Морко район Чодыраял тӱвыра пӧрт пеленысе «Тӱрлемӱдыр» марий тӱр студийыште икымше гана Кокласола школышто тунеммем годым лийынам ыле, классна дене тушко экскурсийыш лӱмын миенна. Тидлан ынде ятыр ий эртен, кодшо кечылаште тиде студийыш эше ик гана миен толаш йӧн лие.
Волгыдо студийыште мотор марий тувыран ныл ӱдырамаш кидпашам ыштен шинча ыле. Куэмыш шӱртым пыштен, нуно ожнысо марий тӱран вургемым ямдылат.
«Районысо тӱвыра полатын «Морко кундем» ансамбльжылан тувыр-влакым ямдылена. Кокытшо ямде, эше кок комплектым ыштышашна уло. Тылеч ончыч ныл ӱдырамаш тувырым ямдылен пуэнна ыле», — маньыч нуно.
Ик паша ушен
М.Т.Васильева 1994 ийыште студийыш толын, 2004 ий годсек — вуйлатыше. Марина Тимирбаевна — Пошкырт кундемын шочшыжо, Йошкар-Олаште тунемын, вара Арын селаш марлан каен, кызыт ешыж дене Чодыраялыште ила.
— Марлан толмем почеш паша деч посна шинченам. Студий почылтмо да пашаеҥ кӱлмӧ нерген радио дене колынам. Пиалешем, пашаш налыныт. Тылеч ончыч тӱрым тӱрлен омыл ыле, садлан икымше кечылаште пеш йӧсланенам, тиде пашам коден каяш ик гана веле огыл шоненам. Но тунам тыште пашам ыштыше кидмастар-влак кӱлынак туныктеныт, нунылан кызытат тауштем. Тылзе наре жап гыч тӱрлаш тунем шуынам.
Кована-влакын тӱрлымӧ пашаштым вияҥден толаш, кушкын толшо тукымым тидлан туныкташ шонымаш дене пашам ыштена. Шӱртым Йошкар-Ола гыч налын кондена, куэна, куэмыш тӱрым пыштена, ургена, кружевам пидына да тувырыш келыштарена. Чылажат шке кид дене ышталтеш. Ӱдырамаш тувыр кок тылзе наре ямдылалтеш. Пӧръеҥ тувырымат тӱрлен ургаш жап ятырак кая, поснак — ӱштым тӱрлаш, — ойла студийым вуйлатыше.
«Тӱрлемӱдыр» студийын вес мастар еҥже — Л.С.Петрова. Лена Сергеевна Нуръял Корамас ял гыч пашаш коштеш, тыште пашам ыштымыжлан вашке 17 ий лиеш. Студийыш пашаш толмыж деч ончыч кылай тӱр (гладь) дене гына тӱрлен.
Марий тӱрым тӱрлаш пырля пашам ыштыше кидмастар-влак туныктеныт.
— Тӱрлымем шуын, но толмем почеш моткоч лӱдынам ыле, кидемат чытырен. А ынде паша верышкем кажне кечын куанен коштам. Шке ӱдырем-влакымат тиде сомыллан туныктенам», — манеш Л.Петрова.
Нуръял Корамасыштак илыше Э.В.Сергеева студийыш толмыж годым марий тӱрым тӱрлен моштен. Тылеч ончыч тудо Чодыраял клубышто кӱварым мушкын. Яра жапше годым тӱрлен шинчыше кидмастар-влак деке чӱчкыдын пурен коштын. Шеҥгекышт шогалын, тӱрлымыштым шып эскерен. Тыге шке гыч тунемын, вара мӧҥгыштыжӧ шкаланже марий тувырым тӱрлен. Кызытат пайрем годым тудым чия. Студийыште паша вер лектынат, шуко шонкалыде, Эльвира Викентьевна тӱрлызӧ-влак коллективыш ушнен.
А.Т.Иванова студий почылтмо годсек пашам ыштен. Ик жап гыч тушеч каен, тӱрлӧ вере пашам ыштен, Москошкат кудалыштын. 2012 ийыште Аполлинария Тихоновна уэш студийыш толын.
— Нылымше класс гычак кылай тӱр дене тӱрлем. Нуръял Корамасыш марлан толмекем, ты кидпашалан эшеат кумылаҥынам. Тӱрем Морко пазарышкат ужалаш коштынам. Мыйын тӱрлымем ятыр еҥлан келшен, заказат шуко лийын. Ӱдыремат пеш сайын тӱрла. Южгунам кидпашам мӧҥгӧ пеленем налам, тунам тудо мый денем пырля шинчылтеш, полша, — манеш тӱрлызӧ.
Еш гай коллектив
Эрдене сурт сомылкам ыштымеке, ӱдырамаш-влак паша верышкышт толыт. Кутыркалат, увер-влак дене палдарат. Ойгымат, куанымат ваш луктын каласат. Ик жап гыч шыпланат, кажныже, шке семынже тӱрлым шонкален, кидпашам ышта. Вара муралтенат колтат. Капкылым кандараш кӱлеш гын, клубыш миен тавалтенат колтат. Тидыжым репетиций шотеш ыштат — студийын тӱрлызыжӧ-влак кидпаша конкурсышто веле огыл, тӱрлӧ усталык конкурсыш, фестивальыш ушнат. Телым гын школ стадионышто ече дене коштыт. Кеҥежым пӱртӱсыштӧ лияш йӧратат.
Марий тӱран вургемым утларакшым ансамбль-влаклан ямдылат. Кызытсе жаплан келыштарыме марий вургемым ыштен пуаш шукын йодын толыт. Студийыште вуйыш, шӱйыш сакыме сӧрастарыме ӱзгар-влакым ыштат. Тыште ямдылыме вургем ден ӱзгар-влакым Российысе тӱрлӧ олаште веле огыл, йотэлыштат ужаш лиеш.
Кушкын толшо тукымлан
«Тӱрлемӱдыр» студийын пашаеҥже-шамыч кружок-влакым эртарат. Тушто косая гладь технике почеш тӱрлаш але куэмым куаш тунемаш кумылан-влакым изижге-кугужге туныктат. Тыгодымак толшо-влаклан марий калыкын историйже нерген каласкалат, марий тӱр, тудын значенийже да техникыж нерген ойлат.
«Тӱрлемӱдыр» студийыш экскурсий дене чӱчкыдын толын каят. Российын тӱрлӧ лукшо гыч еҥ-влак марий тӱр дене палыме лияш толыт. Эстоний, Финляндий, Венгрий, Швеций гычат уна-влак лийыныт.
Студийын кидмастарже-влак ончыкыжым шке пашашт нерген калыкым интернет гоч палдараш шонат. Шке сайтыштын пашажым вияҥден колташ, ямдылыме сату дене интернет лаштыклаште палдараш шонымашышт уло.
«Тӱрлемӱдыр» студий гыч лекмеке, чонышто кугешнымаш кумыл утларак ылыже. Могай поян Марий кундемна, а калыкнаже могай мастар, пашаче! «Тӱрлемӱдыр» студийын кидпашазыже-влак, те моткоч кӱлешан пашам шуктеда. А кузе сылнын муралтен колтеда — тендам эре колыштмо гына шуэш. Ончыкыжымат паша лектышда тӱвыргӧ, кумылда тыгаяк нӧлталтше лийышт!