Мыйым 1973 ийыште Киров лӱмеш совхозын комсомол организацийжын комитетшын секретарьжылан сайлышт. Верысе секретарь-влак дене комсомол илышым вияҥден колтышна, шуко мероприятий эртаралтын. Нунын коклаште – Хлебниково селаште «Крокодил идёт по селу» сатирический пырдыжгазетым лукмаш, тушто тӱрлӧ ситыдымашым почкалтаренна. Ты сомылым шукташ верысе поэтессе К.А.Вершинина эргыж дене пеш полшеныт. Николай оҥай шарж-влакым сӱретлен, Клавдия Александровна койдарчык почеламутым возен. Лачак тунам тудо мылам Марий Элын икымше лётчикше Николай Кириллович Кокорин нерген каласыш, тудым тойымо вержым ончыктыш.
Шӱгар олмо ынже йом манын
Тӱвыра пӧрт ончылно пеш мотор кугу черке лийын. Ожно черке воктен лӱмлӧ еҥ-влакымат тоеныт. Герой-лётчикын шӱгарже ӱмбалне оҥа дене ыштыме памятник вуйышто самолётын пропеллержым пижыктеныт, янда раме коклаште – геройын фотокартычкыже, ӱлнырак – лётчикын каске ден очкижым да тумо лышташым пӱкшыж дене сӱретлыме; йымалне «Н.К.Кокорин, 1889-1917» манын возымо лийын. Совет власть жапыште 1930-шо ийлаште черкым пужымо годым тиде шӱгар ӱмбалымат шалатеныт.
Прессыште Кокоринын шӱгарышкыже памятникым шогалтыме нерген жапын-жапын мут лектеден. Кугу Ачамланде сарыште колышо-влаклан районышто памятник-влакым 1969-1973 ийлаште совхоз ден колхоз кӱшеш ышташ тӱҥальыч, а тӱвыра пӧрт воктен шӱгарын олмыжо ынже йом манын, К.А.Вершинина кугу кӱм пыштыктен, вет верым палдарыше 100 ий утла ияш кок топольжат кодын огыл.
буклет, вашлиймаш
1991 ийыште Марий Турек районысо тоштерыш пашаш тольым. Образованием дене йочасад воспитатель, туныктышо улам, кугыжаныш пашаеҥат лийынам, но шке районемын историйжым шагал палымем тоштерыште вигак умылышым. Школышто район нерген начар туныктеныт манаш ок лий. Нунылан район нерген лудаш нимогай литератур лийын огыл, сандене, краеведений материалым поген, «Гордость Мари-Турекского района» цикл буклет-влакым возаш тӱҥальым да школ еда пуэденам. 20 наре буклет кокла гыч иктыже – 18 фотокартычкан «Один из первых лётчиков России».
Районысо ветеран ушем сарыште лийше-влакым отчётно-выборный погынымаш ийлан ик гана да Сеҥымаш кечылан гына тӱшкан чумырен. Тушко верысе активист-влак толыныт, а тоштерыш кугу сарыште лийше-влакым посна-посна, Сталинградым, Курскым, Москвам, Ленинградым, Белоруссийым да Прибалтикым утарымаште, Днепр эҥерыште кредалмаште, йотэл-влакым утарымаште, Берлиныште лийше-влакым посна тӱшка дене ӱжынна.
Ушем вуйлатыше Иван Алексеевич Бушков дене тоштерыштына пеш лектышан вашлиймаш-влак эртаралтыныт. Тушко республикысе Ветеран ушем вуйлатыше А.В.Заболотских чӱчкыдын толын, генерал-влакым конден. Икана республикысе «Военномемориальный комплексым» вуйлатыше А.С.Поляков дене толын ыле. А.В.Заболотских сар мучко авиамеханик лийын, йолташыжат – сарын ветеранже.
Анатолий Владимирович шочмо Марий Пыламарий школыш Совет Ушем Герой-влак лётчик Иван Ильич Марьин ден артиллерист Иван Иванович Меркушевлан мемориал оҥам ыштыктен. Мыят, кугу папкым луктын, Николай Кириллович Кокорин нерген ойлышым. Войнан кок сарзыжат уло кумылын полшаш пиже, 1999 ий кеҥежым Н.К.Кокоринын шÿгарже ÿмбак гранит памятникым шогалтыме, тушто портретше, самолёт силуэт да «Кокорин Николай Кириллович 1898-1917. Один из первых лётчиков России» манын возымо. Кызыт шӱгар воктене митинг-влак эреак лийыт, М.Е.Сусловын вуйлатыме Марий Элысе ветеран-пограничник-влакын «Застава» мер организацийышт кажне ийын автопробегым Йошкар-Ола гыч Хлебниково селаш эртара.
Палыме еҥ полшен
Журналист, учёный, историк, краевед Михаил Тихонович Сергеевлан таум ойлен кодыде ом керт. Тудо Марий Турек кундемын талешкыж нерген 1960 ий гыч кыртмен кычалын, тынар шуко материалым поген.
Пашаже тыге лийын. «Молодой коммунист» газетыште (05.11.1990) журналист Василий Востириков «Первая мировая» статьям возен. Ик фотокартычке йымалне «А.Килдашев. Пермь. 1916» манын ончыктен. М.Т.Сергеев «Йошкар кече» газетын редакторжо Килдашев ден сайын палыме лийыныт, а фотошто тудо огыл. М.Т.Сергеев фотокартычкыште Н.К.Кокорин лиймым кычал верештын. Тиде картычкым 1915 ий 25 августышто Луцк олаште ыштыме, шеҥгелныже возымо: «Дорогой сестричке Поле. От брата Коли». 22 еш фото дене пырля кугыжан армийын офицерже-влакан 25 открытке ден 2 лӱман (именные) открыткым Николайын шӱжарже арален.
Михаил Тихонович Марий кундемын мондалтше геройжо-влак нерген материалым поген. Шкенан республикысе да Киров кундемысе шуко еҥ дене вашлийын. М.Т.Сергеев Хлебниково сельсоветыш, геройын шочмо Лом ялышкыже толын.
Герой нерген
Кирилл Яковлевич Кокорин ден Агриппина Матвеевна, 18 ийым темыше самырык-влак, 1875 ий 2 февральыште Хлебниково селасе черкыште мужыраҥыныт. Тиде черкыштак 11 шочшыштым тынеш пуртеныт. Николай – шымше йоча, 1889 ий 8 майыште шочын. 9 майыште тынеш пуртеныт.
Ялысе шоҥгыеҥ П.М.Швецов герой нерген тыге ойлен: «Пеш сай айдеме ыле. Унала толмыж годым ялысе рвезе-влаклан воздушный бой нерген каласкален, шкенжым кӱшкӧ шынден огыл».
М.Т.Сергеев СССР-ын Рӱдӧ кугыжаныш военно-исторический архивышкыже йодмашым колтен. Тушеч землякна нерген Н.К.Кокоринын талешкылыкше нерген донесений-влакым, эсогыл «Аэроархив» журнал гыч «Российская армейская авиация в 1-й мировой войне» публикацийын ксерокопийжымат колтеныт.
Руш армийын военно-воздушный командующийже генерал Ткачов тыгай телеграммым колтен: «С грустью узнал о незаменимой потере для всей русской авиации – героической гибели в неравном бою прапорщика Кокорина – грозы немцев».
Москошто илыше лётчик И.Е.Мосолов тыге возен колтен: «Вестник воздушного флота» журналыште Н.К.Кокорин нерген улыжат кок гана палемдыме: 1917 ий 1-16 майыште Н.К.Кокорин геройла колен. Руш армийын лётчик-асше коклаште вич да утларак тушман самолётым сӱмырышӧ радамыште Кокоринын лӱмжӧ уло».
Краевед герой дене пырля кредалше йолташыже-влакым верештын. Пётр Константинович Остахнович Львов ола да Михаил Иосифович Зембелевич Иркутск ола гыч Н.Кокорин нерген шуко шарнымашым возен колтеныт. Николай Кириллович «Моран», «Спад», «Ньюпорт» самолёт-влак дене талын кредалын, Руш кугыжаныш армийын эн почётан «Георгий Победоносец» орденже, тыгак святой Аннан орденже да Георгиевский оружий дене палемдалтын. Н.Кокорин – ныл Георгиевский ыресын кавалерже.
Учёный-историк 1926 ийыште «Вестник воздушного флота» журналыште Йошкар Армийын ВВС-шым вуйлатыше Лапчинскийын Н.К.Кокоринын кавасе бойжо нерген возымо статьямат верештын. Геройын шӱжаржым муын, архивым пойдарен. Полина Кирилловна колымыж деч ончыч М.Т.Сергеевлан шуко еш фотографийым, Икымше тӱнямбал сар годсо армийысе фото-влакым пуэн.
Н.К.Кокорин нерген материалым поген ситарымеке веле 1960 ий 21 августышто М.Т.Сергеев «Марий коммуна» газетыште «Тале лётчик Николай Кириллович Кокорин» статьям воза. Тудо ийынак 6 октябрьыште «Марийская правда» газетыште «Один из первых лётчиков России» статьяже лектеш.
1992-2007 ийлаште мемнан тоштерыште эртарыме мероприятий-влакым телевизор дене ончыктеныт, газетлаште возеныт. Тидым ужын-колын, Михаил Тихонович погымо архивше дене Марий Турек тоштерыш лӱмынак толын. Тоштерым ончен лектын да тыге каласен: «Тоштер пеш чапле, арам огыл тендам моктат, пеш кӱлешан паша эртаралтеш. Н.К.Кокорин нерген погымо архив геройын шочмо вершӧрыштыжак аралалтшаш».
Кӧ пала, Т.Евсеев лӱмеш Национальный тоштерыш пуа гын, ала Кокоринын лӱмжым аэропортланат пуат ыле. Ала аэропортышто Николай Кириллович Кокоринын кеч бюстшым шогалтат? Вет тудо лӱмлӧ лётчикна!
Николай Кириллович Кокорин Марий Турек район Лом ялыште 20 (8) майыште шочын. Церковно-приходской школышто тунемын.
1910 ий 23 декабрьыште Вислинский речной минный ротышто воинский службым тӱҥалын. 1911 ий 5 ноябрьыште Воздушный флотын Авиацийын офицерский школышкыжо тунемаш колтеныт, тушеч – Севастопольский лётный школыш. 1914 ий 2 октябрьыште лётчик званийым да пилот-авиатор дипломым налмеке, фронтыш 4-ше корпусный авиаотрядыш логалын. 1915 ийын икымше пелыштыже ик гана веле огыл тушманын позицийже ӱмбалне разведке дене чоҥештылын.
1915 ий июньышто Императорский Воздухоплаванийын Москосо императорский обществын Авиаций школышкыжо колтеныт. Тушто «Моран» да «Ньюпор» гай у да писе аппарат-влак дене чоҥештылаш ямдылалтын. 1915 ий август гыч – уэш фронтышто. Вес ийынже тудын отрядше Кечывалвел-Касвел фронтын икымше боевой группышкыжо пурен, да Николай тале лётчик-истребитель лийын.
1917 ий 29 майыште Н.Кокорин напарникше унтер-офицер Михаил Земблевич дене пырля тушманын вич самолётшо ваштареш бойыш ушнен. Эн неле жапыште Земблевич Кокориным шкетшым коден. Ты бойышто Николай оҥышко нелын сусырген, самолёт камвозын, Н.Кокоринын ӱмыржӧ кӱрылтын.
Вера Сорокина,
Марий Эл тӱвыран лӱмлӧ еҥже.
Марий Турек район.