11 март – Наркоконтроль орган пашаеҥын кечыже
Наркоманий тӱнямбалне ик эн кугу проблемылан шотлатеш. Кажне ийын наркотиклан кӧра тӱжем дене еҥ илыш дене чеверласа. Тиде нелылыкым сеҥаш манын, самырык-влак коклаште наркотикын эҥгекше нерген умылтарымаш паша чот ышталтеш. Тидын шотышто МВД-н наркотикым кучылтмым тергыше Марий Элысе управленийын пашаеҥже, полиций подполковник Н.Г.Отмахова каласкала.
Наркотик нерген каласыме чыла?
Наркоманий ваштареш кучедалме ик йӧн – наркотикым темлыше да ужалыше-влакым кучымаш. Наркотикым ужалымаш – тиде бизнес, тушто рынкын законжо почеш илат: йодын толшо, налше лиеш гын, сатуат лиеш, да мӧҥгешла. Садлан наркотик ваштареш шогымо годым нине кок могыржо денат кучедалаш перна. Оперативный пашаеҥ-влак наркопритон, нарколабораторий-влакым петырат, тыгак закладчик, ужалыше, бизнес оза-влакым кучат.
Пашан кокымшо шӧрынжӧ – наркотик дене пайдаланыше-шамыч ваштареш кучедалмаш. Оперативный пашаеҥ-влак кеч мыняр нарколабораторийым петырышт, еҥ-влакын, поснак самырык-шамычын, вуйышкышт «тиде аяр мыланем ок кӱл, тиде лӱдыкшӧ!» манме умылымаш ок пуро гын, чыла арам лиеш. Самырык-влак коклаште лач тыгай умылтарымаш пашам эртара Наталья Геннадьевна. Тудо самырык-влаклан умылтарымаш пашам эртара. Школ, суз, вузлаште тунемше-влак дене вашлиеш, тусо пашаеҥ-шамычлан тиде теме шотышто мом да кузе кутыраш, могай пашам шукташ кӱлмӧ нерген умылтара.
Наркотик нерген шуко ойлат, ындыже чыла палена манме гай чучеш. Но наркотик дене кылдалтше алан пеш вашке вашталтеш.
Интернет чаракым ышта
Кызыт оперативный пашаеҥ-влак утларакшым закладчик-влакым кучат. Иктаж вич ий ончыч наркотикым «контактный» манме йӧн дене ужаленыт гын, таче наркотикым ужалыме йӧн-влак вашталтыныт. Оперативный пашаеҥ-влаклан ынде йӧршеш вес семын пашам ыштыман. Наркотикым темлыше интернет сайт-влакым лишыл жапыште тичмашнек пытараш ок лий. Управленийыште Интернетыште ты аярым темлыше-влак ваштареш кучедалше лӱмын подразделений пашам ышта. Тиде шукыж годым мардежвакш дене кучедалмаш: осал пашам ыштыше-влак шоя лӱмым кучылтыт, шке кышаштым шылтат. Управленийыште Йошкар-Оласе бизнес-колледжын студентше-влак дене пырля «Киберволонтёр» акцийым эртарат. Тидын годым наркотикым темлыше сайт нерген пален налыт, вара информацийым Роскомнадзорыш колтат. Лач тиде орган ты интернет-кевытым петырен кертеш.
Еҥ-влак нине сайт нерген пален налыт гын, увертарен кертыт. Марий Элысе ӱшан телефон пашам ышта: 68-00-00. Наркоконтроль управленийыште тыгак шке телефон линий уло: 77-00-02 телефон дене кеч-кунам йыҥгырташ лиеш.
Марий элыштат ямдылат
Наркорынок пеш писын вашталтеш. Кызыт республикыштына героин укеат, манаш лиеш – тиде шергакан аяр, садлан тудым налаш окса шуко еҥын уке. Аяран тӱрлӧ шудым республикыштына ончычат шынденыт, кызытат тидым ыштат. Спайс тоштемше темылан шотлалтеш.
Таче тӱҥ проблеме – тиде синтетический наркотик-влак, тудым эше «соли» маныт. Икмыняр жап ончыч республикышкына тиде аярым вес кундем гыч конден ужаленыт гын, кызыт тудым ямдылыше лабораторий-влак Марий Элыштат улыт. Республикыштына кажне ийын 2-3 лабораторийым петырат. Мутлан, 2 ий ончыч Оршанке районышто ик тыгай лабораторийым петыреныт, тушто ямдылыме «соль» манмым Моско воктене ужаленыт. Эше шукерте огыл Марий Элыш синтетический наркотикым Озаҥ гыч эн шуко конден ужаленыт, кызыт – Шупашкар ола гыч.
«Соль» лӱман аяр организмлан моткоч кугу эҥгекым конда, тудлан кӧра шукын колат, – каласыш Наталья Геннадьевна да «Трупы» манын возыман папкым ӱстембакше луктын пыштыш. – Ончыч ик ганат тыгай папкем лийын огыл. Тыште – ӱмаште наркотик деч аярген колышо-влак нерген уверым, судмедэкспертын извещенийжым вераҥдыме. Теве, мутлан, 27 ияшак колен, весе 35 ияш, 28 ияш, 38 ияш… Волжскышто 15 ияш ӱдыр кугарнян наркотикым приниматлен, рушарнян колен. Нуно чылан самырык лийыныт, илаш да илаш веле, но шке тыгай корным ойырен налыныт».
Утларакшым – 8-12 ийлан
Наркотик дене кылым кучымо кеч-могай случай законым пудыртымылан шотлалтеш (тышке икмыняр медицине показаний огыт пуро). Тидлан ӱмыр мучкыланат эрык деч посна коден кертыт. Ӱмаште республикыштына 121 еҥым наркотиклан верч мутым кучаш шогалтыме. Шукыж годым 8-12 ийлан эрык деч посна кодат. Эрык деч посна кодымо верлаште шинчыше кажне кумшо еҥ наркотиклан кӧра тушко логалын.
Наркотик дене пайдаланымаш административный правам пудыртымо лиеш. Тидлан 4-5 тӱжем теҥге штрафым тӱлыктат але арестоватлат.
Икшывыда дене кутыраш ида мондо
– Кажне ача-ава шке икшывыже иктаж-могай ойгыш ынже логал манын тургыжлана. Тачысе кечын ик тыгай кугу ойгылан наркотик шотлалтеш. Подростко-влаклан ача-ава авторитет лиймым чарнат, нунын олмеш эн лишыл еҥ семын урем гыч иктаж-могай Вася лиеш. Ача-аван задачыже – тиде Вася нерген пален налаш. Шке икшывылан ача-ава веле огыл, тыгак педагог да психолог лийман. Наркотикын эҥгекым кондымыж нерген палдарыман да умылтарыман. Йочада коклаште изинек ӱшан кылым чоҥаш тунемза. Кажне кечын тудлан кум йодышым пуыза: таче кече кузе эртен, таче лийше событий-влак кокла гыч мом вашталтет ыле да йолташет-влак дене кыл могай? Ик могырым ончалаш гын, йодыш-влак проста улыт. Но тыге икшыве изинек чоным почын каласкалаш тунемеш, а те воктенже улшо еҥ-влак нерген палаш тӱҥалыда. Тыгак йочадан Интернетыште кӧ дене возкалымыжым, могай сайтыш пурымыжым шотыш налман, – манеш Н.Г.Отмахова.
Икмыняр ий ончыч ача-ава-влаклан ойленыт: «Суртда гыч арвер але окса йомаш тӱҥалыныт гын, икшывыда наркотик дене таҥлалтын». А кызыт профилактике аланыште тыршыше-влак маныт: «Йочадалан оксам пуэн огыдал, а тудо иктаж-могай у гаджетым налын але кучылташ оксаже лектын гын, тӱткырак лийза. Тудо наркобизнес дене кылым кучышо уда компаний дене варнен кертын».
Ончыч самырык-влак коклаште наркотик сознанийым вашталташ йӧн семын лийын гын, пытартыш жапыште утларакшым оксам ыштен налаш ик йӧн семын кучылталтеш.
«Мемнан деке управленийыш чӱчкыдын 18-19 ияш-влакым кондат. «Ме у телефонлан оксам гына ыштен налаш шоненна», – маныт нуно. Тыгай годым чонем коржеш», – манеш Н.Г.Отмахова.
Наркотик – тиде чер, привычке. Тиде куп, тушко ик гана логалмек, утлаш моткоч йӧсӧ. Кузе наркоман-влак шкешт ойлат, шинчалтыме кияр уэш свежа ок лий, тыгак наркотик дене таҥлалтше еҥын илышыже ончычсо гай нигунам ок лий. Таза илыш-йӱлам кучыза да оккӱл койыш деч шкендам аралыза!