Марий Турек район Нартас посёлкышто илыше, тусо кыдалаш школышто ятыр ий историйым да обществознанийым туныктышо, кызыт Нартас специальный (коррекционный) школ-интернатыште воспитательлан 2007 ий годсек пашам ыштыше Любовь Яковлевна Медведева краеведений пашам шукта. Вершӧрлам, шке тукымвожшым шымлен, чапле книга-влакым чумырен.
Любовь Яковлевнан пашажым, тыршымыжым Нартас кундемыште еҥ-влак аклат, таумутым ойлат.
Л.Медведева Параньга район Олор ялеш шочын-кушкын. Нартас кундемын мотор пӱртӱсшӧ шукертак чонжым сымыстарен. Тыште тудын тукым Палагий кокаже ешыж дене илен. Пӱрымаш тыге савыралын, Любовь Яковлевнат тыште ешым чумырен, йӧратыме пашам ышташ тӱҥалын да шымлаш кумылаҥын.
Спортым чот йӧратен
Кочергинмыт ешыште вич икшыве кушкын. Любовь – ача-аважын кокымшо йочаже. Ачаже Яныш Изергиевич шофёр лийын, аваже Саскавий Семёновна шала пашашке коштын, варажым ӱшкыж-влакым ӧрдыктарыме фермыште тыршен. Йоча-влак изинек ача-авалан полышкаленыт, чыла ыштен моштеныт.
Любовь изиж годсек чулым кушкын. Сайын тунемын, физике, биологий, химий предметла дене олимпиадыште уш-акылжым чӱчкыдын терген. Спортышто сай лектышым ончыктен, тӱрлӧ таҥасымаште школын чапшым арален:
– Ече дене писын коштынам, баскетболла, волейболла, гандболла модынам, куштылго атлетике дене кумылын заниматленам. Сандене 8-ше класс деч вара Оршанке педколледжышке физкультур пӧлкашке тунемаш каенам, но тушеч мӧҥгеш пӧртыльым. Чон ялышке шупшын, –мане Л.Медведева.
Зоотехник лиеш
Ял илышлан тунемше ӱдыр ончыкылык профессийым ялозанлык паша дене кылдаш шонен. Олор школышто лу классым тунем пытарымеке, тудо Йошкар-Олашке Марий кугыжаныш университетышке ялозанлык факультетышке зооинженерлан тунемаш пурен. Студент пагытше нерген тыге каласыш:
– Икымше курсышто сентябрьыште мемнам, ончыкылык зоотехник-влакым, «Суртовский» совхозыш колтеныт. Сайын пашам ыштымемлан чапле сумкам пӧлекленыт ыле. Тидыже мыйым эше чотрак пашам ышташ, тунемаш кумыланден.
Нартас кундемышке чон ӱжеш
Йошкар диплом дене тунем пытарыше ӱдыр Моско воктенысе ик олаш аспирантурышко тунемаш каяш лийын. Но Нартас ялозанлык техникумышко корныжо виктаралтын. Эше студентше годымак тыште пашам ышташ шонен. Самырык специалист экономике дисциплиным туныкташ тӱҥалын.
– 1984 ийыште тышке толынам. Студент-влакым кок ий веле туныктен шуктенам. Варажым техникумым петыреныт. Тиддеч вара мый Нартас специальный школ-интернатыште воспитательницылан пашам ышташ тӱҥальым, – пелештыш Любовь Медведева.
Техникумын яра зданийышкыже Марий Пыламарий ялысе школ-интернатым кусареныт улмаш. Тыште ик жап ыштымеке, чон садак туныктымо пашашке ӱжын. 1987 ийыште тудо Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутышко историй да филологий факультетышке заочно тунемаш пурен.
Тоштерым чумырен
Любовь Яковлевна Нартас индешияш, варажым кыдалаш школышто историйым да обществозанийым туныктен да тӱрлӧ пашам вораҥдарен толын. Тудын тыршымыжлан кӧра Нартас школ да посёлок коклаште уэмдыме мотор аллей одарланен кушкеш.
Л.Медведева – тале педагог. Кажне икшыве дене кутырен, икойыш шуын мошта. Школ илышлан уло чонжым, вий-куатшым пӧлеклен, эсогыл 1996-1997-ше ийлаште тышан краеведческий тоштерым почаш кумылаҥын. Кугезына-влакын илыш ойыртемыштым, тошто годсо йӱлаштым шкешотан, шуэн вашлиялтше экспонатше-влак почын пуэныт.
– Йоча-влакым краеведений пашалан кумылаҥденам. Нунын дене Российысе тӱрлӧ конкурсышко ушненна. Шуко выпускник историй факультетым тунем лектын. А тоштерышке тошто ӱзгар, арвер, марий вургем, акрет годсо ший, кагаз окса, тӱрлӧ ший оҥгыр да моло экспонатым чумыренам. Яшмет да Кугу Нольо ялласе коча-кова-влакын илыш корныштым, тукым радамым фото дене сӧрастарен, шке кид дене возен, альбомым погенам, – ойла Л.Медведева.
Книгам возаш тӱҥалеш
Икана Марий Турек район тоштер вуйлатыше Вера Александровна Сорокина районысо школышто историйым туныктышо-влакым поген да ял, колхоз, лӱмлӧ еҥ-влак нерген материалым погаш йодын. Чыла тидыже район нерген кылдалтше книгам ямдылаш ышталтын. Лач ты пагыт гыч Любовь Яковлевна шымлыме пашам шукташ, книгам лукташ кумылаҥын. Тудын латныл ял илыш нерген возымо материалже «Мари-Турекский район: сборник документальных очерков» книгашке пурен. Материал эше шуко кодын. Сандене шке окса кӱшеш книгам лукташ шонен.
2010 ийыште тудын Кугу Нольо ял нерген «Большие Ноли: история и судьбы» икымше книгаже лектын. Икмыняр ий гыч Яшмет калыклан шке ял историйже дене кылдалтше «Елымбаево: история и судьбы» книгам пӧлеклен.
– Материал-влакым тӱрлӧ вере погенам. Архивышкат шуко коштынам, ялысе илалше еҥ-влак дене шагал огыл мутланенам. Кугу тӱткышым Кугу Отечественный сарыште кредалше еҥ-влаклан ойыренам. Йоча пагытышт, сар годсо жап нерген йодыштынам, – ойла тудо.
А 2015 ийыште шке тукымвож нерген «Память ушедших лет» книгаже лектын. Тыште Любовь Яковлевнан ача-аваж велымат тукымвожым шымлен, радамлен возен. А тений «Нартасский техникум: история и судьбы» чапле, кӱжгӧ книгаже лектын.
– Шуко материалым ик книгаш чумыраш йӧсӧ. –каласкала тудо – Люда акамын Алексей эргыже компьютерыште текстым вераҥдаш полшен. Ты техникумышто тунемше, пашам ыштыше-влакын шуко шарнымашыштым пуртенам, 270 фотом вераҥденам.
Еш – эҥертыш
Л.Я.Медведевалан еш – чон куанже. Ончыкылык пелашыжым Нартас кундемыште вашлийын. Александр Васильевич Озаҥсола ял гыч. Нартас ялозанлык техникумым тунем пытарен, турлӧ вере шофёрлан пашам ыштен. Кызыт пенсийыште. Вате-марийын Инна ӱдырышт уло. Кызыт тудо ешыж дене Марий Турек посёлкышто ила.
Любовь Яковлевнан кӱлешан да поян книгаже-влак историйым утыр пойдарат. Илен-толын, ятыр еҥ пашаже-влаклан эҥерташ, шымлаш тӱҥалеш. Шымлыме пашада умбакыжат тӱвыргӧ лийже!
