Марий Элын ик эн мотор верыштыже, Липша кӱкшакаште, Юмбылак ял верланен. Тиде ялыш мый икымше гана марий поэзийыште кумдан палыме поэтессе Алевтина Сенькован 50 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше пайремыш миенам. Тунам ме Юмбылакыш Йошкар-Ола – Чебоксар кугорно деч куд меҥгым чодыра гоч ошман корно дене кудал пуренна. Икмыняр ий ончыч корным тӧрленыт, шаргӱм шареныт. Йӱран ма, луман ма – ялыш ынде тыманмеш миен шуат. Шарнем: мемнам, вес районла гыч мийыше уна-влакым, тиде вершӧр моткоч ӧрыктарен: кугу пӱнчӧ-влак коклаште шылын шичше гай кум урем посна-посна верланен. Ик урем гыч весыш логалаш ятыр ошкылман. Туге чучын, пуйто тушто кум урем огыл, а кум посна ял.
Лу ий ончыч тыште тоштырак пӧртым гына ужаш лийын. А кызыт ялыш пурымаште пу дене ыштыме чапле деч чапле кок пачашан пӧрт-влак тораш волгалт шинчат. Эн ондак куанен колтет: суртым чоҥат, тугеже ял ила манын шонет. Лишкырак миетат, пӧрт воктене Чуваший гыч толшо машинам ужмеке, кумыл изиш волен кая. Марий-влак огыл, чуваш-влак тыгай чапле дачым чоҥат улмаш. Кугу ола деч каналташ сылне пӱртӱс лоҥгаш толыт. Тидым ужын, вуйышто кок тӱрлӧ шонымаш шочеш. Ик могырым, молан марий-влак ялыштым огыт арале, вес кундем гыч толшылан мландыштым ужалат? А вес могырым, чуваш-влак тышке толыт гын, тугеже пӱртӱсна келша, адакшым ялжат аралалт кодеш.
XIX курымышто шочын
Звенигово район Юмбылак ял Какшамарий ял шотан администрацийыш пура. Какшамарий села деч 19 меҥге тораште верланен.
Ял XIX курымышто шочын. 1925 ий марте Чебоксар уездын Чебоксар волостьышкыжо пурен. 20-шо ийла тӱҥалтыште Юмбылакыште 500 наре еҥ илен. Утларакшым еҥ-влак смолам лукмаште, шӱйым ыштымаште тыршеныт. Мланде нужналан кӧра, кинде лектыш начар лийын, сандене мланде паша тӱҥ лийын огыл. Вольыкым ончаш, садым кушташ вер келшен толын. Олмапу, сливе сай саскам пуэныт.
1931 ийыште «У илыш» колхозым ыштыме, а 1954 ийыште «У илыш» «Йошкар Липша» колхоз дене ушнен. Тыге «За коммунизм» колхоз шочын. Варажым «За коммунизм», Юлъял ден Какшамарий ял-влакын колхозышт «Заря» лӱман кугу озанлыкыш чумыргеныт. 1974 ий гыч «Кокшамарский» совхоз маналташ тӱҥалын.
XX курымын 20-шо ийлаштыже Юмбылакыште 1-ше ступенян школ улмаш. Тушто 21 рвезе да 15 ӱдыр тунемыныт. 1929 ийыште тӱҥалтыш школым чоҥеныт. 1970-ше ийлаште ялыште йоча шагалеммылан кӧра школым петыреныт да олмешыже клубым ыштеныт. Тудо Марий фольклор пӧрт маналтын, вуйлатышыжлан кужу жап М.И.Сеньков ыштен.
1980-шо ийла тӱҥалтыште «Какшамарский» совхоз тӱкан шолдыра 120вуйлан фермым чоҥен, но тудым вашке петыреныт. Тиде жапыштак ялыште пӱям ыштыме, тушко карпым колтеныт. Кажне ийын ик тонн наре колым пазарыште ужаленыт.
Кызыт ялыште илыше-влак шагалын кодыныт. Самырык-влак олаш тунемаш каят да мӧҥгеш огыт пӧртыл. Утларакшым шоҥго-влак сурт воктенышт тошкештыт.
Сонарзе инспектор
Вячеслав Юрьевич Бронников – ялын старостыжо. Тудо ятыр ий сонарзе инспекторлан пашам ышта. Чодыраште янлык-влакым пукша, браконьер-влак деч орола. Тудын эскерыме участкышкыже кум лесничестве пура: Какшамарий, Кокшайск да Уржум. Чодыра кумда, йолын коштын савырнаш неле. Сандене чӱчкыдынак шке трактор дене шке участкышкыже кудалыштеш. Вячеслав Юрьевич – кум шочшан ача. Пеленже изирак ӱдыржӧ гына, кугурак ӱдыр-влак шочмо сурт гыч олаш тунемаш каеныт. Пелашыжын кок ий ончыч инсульт лийын. Тора корнылан кӧра вашкеполыш Звенигово оласе эмлымверыш намиен шуктен огыл. Мийымына годым Бронников мӧҥгыштыжӧ шкет лийын, изи ӱдыржӧ Кокшайск школышто тунемеш, туштак школ пеленысе интернатыште ила. Мӧҥгыжӧ канышлан гына толеш.
Старостын пӧрт воктеныжак Кугу Отечественный сарын участникше-влаклан шарнымаш оҥам сакыме. Тудым ял калык тысе администраций полшымо дене ыштен.
«Ялыште прописке почеш шуко еҥ шотлалтеш, иктаж кумлын гына илат. Чуваший гыч толшо-влак тыште пӧртым налыт, южышт илаш кодыт. Пашаш Чебоксарыш кудалыштыт, тушко 20 меҥге гына погына. Ялыштына кевыт уке, тудым петыреныт да оралтыжымат ужаленыт», – каласыш старосто.
Илыш – модыш огыл
Ял урем дене ошкылмына годым илалшырак ковам ужна, палыме лийна. Галина Григорьевна Яндова шке нерген каласкалаш тӱҥале:
«1945 ийыште тиде ялешак шочынам. 1963 ийыште школым тунем пытарымек, Саратовыш каенам. Кок ий гыч Чебоксарышке пашам ышташ толынам. Кок вережат межым шӱдырымӧ фабрикыште моторщице лийынам. Эргым шочмеке, ялыш пӧртылынам. Эргым кок ийым темышат, Чёрное Озеро ялысе эмлымверыш пашаш пуренам. Ондак истопщицылан, дезинфекторлан ыштенам, а вара санитаркылан шогальым. Эмлымверыш кажне кечын грузовой машина дене 24 километрым кудалыштынам. Тушто 13 ий пашам ыштенам, вара больницым петырышт. Кугурак пенсийым налаш кок ий ситен огыл. Пелашем 1965 ийыштак колен. Юлъялыште стройкышто пашам ыштен. Пӧртым леведме годым яклешт камвозын да вуйгоҥгыражым пудыртен.
Кызыт кок инвалид икшывем ончем. Кугурак эргымын – 1-ше группо инвалидность, ӱдыремын – 2-шо. Нуным ончаш полшаш изирак эргым толын, кызыт пеленемак ила. Кевытна ялыште уке, сандене кочкышым налын кондаш еҥ-влакым тарлем. Тидлан кок пачаш шукырак оксам пытарем, а мом ыштет? Илыш – модыш огыл.
Ава шӱм
Ялым ончен савырнымек, Алевтина Сенькован аваж деке миен лекна.
82 ияш Нина Константиновна Сенькова шкетын ила. Ик эргыже, Сергей, корно гоч шочмо суртыштыжо ила. Михаил эргыже Бойконурышто служитлен, кызыт шочмо ял деч тораште ила. Алевтина ынде кумло ий утла Советский районысо Кундыштӱр психоневрологический интернатыште эмлалтеш. Тудо шке тӱняштыже ила, нигӧ дене огеш мутлане. Коеш, ава шӱм ӱдыржӧ верч коршта:
«Алян мӱшкыран улмыжым пален огынал. Тудо, шылташ манын, йолташ ӱдыржӧ дене Украиныш каен. Мӧҥгӧ кугу мӱшкыран пӧртылын. Толын да «Авай, моткоч кочмем шуэш», — манын каласен. Мый тудлан коҥга гыч лукмо шӧрым, торыкым, туарам пукшенам. Алям эмлыше врач ончылгоч шыжтарен: йочам ышта гын, вуйушыжо пудырана. Тыгак лие… Алян эргыжым, Сашам, шке ончен куштенам, нигӧлан пуэн омыл. Кеҥежым мешакыш шынден, шудо солаш коштыктенам. Одеялым шаралтемат, тушко шындем ыле. Тудо мыйым шкеж деч мӱндыркӧ огеш колто, садлан йыржак солен коштынам. Икана Йошкар-Оласе эмлымверыште кийымем годым, Оршанке район гыч йошкар ӱпан ӱдырамаш дене палыме лийынам. Тудын икшывыже лийын огыл. Тиде ӱдырамашлан уныкам ончымем нерген каласкалышым. Мый дечем шкеж гаяк йошкар ӱпан Сашокемым тудлан пуаш йодаш тӱҥале. «Пу мылам, пу мылам, пӧртемат уло, машинат уло. Вич ий пелашем дене илем, икшывына уке», — манын, мыняр гана сӧрвалыш! Вара мемнан деке йочам ончалаш толын. Алян шольыжо-влак шке ончаш тӱҥалына манын руал пуышт тунам.
Алям ынде шукертсек ужын омыл. Йолем коршта, сандене тора корныш каен ом керт. Роҥго гыч поэт Альберт Васильев Аля деке шочмо кечыжлан кажне ийын миен коштеш. Уныкам фотографийымат ончыктен. Кеч ик гана каен, таушташ да ужын-кутыраш ыле тиде поро айдеме дене».
Нина Константиновна илалше гынат, вольыкым ашна. Кудывечыштыже икмыняр шорыкым, казам ужна. Каныш кечылан Саша ден Миша ковашт деке унала толын, пум шелышт коденыт.
Нина Константиновна яра жапыштыже лудаш йӧрата. Ондак ӱдыржын возымо почеламут ден серышыже-влакым уэш-пачаш шергал лектеш ыле. Но Йошкар-Ола гыч мийыше журналист-влак аралалт кодшо чыла материалым наҥгаеныт да мӧҥгеш пӧртылтен огытыл. Шижалтеш, шоҥгыеҥ ӧпкелалтын. Кидышкыже газетнам кучышат, «Кугарням» эре налам манын шыргыжалын каласыш.
