Ала-кӧ икшывылан интернет гоч лӱдыктымашан серышым возкала да осал пашам ышташ йодеш. Тыгай годым ача-ава-влаклан кузе лийман, йочам кузе аралыман? Тидын шотышто Российысе Просвещений министерствын каҥашыже-шамычым шотыш налаш темлена.
Ача-ава-шамычлан
Соцсеть гоч кумылаҥдыме кӱлеш-оккӱл паша деч йочам кузе аралаш?
Икшывын койыш-шоктышыштыжо вашталтмым шижында. Тидыже тудын интернет гоч пуымо тӱрлӧ заданийым (челленджым) шуктымыж гоч палдырна гын, тӱткырак лийман. Тыгай заданий-влак тазалыклан да илышлан лӱдыкшӧ лийын кертыт.
Йочалан терактым шукташ йодмо але лӱдыктымашан серыш-влак толыт гын, жапым шуйкалыде кӱлеш мерым приниматлыман.
Мом ыштыман?
– Шкем ласкан кучыман.
– Тыгай серыш толын гын, вигак полицийыш але правам аралыме шотышто моло органыш кайыман. Тыгодым мом паледа, чыла ойлыман. Тидыже терактым чактарыме да тудын деч аралалтме шотышто кӱлеш мерым приниматлыме годым сайын полша.
– Лийше ситуаций шотышто йоча дене мутланыман. Мом ойлымыжым тӱткын колыштман да тудын дене пырля улмыдам ончыктыман.
– Икшывын илышыже шотышто лӱдыкшӧ уло гын, тудым шкетшым кодыман огыл. Йочам лӱдыкшыдымӧ верыш наҥгайыман, пеленже кугыеҥ лийшаш.
– Полиций але правам аралыше органын пашаеҥже-шамыч тыгай ситуаций годым мом ыштыме шотышто инструкцийым шукташ йодыт гын, тыгак ыштыман.
– Йочан стресс лийын але тудо лӱдеш гын, психолог але моло специалист деч ой-каҥашым йодаш ӧрман огыл. Нуно икшывылан эмоциональный полышым пуэн сеҥат.
– Йочан тунемме верже дене кылым ыштыман. Моло тунемме тӧнежланат лӱдыкшӧ улмо шотышто увертарыман. Тыге тунемше-шамычым аралыме шотышто кӱлеш мерым приниматлен шукташ жап лиеш.
– Интернет гоч ятыр сай огыл паша лийын кертме нерген ончылгоч каласкалыман. Тыгодым террорист-шамычын осал пашалан шукыж годым интернет гочак кумылаҥден кертмышт нерген палдарыман.
– Икшывын койыш-шоктышыштыжо кеч-могай вашталтышым эреак эскерыман. Тидыже лӱдыктымаш умбакыжат шуйна але укем умылаш полша.
– Шарныза, террорист але вербовщик-влак шинчаваш мутланыме годым робот-имитатор-шамычым кучылтын кертыт.
– Шке йолташдалан, икшывыдалан, ача-авадалан, палыме еҥ-шамычланда тыгай годым мом ышташ кӱлмӧ шотышто ойлыза.
Йоча-шамычлан
– Палыдыме еҥын толшо серышыжлан вашмутым возен колташ вашкыман огыл. Тушто лӱдыктат але осал пашам ышташ йодыт гын, ты абонентым вигак блокироватлыман.
– Кӱлеш решенийым приниматлен мошташ манын, шкем ласкан кучыман. Тидыже эн чын ыштымылан шотлалтеш.
– Тыланда толшо серышым нигӧлан колтыман огыл.
– Тудын нерген кугыеҥ-влаклан, еҥ ача-авалан, туныктышылан але полиций пашаеҥлан вигак ойлыман. Тӱҥжӧ – тудлан тый ӱшанышаш улат.
Кузе аралалтман?
– Теракт лийшаш нерген иктаж-мом палет гын, ача-ава але туныктышо-влаклан жапым шуйкалыде увертарыман. Осалым чактарыме шотышто иктаж-мом шке гыч ыштыме сайыш ок шукто.
– Лӱдыкшӧ верыште улмым але йырым-йыр мо ышталтме шотышто йӧндымылыкым шижат гын, тыгай верым коден каяш тыршыман. Тидын нерген кугыеҥ-шамычлан ойлыман.
– Теракт годым мом ышташ кӱлмӧ шотышто кугыеҥ да кугыжаныш органысе пашаеҥ-влакын пуымо инструкцийыштлан эҥертыман. Тидыже эвакуироватлалташ, лӱдыкшыдымӧ верыш шылаш полша.
– Официальный источникын информацийлан веле ӱшаныман.
– Йолташ, ача-ава, палыме еҥ-шамычлан теракт годым мом ыштыман да кузе лийман, палдарыман.
Шарныза: палыдыме абонент деч сообщенийым, йыҥгырым, йӱкан серышым налме шотышто чаракым шындаш лиеш. Тидланже мессенджерыште «настройка конфиденциальности» пунктым ойырыман.
Правам пудыртымо шотышто QR—кодым кучылтын увертараш лиеш. Специалист-влакын полышыштлан эҥертынеда гын, Российысе Просвещений министерствын психологический полышым пуышо «шокшо линийын» телефонышкыжо йыҥгыртен кертыда 8-800-600-31-14.