Марий тӱвыра илышыште, муро тӱняште тудын лӱмжӧ шуко еҥлан палыме. Тачысе геройна – милицийыште ятыр ий тыршыше, «Марий памаш» ансамбльын чолга участникше, мурызо Валерий Чиванов. 23 майыште тудлан 60 ий темеш.
Киров кундемын шочшыжо
1957 ийыште Киров кундем Пижанью район гыч вате-марий Чивановмыт Марий Элышке, У Торъял район Шура ялышке илаш кусненыт. Василий Егорович тусо «Победа» озанлыкыште ӱмыржӧ мучко шапаш ужашым аралыме складым вуйлатен, а пелашыже Анна Андреевна дояркылан тыршен. Чивановмытын 7 икшывышт шочын. Но кок кугурак ӱдырышт изинек ӱмыр лугыч лийын. Валерий – кудымшо йоча.
«Ачам сарыште чот сусырген, 23 ияш пел йолжым йомдарен. 1943 ийыште тудо шочмо кундемышкыже пӧртылын. Варажым авам дене вашлийыныт, икте-весым йӧратеныт, еш шочын», – каласкала тудо.
Валерий Васильевичлан усталык шӱлыш ача-ава деч куснен. Ачаже гармонь дене сайын шоктен моштен – пайрем годым, йӧратыме семӱзгаржым налын, фронтысо руш муро-влакым чӱчкыдын мурен. Ачажын мурыжым Валерий тачат шарна. Аважат яндар йӱкан лийын.
«Ачам тӱвыра корнышко шогалаш шӱкалтышым ыштен, шонем. Акам-влак, шольым семӱзгар дене сайын шоктен моштеныт. Мый гына тунем шуын омыл, но мастарлыкем школысо театральный кружокышто мастарлыкем нӧлтенам. 9-10 ияшем годым шкенан клубышто ик спектакльым ончыктышна. Очыни, тышеч усталык корнем тӱҥалын», – шарналта тунамсе пагытшым Валерий Чиванов.
Ныл ий Германийыште
Ондак Шура, вара Какшанмучаш (Пектубаево) школлаште тунемын. Армийыш кайыме дечя ончыч В.Чиванов ик жап колхозышто пашам ыштен. Армийыш кайыме деч ончыч ик жап колхозышто пашам ыштен. Пел ий Куйбышев (кызыт Самара) олаште учебный частьыште служитлымеке, Германийышке колтеныт.
«Эн ончыч частьым Афганистаныш колтынешт ыле. Шарнем, чот ойгыренна. Серышым мӧҥгӧ возенна. Но тушко колтымо деч 10 кече ончыч Германийышке каеда манын увертарышт. Тыге сухопутный войскашке, танковый полкысо ракетный взводыш логалынам. Ме Майсен ола воктене верланенна. Службым эртымеке, штаб вуйлатыше сверхсрочный службын сержантлан тыштак кок ийлан кодаш йодо. Германий мылам келшен. Молан кодаш огыл? Келшышым», – ойла В.Чиванов.
Паша корно милицийышке конден
Шочмо Марий кундемым Германий садак огеш вашталте. Йотэл дене чеверласен, самырык рвезе Йошкар-Олашке пӧртылеш да пашам кычалаш тӱҥалеш. Тыге вучыдымын-шоныдымын паша корныжо милицийыште тӱҥалын. Пеҥгыде капкылан пӧръеҥ 25 ий милицийыште вневедомственный охраныште шофёрлан тыршен.
«Изи машина дене ола мучко кудалыштынна. Кочмыверлашке, киосклашке, банклашке, кассе аппаратан организацийлашке лектын коштынна, тергенна. Кызыт полицийыште ышташ нелырак, шонем. Машина-влак шагалрак ыльыч. Таче гын чылт мӱкшомартала чучеш», – ойла Валерий Васильевич.
«Марий памаш» ансамбльышке
Ик каныш кечын В.Чиванов икана Йошкар-Оласе Сеҥымашын XXX идалыкше лӱмеш тӱвыра полат деке миен шогалын. Тушто руш эстраде коллективым погымо нерген возымо улмаш. Ты коллективыште кушташ тӱҥалын. Но варажым пӱрымаш «Марий Памаш» ансамбльышке конден.
«Ты ансамбльыш коштшо ӱдыр-влак «Марий памашыш» ӱжыч. Володя йолташем дене тушко мийышна. Мемнам коллективышке нальыч. Тачат куштем. Мыланем ты икоян ансамбль кокымшо ешем гай чучеш. Ме Эстонийышке, Литвашке, Финляндийышке, Венгрийышке, Карелийышке да моло кундемлашке миен коштынна, Челябинск областьыште лийынна. Фестивальлаште чӱчкыдын икымше верым налынна. Тиде ансамбль сценыш мураш луктын», – ойла тудо.
«Каче-влак» группо гыч иктыже
2008 ийыште «Каче-влак» группо чумыралтын. Нунын кокла гыч ик качыже – Валерий Чиванов. Ты группо, тӱҥ шотышто, марий калык мурылан эҥертен. Рвезе-влак тӱрлӧ верыш гастроль дене лектын коштыныт. Но 2012-2013 ийлаште тӱрлӧ амаллан кӧра Валерий Васильевич коллектив гыч каен да шке семын калык ончыко лекташ тӱҥалын. Кызыт тудын репертуарыштыже 9 муро уло.
Тӱрым тӱрлен ончен
Валерий Васильевич тӱрлен мошта манын, трукышто отат шоналте. Школышто тунемше Настя ӱдыржын пашажым ончен, шкежат тидлан кумылаҥын. Вич ий тудын кидше гыч име ден шӱртӧ мучыштен огытыл. Но шинча начарешташ тӱҥалме дене ты паша деч кораҥаш логалын. Такше моткоч шуко тӱрлымӧ сӱретше погынен. Пырдыжыштыже пӱртӱс, янлык, святой-влак картине-шамычым вераҥдыме.
Еш – кугу поянлык
Валерий Васильевич ончыкылык пелашыже Диана Геннадиевнам «Марий памаш» ансамбльыште вашлийын. Курыкмарий район Атьсола ялын ӱдыржӧ кӱсле дене шоктен. Профессийже дене – зооинженер. Ӱдыр-каче 1987 ий 15 августышто сӱаным тарватеныт. Сулен налме канышыш лекмешке, пелашыже Йошкар-Олаште Ремзавод микрорайонысо агрохимлабораторийыште аналитиклан ыштен. Вате-марий Медведево посёлкышто илат. Ола тӱрыштӧ дачышт уло, тӱрлӧ пакчасаскам, емыжым куштат. Нунылан эн кугу куан: Настя ден Надя ӱдырышт, кум уныкашт.
Военный пенсийыш лекмеке, 2015 ий годсек В.Чиванов Марий тӱвыра рӱдерыште пашам ышта: техникылан вуйын шога, шофёр да йӱк режиссёрлан тырша.
Валерий Чиванов – илышыште пеҥгыдын шогышо, тӱрлӧ шӧрыныштӧ мастарлыкым нӧлтен толшо тале пӧръеҥ. Тудым шушаш кугу лӱмгече пайремже дене саламлена да еш пиалым, тазалыкым, паша лектышым тыланена.