Кызытсе илышыште абьюз шомак кумдан шарлен. Икте-весе кокласе кылын ик шӧрынжым специалист-шамыч тыге умылтарат. Тынгодым ик еҥ вес еҥым тӱрлӧ семын индыра да шонымыж почеш чылажымат ыштыкта. Тидлан абьюзер жертвын чекшым пужа да шонымыжым шукташ манын, виешлымашын формыжым ойыра. Нуно психологический, физический, экономический лийын кертыт.
Марий кугыжаныш университетын студентышт-влаклан социальный да психологический полышым пуышо рӱдержым вуйлатыше, Российысе профессиональный психотерапевтический лигын еҥже, психолог Ольга Макарова дене ача-ава да йоча коклаште молан абьюз вияҥеш да кушко тудо шуктен кертеш – мутланена.
Оза улмыштым ончыктат
Специалист палемда, кызыт абьюзер-влак радамыште ятыр ача-ава-шамыч улыт. Нуно шке икшывышт шотышто тӱрлӧ ӧкымлымашым шуктат. Тидыже эн ончыч, ача-аван психически таза огыл, осал чонан улмыштым ончыкта. Тыгай еҥ шке йочажым айдемылан ок шотло. Тудо ӱдыржым але эргыжым илышыштыже эн кӱлдымылан ужеш. Йочам ончен кушташ шуко окса кӱлеш, шӱйыштыжӧ шинча, пиалдымым ышта манын шона. Шукыж годым йолӱмбалне пеҥгыдын шогыдымо, койыш-шоктышыжым эскерен моштыдымо, вашке сырыше ача але ава тыге ышта. Нуно шонен, але шоныде, шке икшывыштым тӱрлӧ семын индырат: лӱдыктат, виеш ыштыктат. Тидын дене ӱдырыштлан, эргыштлан нуно веле оза улмыштым ончыкташ тыршат. Тыгай ача-ава-шамыч икшывышт дене ӱшанле, поро кылым чоҥен огыт керт. Вет абьюзер-влаклан тӱҥжӧ – моло-шамыч ончылно пуйто шке йӧратымашыштым да чаманымашыштым ончыкташ, тыгодым шонымашышкышт шуаш манын, жертвын илышыжым тӱрыснек авалташ.
Лӱдыкта, таҥастара, тӱя
Психологический виешлымашым икмыняр тӱшкалан шелаш лиеш. Икымше годым кугыеҥ икшывыжым тӱрлӧ семын манипулироватла. Тидлан тудо йочаж нерген чыла пален налаш манын, иктаж-мо дене лӱдыкта. Мутлан, мом тый ойлет, тыйын ваштарешетак лийын кертеш, манеш. Тыге ыштыше ача але ава чыла каласкалаш, чыным ойлаш йочажым изинекак туныкта. Икшыве деч пален налме уверым кугыеҥ ончыкыжым шке цельжылан кучылтын кертеш. Мутлан, йоча аважлан але ачажлан йолташыж дене сырыме нерген каласкален. Жап эртымеке, нуно сӧрасеныт. Икшыве кугыеҥлан ты йолташ дене модаш кайымыж нерген ойлымеке, абьюзер жертвыжлан сырымышт нерген ушештара. Тидым тудо йоча мӧҥгыштӧ шинчыже, иктаж сомылым шуктыжо манын шонен ышта. Икманаш, тыгодым ача але ава шке цельжым шукташ тырша.
Газлайтинг годым кугыеҥ шке икшвыжлан моло йоча-шамыч гай огыл манын шыҥдараш тырша. Тыгодым йочан тӱжвал сынже деч тӱҥалын койыш-шоктышыж марте шуэш. Мутлан, ава ӱдыржылан утыждене коя але каҥга, мотор огыл, аҥыра, шотдымо улат манын эре тӱя. Тыге ыштен, кугыеҥ йочажым шке пеленже шукырак кучаш шона. Вет икшыве социально вияҥ кушкеш гын, аваж деч ондакак ойырлен каен кертеш. Авалан тыгодым шкет кодаш логалеш.
Критике ачан але аван шке йочажым вес икшыве-шамыч, кугыеҥ-влак дене таҥастарыме годым палдырна. Шукыж годым тыгай таҥастарымаш йочалан кугу эҥгекым ышта. Вет кажне йоча шкешотан. Садлан тудо кугыеҥ да вес икшыве гай койшаш огыл. Йочан личностьшо кугемме семын вияҥеш. Тудын кушмо да тӱзланыме жапше ача-аван шонымышт почеш огеш шукталт.
Оксан шке рольжо
Абьюзын тыгак экономический формыжым палемдат. Тудо тӱрлӧ семын палдырна. Мутлан, еш шаланымеке, ача йочалан алиментым тӱла. Тыгодым ава ты оксам йочалан огыл, а шканже кучылтеш. Але сай пашадарым налше ача йочажлан тидым але тудым ыштет гын, тынар оксам пуэм, манеш. Но жап эртымеке, ачалан иктаж-мо огеш келше гын, шонымашыже вашталтеш. Йочам окса деч посна коден, мӧҥгеш поген налын кертеш. Тыгак, ӱдырын але эргын шочмо кечыжлан пӧлеклыме окса дене кугыеҥ-влак озаланат. Тыге ыштымаш икшывым шкевуя оксам кучылтмаш деч лӱдыктен кертеш.
Мутым кучет
Физически ӧкымлымаш ача-аван икшыве ӱмбаке кид дене шумо, вате-марийла малаш темлыме годым палдырна. Шукыж годым кугыеҥын кид йымакыже йоча-шамыч тудын йӱшӧ але психикым пужышо тӱрлӧ веществам приниматлымекыже логалыт. Тыгай состоянийыште кугыеҥ шкенжым кучен ок сеҥе, садлан уло сырымашыжым йоча ӱмбаке луктеш.
Ушештарена, элыштына ийготыш шудымо икшывын тазалыкшылан эҥгекым ыштымылан ача-ава-шамычым уголовно мут кучаш шогалтен кертыт.
Кеч-могай ситуаций лийже, кугыеҥ-влаклан йоча шотышто (ийготым да формым ончыде) физически ӧкымлаш огеш лий. Но икшыве ты формын иктаж-могай виешлымашыж дене тӱкнен гын, тудлан полшыман. Тидлан школышто але тунемме тӧнежыште улшо специалист-влак деке миен эҥертыман. Ешыште ты формын виешлымашыже лийын да умбакыже шуйна гын, опеке орган деке лекман.
Абьюзын кеч-могай формыж дене тӱкнышӧ икшыве ӧрдыжтӧ полыш улмо нерген палышаш. Тудо йоча-влаклан ӱшан телефон дене (8800200122) йыҥгыртен проблемыж нерген лӱдде ойлен кертеш. Опытан специалист-шамыч оксам тӱлыде да анонимно икшывылан психологический полышым пуат да ончыкыжым тудлан мом ыштышашым каласкалат.
Полыш уло
Ешыште вате-марийла малыктыме виешлымаш дене тӱкнышӧ подростко (лӱмжым огына палдаре)деч комментарийым пуаш йодынна. Тудо абьюзын ты формыжым илен лекмыж шотышто тыгерак каласкалыш:
– Ешыште сексуальный виешлымаш деч вара ондакысе гай айдеме ик ганат лийын ом керт манын шоненам. Тидын деч чот вожылынам, лӱдынам, шкемым ужмем шуын огыл. Тӱҥжӧ – тидлан шкемымак титакленам. Ты состоянийыште ӱмырем мучко илаш тӱҥалме деч лӱдын, психолог деке эҥертенам. Специалист дене пашам ыштыме годым виешлымаш шомак дечак йӧсӧ лийын. Но кажне вашлиймаш деч вара шкемым утларак да утларак умылаш тӱҥалынам. Тудын дене мыйым лӱдыктен кертше шонымашым шекланаш, кочо шарнымаш деч кораҥаш, капкылемым пагалаш, еҥ-влаклан ӱшанаш да йырымйыр мо ышталтмым эскераш тунемынам. Тыгай лектышыш вашке шуаш огеш лий. Но тачысе кечылан пеҥгыдын каласен кертам: ондакысе семын шкемым темдалалтше гай ом шиж. Мый уэш илаш тунемам. Тидланже тазалыкым психически пеҥгыдемдыман. Садлан кеч-могай эҥгекыш логалше еҥ-шамыч палышаш да шарнышаш улыт: ӧрдыжтӧ полышым муаш лиеш. Тидланже йодаш ӧрман огыл. Аралыза да перегыза шке илышдам да тазалыкдам!
Ольга Макарован альбомжо гыч налме фото.