«СВО-што улшо кажне пӧръеҥ – герой. Нуно лӱдын да шылын коштын огытыл, кумылын фронтыш каеныт. Тушто ала-мыняр пачаш неле. Ме огыл гын, кӧ нунылан полша? Тӱҥалме пашанам умбакыжат шуена. Пӧръеҥна-влак дене пырля улына». Ты шонымаш дене Звенигово район Красногорский посёлко гыч чолга да тале ӱдырамаш Светлана Соболевская «Своих не бросаем» тӱшкам чумырен, тушто СВО-што улшо салтак-влаклан полшат.
СВО-шко ужатен
Светлана Соболевская Красногорский посёлкыштак шочын-кушкын, туштак ешым поген. Профессийже дене юрист, таче ик компанийыште пашам ышта. Николай пелашыже – водитель. Вате-марийын 15 ияш Анастасия ӱдырышт уло. Тений тудо 8-ше классым тунем пытарен.
Куанен гына илаш, но СВО нунымат ӧрдыжеш коден огыл – Николайлан повестке толын. Моло ӱдырамаш семынак Светлана пелашыжым фронтыш ужатен.
– Тунам тиде мо тыгай, шот дене умылен моштен огынал. Пелашемын командировкыш кайымыж гай чучын, – тунамсе пагытым шарналта Светлана – Николайым 2022 ий шыжым мобилизоватленыт. Ондак Ульяновскышто кум тылзе лие. Кажне арнян тудын деке кудалыштым – кочкаш, чияш шупшыктышым. Условий уда ыле: пеш йӱштӧ, мушкылташ нигушто. Тыге пелашем пневмоний дене черланыш. Эмлалте.
А 2023 ий 18 январьыште Николайым СВО-шко колтышт: Луганск Калык Республикыш логале. Тудо отделенийын командирже, младший сержант. Бойышто шуко рвезым йомдарен, шкежат нелын сусырген ыле. Но ик ганат отпускыш колтен огытыл,– мане Светлана.
Полшаш кӱлын
Пелашым ужаташ да тудым вучен илаш кажнылан неле, но Светлана шкем кидыште кучаш вийым муын.
– Мый ойгырен шинчен омыл, фронтлан, шкенан пӧръеҥ-влаклан полшаш кумылаҥынам.
Неле жап, сото кыл уке. Ик кечын пелашем трук йыҥгыртен полышым йодо: «Света, окопым нимо дене кӱнчаш: 10 сапёрный кольмо кӱлеш. Мом мыланна пуэныт, шукертак шаланен». Тидым колын, содор кычалаш тӱҥальым. Полшен кертым, – шарналта тудо тунамсе пагытым.
Светлана поро пашаш моло еҥымат ушаш шонен. Тидын нерген соцкылысе верысе группыш возен, тыгодым тидын нерген увер икте-весе дечат шаркалалтын. Ик жап гыч фронтлан полшаш кумылан еҥ-влак чумыргаш тӱҥалыныт: икте я весе толын кая, умылкала.
Тыге пырля гуманитарный полышым пуаш, маскироватлалтме сеткым пидаш, окопысо сортам ышташ тӱҥалыныт…Да тачат тиде да моло пашам кумылын шуктат.
– Украиныште шошо моткоч ондала: кечывалым чот шокшо гын, йӱдым пеш йӱштӧ. Южышт чот кылмен. Тыге меж носким пидаш, окопысо сортам ышташ тӱҥална. Тидлан ме Красногорский посёлкысо усталык пӧртыштӧ посна пӧлемым йодна. Калай банке-влакым поген ситарышна, шке окса кӱшеш парафиным нальым. Эн ондак сортам ышташ картоным кучылтынна гын, варажым – пӱнчӧ пӱгыльмым. Умылышна: картон дене ыштыме сорта шикшаҥеш, а пӱнчӧ пӱгыльмӧ дене сайын да кужун йӱла, тыгодым тамле пушым луктеш.
Икмыняр жап гыч «Коробка добра» яшлыкым вераҥдаш шонен луктым. Тушко еҥ-влак СВО-што кредалше салтак-шамыч лӱмеш мо кӱлешым, оксам пыштен кертыт. Кум почто пӧлкашке, тыгак кум кевытышке тыгай яшлык-влакым шынден коденам.
Кумылан еҥ-шамыч ешаралташ тӱҥальыч. Икте оксам конден пуэн, весе полшаш коштын, кумшо мемнан поро пашана нерген весе-влаклан каласкален. Усталык пӧртышкӧ еҥ-влак носким, мочылам, шовыным, солыкым, майкым, трусикым, тушонкым, пучымышым до молымат конденыт. Погымо окса дене шыҥа деч тӱрлӧ средствам, тыгак товарым, бензопилам да моло кӱлешан арверым налын, СВО-шко колтенна.
Мыланна шкенан кок предприятий, предприниматель-влакат сайын полшеныт. Озанлык кевытлаште тыршыше-шамыч мо кӱлешым списке почеш поген пуэныт.
Маскироватлалтме сеткым ме ӱмаште июньышто пидаш тӱҥална. Тушко утларакшым 50 ияш гыч 75 ияш марте ӱдырамаш-влак коштыт. Шыже, теле да кеҥеж пагытлан йӧршӧ сеткылам ямдылена. Чылаже 112 тыгай сеткым СВО-шко колтенна. Кызыт Кожласоласе храм пелен ты пашам шуктена.
Пытартыш жапыште ме «браслет выживания» манме кидшолым ышташ кумылаҥынна. Макраме йӧн дене кандырам пуненна, тудым кӱлеш годым писын рончаш лиеш. Фронтышто кандыра кеч-кунамат кӱлеш лиеш. Тудым жгут олмеш, тыгак вургемым кошташ да моло кӱлешан пашалан кучылташ сай. Пытартышлан фронтыш 115 тыгай кидшолым колтенна.
Ӱмаште ӱдырамаш-влак олмам, вуйдеҥгым (иван-чайым) коштеныт да фронтыш колтеныт.
Марий Элысе «За Марий Эл» (мер пашаеҥ Роман Золотухин вуйлата), Волжский район Приволжский посёлкысо «Народный тыл» фонд-влак гоч СВО-шко гуманитарный полышым, окопысо сортам, маскироватлалтме сеткым, кидшолым да молымат колтена. А ончыч Йошкар-Олаште «Сердце матери» волонтёр рӱдерлан эҥертенна.
Ондак еҥ-влак чот полшеныт, спецопераций вашке пыта манын ӱшаненыт. Кызыт полыш шагалрак ышталтеш, – мане Светлана.
Йоча-влак дене пырля
Провой кундемыште Светлана Соболевскаян суапле пашажым шукын палат. Тудын деке Красногорский посёлкысо школ-влакат ушнаш тӱҥалыныт. Тидын шотышто эн чот тусо 1-ше №-ан школ ойыртемалтын. Ӱмаште тушто Светлана Соболевская дене вашлиймашым эртареныт, йоча, туныктышо-влак тудын пашаж нерген кумданрак пален налыныт.
– 1-ше №-ан школ чот сайын пашам ышта. У ийлан салтак-влаклан пӧлекым ямдыленыт ыле. Кажне пакетыш носким, трусикым, пӱйым мушмо пастым, южышт бритвым, печеньым, кофем, чайым да серышым пыштен колтеныт. Йоча-шамыч кукшо душым ямдыленыт. Туныктышо-влак окса дене полшеныт.
Варажым 2-шо №-ан школ дене тыршаш тӱҥална.
Иктым каласем: йоча-влак моткоч уста улыт, уло чоным пыштен пашам ыштат, – мане тудо.
Йочасад-влакат ӧрдыжеш кодын огытыл. Светлана Соболевская поснак «Теремок» йочасад коллективым поснак палемдыш. Тушто пытартышлан 450 кукшо душым ыштеныт, шуко кидшолым пидыныт, оксам погеныт. Тыгодым маскироватлалтме сеткым черет дене пидаш коштыт. «Сказка» йочасад гычат полшаш кумылан улыт.
Кажне ӱдырамаш – тылын геройжо
С.Соболевскаян тӱшкаштыже тӱҥ шотеш 18 еҥым палемдыман. Молышт полшат да каят. Светлана Васильевна кажне ӱдырамашын поро пашажым аклен ойлыш. Нуно тылын геройжо улыт, мане.
– Мемнан полыш деч посна салтак-влаклан йӧсӧ. Пырля чыла нелым сеҥена. Тӱҥжӧ – чакныман огыл. Тек ме шагал улына, но ме мом кертына, тудым ыштена, – каласыш чолга ӱдырамаш.
Тачысе лаштыкнан героиньыже – кӧргӧ вий-куатан, неле пагыт годым пеҥгыдын шоген моштышо да поро пашаж дене чапланыше ӱдырамаш. Йӧсӧ манын, тудо пашажым огеш кудалте, огеш чакне, кидым огеш лупшал – уло кертмын полша. Кызыт, иктеш погынен, фронтлан полшыман, мане тудо.
Тӱшкаште – кугу вий, тунам неле-йӧсым чактараш, сеҥымашке шуаш куштылгырак. С.Соболевскаян тыршымыже еҥ шинчаш коеш, пагалымашым луктеш.