Кажне еҥ шке вершӧржым мокта. У Торъял район Немда кундем нергенат ятыр почеламут, муро возалтын. Тыште ятыр лӱмлӧ еҥ шочын-кушкын. Нунын коклаште Российын сулло артистше, Марий Элысе образованийын сулло пашаеҥже-шамыч, спорт мастер да молат улыт.
У Торъял район Овалже ялым верысе калык шукыж годым Немда манеш. Ныл уреман ялыште 90 наре суртышто илат. Тыште школ, йочасад, клуб улыт, ФАП, ветучастке, кевыт-влак пашам ыштат. Ялыште утларакшым илалшырак-шамыч гына кодыныт манаш келшен ок тол – самырык-влакат шочмо верыштышт пӧртым чоҥат да ялеш илаш кодыт. Пӧрт шокшо лийже манын, эр-кас коҥгаш олтыман огыл – ялыш газпучым шупшмо. Еҥ-влак «Первый Май» колхозыш пашаш коштыт, фермер озанлыкыштат тыршат. Ятыр пӧръеҥ Москош, Озаҥыш пашаш кудалыштеш.
Ожно вӱдвакшат лийын
Ял калыкын каласкалымыж почеш, ожно Овалже кызытсе деч изирак лийын. Немда эҥерын пурла серыштыже улан илыше ик пӧръеҥын вӱдвакшыже верланен улмаш, вакш оза садымат шынден. Тушто вишне, акаций, сирень да тудо жапыште шуэн вашлиялтше моло вондер ден пушеҥге кушкыныт. Калыкыште тиде верым «вакш оза сад» маныт.
Овалже калык йорлын илен – мланде тыште ӱян огыл. А теве Немдан вес серыштыже, Руш Куптӱр ял кумдыкышто, мланде шемрокан лийын, садлан тушто руш-влак поян иленыт. Немда пӧръеҥ-шамыч Руш Куптӱр ялыш пашам ышташ коштыныт.
Жапше годым Овалже яллан кок колхоз лийын, вара нуным «Немда» колхозыш ушеныт. А кызыт мланде «Первый Май» колхозын кумдыкшылан шотлалтеш.
Сӱретлаштыже – верысе моторлык
Овалже ялын ик талантан эргыже – Эдуард Домрачев. Тудын сӱретше-влак ялысе школ пырдыжым сӧрастарат. Школ мучко мыняр картине уло – чыла тудын. Вик коеш: сӱретчым верысе пӱртӱсын моторлыкшо кумылаҥда.
Сӱретлаш мастарлыкшым ужын, нылымше класс деч вара ача-аваже Эдуардым Йошкар-Оласе 1-ше №-ан школ-интернатыш тунемаш колтеныт. Тудым пытарымеке, рвезе Йошкар-Оласе художественный училищын студентше лийын. Овалже школышто Э.Домрачев рисований урокым шым ий вӱден. Жапше годым торашкат пашаш кудалыштын. Кызыт школыштак ышта, но кидыш кистычкыжым шуэн куча.
Отпуск годымат – пашаште
Шернур район Йошкар-Памаш ялын шочшыжо К.Матвеева Овалже ялыш 1976 ийыште марлан толын. Клавдия Дмитриевна ончыч «Немда» совхозышто ветврач лийын. Колхоз пытымеке, ялыште ветучасткым почыныт, да ӱдырамаш тушто пашам ышташ тӱҥалын. Ты профессийыште – 47 ий, манаш веле. Ты ветучастке 14 ялым авалтен, садлан Клавдия Дмитриевнан пашаже нигунам ок пыте. Кече мучко вызовлашке лектын кошташ логалеш.
«Шошо лишемеш, ушкал-влак презым ышташ тӱҥалыныт, садлан чӱчкыдын ӱжыктат. Отпускышто улам гынат, пашаш кажне кечын лекташ логалеш. Паша куштылго огыл, но тунемалтын», – мане ветврач.
Марий шӱлышан «Шонанпыл»
90 верлан келыштаралтше «Шонанпыл» йочасадыш индеш йоча коштеш. Жапше годым ялысе йоча-влаклан верат ситен огыл, манын палдарыш йочасадым 1992 ий годсек вуйлатыше Э.В.Сидоркина.
Эльвира Валентиновна – Российысе общий образованийын почётан пашаеҥже. Йочасад нерген шинча йӱлен каласкалыш, тусо «Немда памаш» изирак тоштер дене палдарыш. Тоштерыште – йоча-влакын ача-авашт дене пырля ямдылыме кидпаша ончер (тудым кажне пайремлан уэмдат), марий калыкын илыш-кучышыж гыч арвер-влак (нунышт иктаж йомак негызеш сценкым модын ончыктымо годым пеш полшат). А марий шӱлышан мероприятий-влак йочасадыште чӱчкыдынак эртаралтыт. Ӱдыр-рвезе-влак районысо веле огыл, республикысе конкурсышкат ушнат да ончыл радамыш лектыт. Тидлан ача-ава-влак марий тӱран вургемым лӱмын ямдылыктат.
Икшыве-влакын «кокымшо авашт» – Надежда Валерьевна (фотошто – шолаште шеҥгелне). Ончыч Н.Чемекова тыште изирак воспитательлан пашам ыштен гын, ынде кумшо ий воспитательын сомылжым шукта. Оршанкысе шуко профилян колледжыште кумшо курсышто тунемеш.
«Тунемаш нигунам вараш огыл манме семын мыят студент-влак радамыш ушненам. Йоча-влак дене пашам ышташ келша, нунын дене пырля шкежат пуйто йочаш савырнем. Ӱдыр-рвезе-шамыч йӧратымашем шижыт да ты чоншижмашыштым мыланемат пӧлеклат. Кажне паша кечылан кӱлеш материалым, заданий-влакым ямдылем, йоча-шамычым марий тӱня деке шӱмаҥдем. Мӧҥгыштышт рушла мутланат гынат, йочасадыш толын, марий шомакым пелешташ, умылаш тунемыт. Марий почеламут-влакым тунемына, марла мурена», – манеш Надежда Валерьевна.
Овалже ялыш миен толмо кужу жаплан волгыдо шарнымашым кода. Тушто поро кумылан, ваш пагалыше, шочмо верым йӧратыше да тудын дене кугешныше марий-влак илат. Уремыште вашлийме кажне гаяк еҥ «Поро кече» манын шыргыжалын саламлалтеш. Тидыжак чоным ырыкта да тышке уэш толаш кумылым луктеш.
Авторын, Э.Домрачевын, Э.Сидоркинан албомышт гыч налме фото-влак.