Республикыштына палыме «Марий памаш» калык фольклорно-этнографический ансамбльын яндар йӱкан шӱшпыкшӧ Раиса Петряеван (1955-1983) шочмыжлан таче, 21 мартыште, 70 ий лиеш. Марий Турек районысо Мосара кундемын шӱшпык йӱкан ӱдыржым пеш самырыкак, 28 ияшак, йомдарышна. Шукын тудын дене тачат кугешнена, илыш гыч пеш ондак кайымыжлан чаманена. А самырык тукымлан историйыште, тӱвыраште посна верым налше еҥ-влак нерген палыман.
Краевед Вера Сорокина шарналта:
– Ме Рая дене ака ден шольын ӱдыржӧ-влак улына. Садлан вашла паленна, мутланенна.
Рая ешыште икымше йоча лийын. Аваже Елена Кондратьевна Мушкина, Михаил Осиповичлан марлан лекмеке, эше шым икшывым ыштен. Чыланат Рая акаштым пагаленыт, йӧратеныт. Совет власть война деч вара лунчыргышо элым вияҥдаш чыла надырым пыштен, шуко шочшан ешлан окса шагал лийын, а илаш кӱлын. Садлан нунылан полшаш манын, посна школ интернат-влакым почыныт. Тыге Рая шке районысо Косолап интернатыш логалын. Мыйынат ачам шым шочшыж гыч кок йочажым, шкенжын туберкулёз черже деч арален, тыгай интернатыш пуэн.
Школ илыш шинчымашым гына огыл пуэн, тӱрлӧ кружок гоч йоча-влакым илышым йӧраташ кумылаҥденыт. Тыге Рая ден Зоя шӱжарже Косолап интернатыште иленыт. Раян Микале ачалийшыже совхозышто шофёрлан пашам ыштен, олаш коштмыж годым эре интернатыш пурен лектеден, ӱдыр-влак дене ужын-кутырен, могай-гынат йокмам коден. Раям шке ӱдыржӧ гае йӧратен, ялыштат «Микалын Рая» маныныт. Шым классым тунем пытарымек, акак-шӱжарак Владимир область Меленки олашке вынерым куымо комбинатыш тунемаш да пашам ышташ каеныт. Ынже черлане манын, Микале ачаже Раям тушеч мӧҥгеш конден, ӱдыр Семёновкысо СПТУ-ш тунемаш пура. Тушто самодеятельный коллективыш куанен коштын, муро дене чонжым лыпландарен.
Ӱдырын икымше нӧргӧ йӧратымашыже кӱрылтын. «Офицер чапетлан «мераҥ» ӱдыр шотлан огеш тол» манын, качым ӱдыр деч шӧреныт. Мый тиде жапыште пединститутышто тунемам ыле, Рая дене ваш ужын-кутыренна. Вара шкеж деч ятырлан кугырак да эше ешан пӧръеҥым вашлийын, мыят тудым орленрак ойлышым. Ик ешым кудалтен, весым куштылгын чумырышылан ӱшанаш ок лий, маньым. «Акай, чын шонет, ындыжым нелемынамат», – вашештыш тудо. Тетла коклаш пурен омыл, нимом савыраш, вашталташ лийын огыл. Илалше офицер Петряевлан марлан лектын, эргышт шочын.
Еш илышым ӱчым ыштен огыт чоҥо. Пелашыже пеш ушкалыше лийын, Раям ансамбльышкат колташ тыршен огыл, чӱчкыдын пеленже ваҥен коштын, мӧҥгыштыжӧ самырык ӱдырамаш ӱмбак кидше дене шуын. Раян ялыш толмыж годым, олаш мийымем годым чон йӧсыжым, илыш нелылыкшым мылам эре ойлен. Кумылжым умылаш гына кодын. Аяр тулан йӧратымаш ешлан ок полшо. Тыге ик сентябрь кечын орышо пӧръеҥ КПЗ гыч ала-кузе толын, мӧҥгыштыжак 28 ияш самырык ӱдырамашым пуштын. Ты осал пашажлан тудым тюрьмашке шынденыт. А Раям Марий Турек районысо Хлебниково шӱгарлаште Кандрачий кочаж воктене тойымо. А тиддеч ик арня ончыч Марий телевиденийыште Р.Петряеван мурымо записьше лектын.
Но Рая илышыштыже пиалымат ужын шуктен: тиде «Марий памаш» ансамбль. Семёновкышто концертыште шӱшпык йӱкан ӱдырым «Марий памаш» ансамбльым вуйлатыше В.Данилов колын да тиде лӱмлӧ ансамбльыш ӱжын. Марий калыкын эн кугешныме, эн йӧратыме «Марий памаш» ансамбль Раян илышыштыже эн сылне, эн лӱмлӧ, эн куанле, йывыртен илыме пагыт лийын. Ачаж тукым гычат, аваж могыр гычат мурымаш усталык Раялан чот куснен. Коллективыш ӱдырамаш уло кумылын коштын, тушто чонжым лыпландарен.
Вера КАМЕНЩИКОВА, Кужэҥер район Йывансола, «Марий памаш» ансамбльын 1975-1982 ийласе участникше:
– Ме Рая дене «Марий памашыш» ик жапыштырак толынна. Ансамбльын икымше участникше лийынна. Мый 1975 ий январьыште тольым. Тунам эше огына выступатле ыле, иктаж кум тылзе наре эре репетицийым ыштенна. А шошым Рая мемнан деке ушныш. Ме туддене Чехов уремыште йыгыре пӧртыштӧ иленна. Тудын военный марийжылан тыштак пачерым пуышт, а вес пӧртыштыжӧ «Восход» универмагын пашаеҥже-влаклан (мый тыште пашам ыштенам) кок пӧлем ойыралтын ыле. Мый тушто иленам. Садлан репетицийыш эре пырля коштынна. Гастрольыш мийыме годымат коктын пырля ик пӧлемыш илаш пурена ыле. Икте-весым сайын паленна.
Тудо пеш чолга ӱдыр ыле, шкенжым обижатлаш пуэн огыл. Рвезе-влак ваштареш чолган шоген моштен. Тунам вет чылан самырык лийынна: ӱдыр да качымарий. Веселан иленна. Алёшлан (пелашыже Алексей Петряев. – Авт.) марлан лекмекыже, мыланна нуно сайын илат гай чучын. Алёшыжо южгунам репетицийыш налаш толеш ыле. Андрей эргышт шочмеке, Рая ик жап ансамбльыш ыш кошт. Вара мылам тыге ойлен: «Икана телевизор воктен шинчем мӧҥгыштӧ, «Марий памашым» ончыктат. Азамым кученам да шорташ тӱҥалынам. Тунар ты ансамбльыш уэш кайымем шуын. Тунам Алёш «Ансамбль деч посна отак керт гын, кошт тугеже тушко умбакыжат» манын каласен. Чын, нуно южгунам сырат да Рая, вургемжым погалтен, мый декем илашат толеш ыле. Но вара адак сӧрасеныт. Садлан тыгай туткар лиеш манын, шоналтымат огыл.
Рая моткоч чолга ыле. Ик жапыштак йочасадыште воспитательлан ыштен, тунамак пединститутышто историй факультетыште заочно тунемын. Чыла вере шуктен. «Экзаменым, Рая, мынярлан сдатлышыч?» манын йодам да «Визытанлан» манеш ыле. Изи йоча дене кунам чыла тунем шуктен.
Мый 1982 ийыште марлан лектым да ялышке илаш куснышым. 1983 ийыште Раян уке лиймыжым пален налмеке, ӧрынат колтышна. Мый тунам тояш миен шым керт, а Женя Марий Турекыш пытартыш корныш ужаташ кайыш. Вара Рая омешем кончаш тӱҥале. Садлан ик ий гыч тушко пырля эше ик гана ушташ миен толна. Жал, ӱмыржӧ кӱчык лие.
Еш альбом гыч налме фото-влак.