Ты кушкыжмын Медведево район Имэҥер (Крутой Овраг) ял воктенысе мӧр пасушто лийна. Тушто мӧрым гына огыл куштат – вишнят, эҥыжат, шоптырат, тыгак пареҥге ден кешыр да молат улыт.
Шукерте огыл амалкалче Алексей Иванов «Агростартап» федеральный программе почеш 3 млн теҥгеаш грантым сеҥен. Туддене лишыл жапыште мӧрым перерабатыватлыше цехым ышташ шона. А варажым агротуризмым вияҥдаш тӱҥалам манеш.
– Алексей, кузе тыгай шонымаш ушышкыда пурен?
– Медведево район Тумерсола ялыште иленна. Кум арня ончыч тушто пӧртым ужалышым, ынде весым мӧр пасу воктенак ыштынем. 2020 ийысе коронавирус жапыште мӧҥгыштӧ шинчыме годым пӧрт ваштареш 10 сотко мландыште мӧрым шынден ончышым. Келшыш, оксамат ыштен нална. Такшым мый МЧС-ыште пожарныйлан 12 ият пеле пашам ыштенам: ик суткам ыштет, кумытым канет. Ты кок кечыштыже транспорт дене тӱрлым шупшыктенам, а 2020 ий тидым ышташ ыш пу. Интернетыште шинчен, мӧр куштымо пашам шымлен налынам. Иканаште чыла пален от нал, кызытат тунемам.
– Мыняр гектар мландыда уло?
– Кызыт индеш гектарыште тӱрлыжымат ончен куштем. Мӧржым ик гектарат пеле кумдыкыш вераҥденна. Тыште 2000 эҥыжвондым, 2500 шоптырым, 250 вишньым, 125 облепихым шынденна. Тыгак 1500 гектарыште пареҥгым куштена, пел гектарыште – кешырым да йошкарушменым. Вашке ик гектарыште мӧрым вестӱрлырак йӧн дене вераҥдена. Эше ик гектарым йолташемлан айлаш пуэнам, тудымат мӧрым ончаш туныктем.
– Тугеже тыште саскам куштымо вер лиеш?
– Ме тыште питомникым ышташ шонена. Теве трансформатор шогымо верыште каркасан зданийым, кок кугу теплицым келыштарена. Тунам кажне еҥ, мемнан деке толын, саскамат, кушкылымат, рассадымат налын кертеш.
Кодшо ийын шыжым куд сорт шоптырым шынден онченна. Могайже шотлан толеш, ойырен налына. Тыште кушкын шогалше шӱкшудан мланде шуко, тудым айлен, шоптырым шындынем. Ты емыжым налше заказчикат уло. Шоптырым перерабатыватлен, эмым ямдылат. Шернур сыр заводыштат йогуртым ыштымаште емыж-саска кӱлеш маныныт, тушко колташ кутырен келшыме. Курыкмарий районысо фермер-влак тыгыде да мотор огыл мӧрым кондаш шонат. Вет республикыште саскам перерабатыватлыше завод уке.
Мемнан кундемысе климатлан келшен толшым ойырен налаш манын, кызытеш индеш сорт мӧрна уло. Мутлан, «Мурана» ремонтантный сортым сайлан шотлем, тудым шындена. А воктенысе Киров кундемлан вес сорт шотлан толеш.
Эҥыжым кум сортым шынденна. Ремонтантный сортшо шыжым шуэш.
Тылзе ончыч шӱдӧ утла шемэҥыжым шынден ончышна. Тудлан шпалерым да воштырым келыштарена.
– Чыла тидым шке гыч тунемаш огеш лий, шонем. Кушто-гынат шинчымашым тӱҥалтыш шинчымашым налында?
– 2021 ийыште МарГУ-што Фермер-влакын школыштым йошкар диплом дене тунем лектым, икымше группышто лийынам. «Переработка плодово-ягодных продукций» специальностьым налынам. Россельхозбанкын эртарыме «Фермерский грант» конкурсыштыжо кум сеҥыше коклашке логалынам. Тидлан 345 тӱжем теҥгеаш грантым пуэныт. Тылеч ончыч Политехыште механике да машиностроений факультетым тунем пытаренам.
– А мланде пашам шукташ кузе кумылаҥында?
– Шернур районысо Архип почиҥгаште шочынам. Ачам Иван Васильевич Иванов пенсийыш лекше изаж дене фермер пашам шуктеныт, ӱшкыж-влакым онченыт. Сандене пакчасаскам шынденыт, шурным ӱденыт, шудым ыштеныт. Архип почиҥгаште «Шопке памаш» фермер озанлыкышт ыле. Тушто изиэм годсек трактор дене пашам ыштенам, правамат лийын огыл. Шарнем, мыйым, 5-ше классым пытарыше рвезым, Казанский селашке тюкым ужалаш наҥгайымем годым ДПС-ник-влак чарен шогалтеныт. Тунам эше тыгай пеҥгыде режим лийын огыл: йодыштыныт да колтеныт. Технике шкенан лийын, тунемынам, келшен. Сандене кызытат ачам полша, технике пашалан тудо вуйын шога, а мый – агроном пашалан.
– Шӱкшудым кораҥдыме шотышто кузерак?
– Тиде пашам пеш шекланен ыштыман. Кушкылын кушмо чыла жапыштыже гербицидым шыжыкташ огеш лий. Тений изи йоҥылышлан кӧра саскана кок арнялан варашрак шуын. Мӧрлан ӱяҥдышым, вӱдым пуаш куштылго, а эмлаш, шӱкшудо ваштареш кучедалаш йӧсырак. Сандене кажне гана агроном сомылышто эре ум пален налам.
– Ты пуста верыште шинчалан койдымо пашам шуктенда, очыни. Нелылыкат лектын…
– Кум сорт пареҥгым шынденна ыле. Тӱҥ шотышто тудым Татарстаныш колтымо. Ынде палем: йодын толшо-влаклан «Галла» сортшо келша. Телым пареҥгым опилка ден бетон дене ыштыме складыште араленна. Кылмен огыл.
Ик идалык ончычак тулым пуртымо шотышто йодмашым возенам ыле. Тудым мыланем арня ончыч ыштен пуышт. Кызыт ынде сайрак лие: волгалтарыме шот дене гына огыл, электричестве полшымо дене вӱдым автоматически шаваш йӧнанрак.
Вет емыж-саскам ончен куштымаште тӱҥ пашаже – вӱдым шавымаш. Теве ӱмаште шокшо кече шогыш. Скважине кошкаш тӱҥале. Йӱд мучко ик верыште келгемден кӱнчышна, варажым – вес вере. Чотак орланен толашышна. Тыгак кодшо ийын ноябрьыште 30 процент мӧр озымна кылмен ыле.
Теве тений пӱям ыштена. Ты верым эрыктенна, шудым трактор дене соленна. Вашке трактор толын кӱнчышаш. Ошмам кондем. Йырже авырен налам, колым колтем.
– Паша моткоч шуко: южгунамже кудалтен кайымат шуэш докан…
– Тыгай шонымаш ушыш пуреда. Но вес могырым рассадым гына ик миллионат пеле теҥгелан налме да… Ындыжым тудым шке ыштена, налме ок кӱл, сандене молыжым ворандарена.
Теве тораште огыл мӱкшым ончышо еҥ ила. Мӱкш-влак мӧрым шыркаҥдаш полшат, а тудын мӱйжӧ мӧр таман манеш. А шошым мӧржӧ, вишньыже могай моторын пеледыт!
Мӧрым амалкалче пасушто 7 июньышто погаш тӱҥалын, а Тумерсола ялысе теплицыштыже – 30 апрельыштак. Эн ончычак тудым заказ почеш тӱрлӧ кафе ден кондитерскийлашке наҥгаят, кодшыжым – еҥ-влаклан ужалаш.
Предприниматель А.Ивановын шонен моштымыжо ӧрыктара: мӧрым коштен, чайымат ямдыла. А шуктымо пашажым ойлен от пытаре! Мландым да пашам йӧратыше еҥ гына тыгай нелытым вачӱмбакыже пыштен кертеш.
Эльвира Терентьева.