ты ешыште шонен лукмо лийын кертыт. Кеч-мо гынат, тиде – «игра по правилам». А правилым шукташ кÿлеш. Но кызыт «кÿлеш», «должен»  манме мут-влакым еҥ-влак йöршеш огыт йöрате. Нуным виеш ыштыктымыла чучеш. Садлан «Мый ыштышаш омыл» манме ой дене утаралтыт.

Ышташ кÿлешым ончыктышо «долг» мут ятыр вере куылталтеш. Но тудо эре  «ответственность» манмым ончыкта, мутым кучаш йодеш. Ты шомакым шукын вес семын умылат. Иктаж-мом ыштымеке, поснак весын йодмыжым шуктымеке, шкеныштым «жертвылан» шотлат. Тиде чын огыл. Ме весын верч, поснак лишыл еҥ-влак верч, тыршаш тунемшаш улына. Тидыжак мыланна пиалым кондышаш, а йöсланымашым огыл. Ешыште поснак чытенат моштыман. Вес еҥын ситыдымашыжым кычал шинчыман огыл…

Шкаланда йодышым пуыза: мом чытем да молан кöра? Пелашда пачер мучко носкижым кышка, но тыгодым пöръеҥ семын ешыште чыла сомылым шукта гын, неужели тиде койышыжым чыташ ок лий? Вет кугыеҥ чытен мошта. Изи икшывылан кузежым-можым умылтараш неле, садлан йочан чытымашыже шагалрак. А кугыеҥ чытен ок мошто гын, ала тудо кушкын шуын огыл?

Вес могырым: чытымаш ешлан эҥгекым веле ышта гын, тыгай годым чыташ ок кÿл. Мутлан, пöръеҥ але ÿдырамаш чот йÿэш, ора  (да т.м) гын, чыташ нимолан.

Тачысе теме да чыташ кÿлмö нерген ойлаш гын «Мый нигöлан нимом ыштышаш омыл» манме ой дене илыше еҥ ниможымат чыташ огеш тÿҥал, конешне. Садлан еш-влак кызыт моткоч вашке шаланат. Изи кырча-марчалан верчынат…

Йоча-влак могай кушкыт?

Психолог-влакын ойлымышт почеш, тидат тургыжландара: «Нигöлан нимом ыштышаш омыл» манме ой дене кызыт йоча-шамычат кушкыт. Шукыж годым ача-ава-влак шкеак тыге туныктат. Такшым йоча шкенжын верч веле огыл, весын ончылнат мутым кучен моштышаш. «Ыштышаш улам» манын тунемше йоча ответственностьым шижын мошта, мутым кучаш тунемеш. Тыге огыл гын, кушкын шумекыже, икшыве ача-аважланат «Мый тыланда нимом ыштышаш омыл» манын ойлен пуа огыл мо? Садлан йочалан «Тый нигöлан нимом ыштышаш отыл» манме деч ончыч сайын шоналтыза.

Еш да икшыве-влак – тиде эше чыла огыл. «Нигöлан – нимом…» ойсавыртышын ыштыме эҥгекше чыла вере лийын кертеш. Шарналтыза, кузе икмыняр жап ончыч пошкудо ден пошкудо ваш полшен, эҥертен иленыт. А кызыт? Шарналтыза, кузе йолташ-влак, сомылыштым коден, шке йолташыштлан полышым пуаш ямде лийыныт. А кызыт кузе?.. Вет порылык да чын келшымаш улмо годым «Ыштышаш улам але уке?» йодыш ушышкат толын пурышаш огыл…

Калыклан психолого-педагогический да социальный полышым пуышо «Доверие» республикысе рÿдерыш тыгай телефон дене йыҥгырташ лиеш:

21-10-40