Мемнам вашлийын Кужмарий…

Газет паша пӱтынек марий калыкын илышыж дене кылдалтын. Сандене еҥ-влак дене ужын мутланыде, нунын шонымашыштым колде, кумылыштым палыде, пашанам ворандарен колташ куштылго огыл. Лач ты шонымаш дене кодшо кугарнян Советский район Кужмарий селаш миен коштна, тысе калык дене вашлийна.

 

Мо тургыжландара?

Каҥашыме тӱрлӧ йодыш коклаште марий савыктышын тачысе пӱрымашыже нерген мут лектын. Возымаште еҥ-влаклан мо келша, могай ситыдымаш-влак улыт? Мом марий калык луднеже да газет лаштыклаште ужнеже? Вашлиймашыш толшо-влак мыланна чоныштым почыныт. Нунын тауштымо мутышт калыкна верч ончыкыжымат тыршаш кумылаҥда.

Марий газет марий еҥлан савыкталтеш. Сандене таче кечын ик эн тӱҥ йодыш – марий йылмым тунемме проблеме. Кугурак ийготан-влак шочмо йылме дене лекше савыктышым лудыт, но, илен-толын, кушкын шогалше тукымлан мемнан пашана кӱлеш лиеш мо ала? Тиде йодыш вашлиймаш годымат тарваныш. Кужмарий калыкын ойлымыж почеш, кызыт ача-ава, коча-кова-влак икшыве-шамычлан шочмо йылмыштым пеш шагал годым туныктат…

Книгагудо

Шочмо йылмым тунемме да йӧратыме йодыш умбакыжым книгагудыштат нӧлталте. Кызытсе пагытыште еҥ-влак книгам мыняррак лудыт? Марий сылнымутлан шӱман-влак улыт мо? Ты шотышто библиотекарь Зинаида Алексеевна Иванова дене мутланышна.

– Мемнан книгагудыш еҥ-влак индеш ял гыч коштыт. Утларакше кугурак ийготан-влак сылнымутым йӧратат. Поснак марий роман-влакым уло кумылын лудыт. Газет ден журналымат йодыт. Чаманаш логалеш, йоча-влак книгагудыштына кажне ийын шагалемыт. Пандемийже тышке коштмо йӱлам эшеат чот пытарыш. Кызыт утларакшым школышто тунемме программе почеш мӧҥгылан паша пуалтеш гын, ача-ава-влак, икшывыштлан полшаш манын, книгам йодын толыт.

Книга фондна изи огыл, но пытартыш ийлаште лекше у книга-влак уке улыт. Нуно кок-кум ий гыч веле толын шуыт, – ойла Зинаида Алексеевна.

З.Иванова тыште ынде кумло ий утла пашам ышта. Книгагудышто тудо йоча-влаклан «Академия весёлых ручек» кружокым эртара. Тыште икшыве-влак тӱрлӧ кидпашам ышташ тунемыт, тыгодымак книгам лудаш кумылаҥыт. Кугурак ийготан ӱдырамаш-влаклан книгагудо пелен «Селяночка» вашлиймаш эртаралтеш. Тушко Кужмарий кундемысе эн чолга вате-влак погынат, тӱрлӧ сынан йодыш-влакым каҥашат, йоча-влакланат, кугыеҥ-шамычланат ятыр мероприятийым эртарат.Тылеч посна Зинаида Алексеевна краеведений пашам шуктен шога, тысе кундемын да калыкын эртыме корныжым шымла. Чылажымат книгагудын Интернетысе тӱшкаштыже ончаш да Кужмарий клубышто верланыше чатката книгагудо пӧлемыште муаш лиеш.


Почтышто

Почто омсам вончышна веле, тысе пашаеҥ мемнам порын шыргыжалын вашлие. Тиде – Наталья Алембаева. Эше тышке пурымо деч ончычак икмыняр еҥ деч колаш логале: «Те газетешда Наташа нерген возыза! Тудо мемнан моткоч поро, ушан-шотан, тыматле койышан да пашаче. Тудын деч нигунам ик торжа мутымат от кол».

Наталья Кужмарий селаште шочын-кушкын. Ешыж дене тыштак ила. Почтышто куд ий пашам ышта. Ӱдыр шке пашажым моткоч йӧрата – тиде вигак коеш. Почто пашаеҥ кажне йодышым умылен колыштеш, порын вашешта. «Молан газетна моло газет коклаште ӱстембалныда огеш кой? – ӧрын йодна ме. «А «Кугарня» газетым пеш вашке налын пытарат, ме адак у номерым вучена», – вашештыш Наталья.


Кужмарий ял шотан илем

2010 ий гыч Шуарсола, Кельмаксола, Кодам ял администраций-влак Кужмарий администрацийыш ушненыт. Ынде тышке чылаже 33 ял пура, но 5 ял пытыше. Ял шотан илемыште 1570 сурт уло, 3 тӱжемат пеле еҥ шотлалтеш.

Иван Аркадьевич Янцев, Кужмарий ял шотан илемым вуйлатыше:

– Поселенийна ныл территорийым иктыш уша. Кажне вере школ, йочасад, тӱвыра пӧрт, книгагудо улыт. Тыгак эмлымвер да ветеринар участке пашам ыштат.

Кызыт мемнан кундемыште «Большевик», «Родина», Ленин лӱмеш да Киров лӱмеш колзоз-влак улыт. Тылеч посна кресаньык фермер озанлык-влак пашам ыштат. Сергей Гусев тӱкан шолдыра вольыкым ашна, мландым курал-ӱда. Ял озанлык производство шотышто Алексей Добровольскийын озанлыкше ончылно, манаш лиеш.

Ял шотан илемыште илаш чыла йӧн уло. Мый 2010 ий годсек пашам ыштем. Ты жапыште 14 ялыш газ пучым шупшмо,

Туге гынат калык тыште кажне ийын шагалемеш. Ты пашаш шогалме жапыште поселенийыштына 4800 еҥ шотлалтеш ыле. Пытартыш вич ий жапыште 122 йоча шочын, 280 еҥ колен. Ӱмаште 12 еҥ шочын, 50 еҥ колен.

Кызыт самырык-влаклан илаш йӧным пуышо кугыжаныш программе-влак улыт. Ялыштат пӧртым чоҥаш полыш пуалтеш. Мемнан кундемыште 8-10 ий жапыште 37 еш субсидийым налын. Икмынярын пӧртым чоҥен шуктеныт.

Ныл ий ончыч вич уреман Кужмарий селаште у (Николаев лӱмеш) урем почылтын. Лишыл жапыште тушко газ пучым шупшмо йодыш рашемдалтеш. Чылаже куд уремыште кызыт 393 еҥ шотлалтеш.


Эмлымверыште

Валерий Александрович Мельников Кужмарий эмлымверыште общий практике врачлан пашам ышта. Тудо Михайловко селаште шочын-кушкын, Ижевскысе кугыжаныш медицине институтым тунем лектын. Тышке 1983 ийыште распределений почеш толын, варарак ешым поген, селашке илаш куснен. Ончыч педиатрлан пашам ыштен, 2007 ий годсек – общий практике врач. «Коронавирус озаланыме пагытыште пашам кузерак шуктеда?» манмылан Валерий Александрович тыге вашештыш:

– Вирус чыла вере ик семын озалана, сандене тӱткӧ лийман. Эмлымверышкына толшо еҥым ончыч тыште тергена, а чер лийын кертмым палена гын, Советский эмлымверыш колтена. Кызыт еҥ-влак прививке шотышто йодыштыт, ыштыктат. 26 февральыште 35 еҥлан икымше компонентым шындыме. Мый шкеат прививкым ыштенам.