Республикышкына вуйлатыме пашашке у еҥ толмеке, эн ончыч тудын нерген пален налме шуэш: кушеч ты еҥ, мемнан республикын ончыкылыкшо тудым тургыжландара мо? Тыгаяк шонымаш шочо самырык ӱдырамаш Ольга Бадма-Халгаева нергенат. Тудым Марий Эл Республикым Вуйлатыше Юрий Зайцев ӱмаште декабрьыште Правительстве председательын ик алмаштышыжлан шогалтен.
Соцсетьыште Ольга Юрьевнан лаштыкшым ужмеке, ӧрде-вожылде, туддеке серышым возышым да «Кугарня» газетлан интервьюм пуаш йодым. Тудо вигак келшыш. Нимогай уто шомак, уто сомыл, уто документ деч посна (вет южо вуйлатыше деке логалаш манын, шуко жап кошташ логалеш).
Теве кабинетыштыже шинчена да кутыркалена.
– Ольга Юрьевна, Те У ийым шкендан шочмо кундемыштыда вашлийда, очыни,?
– У ий – тиде еш пайрем, садлан ме кажне гана шочмо верыште пырля вашлийына. Калмыкийыште кугу, шуко шочшан еш-влак улыт. Мыйын авамыт вич ака-шӱжар кушкыныт, мариемын ешыштыже кумытын улыт. Йоча, племянник-влак чумыргат. Южгунам иктаж 30 наре еҥ пырля погынена. Да кажне ийын шукемына да шукемына. Тиде куандара.
– Пайремым ача—авада дене вашлийында?
– Уке, мемнан дене. Молан манаш гын мый ешыште эн кугу икшыве улам, пелашемат ешыштыже – эн кугу йоча. Садлан мемнан дене погынена. Марлан кайымемлан 16 ий лиеш. Тиде жапыште эре гаяк ты пайрем мемнан суртыштына эрта.
Ӱстел сийым чылан пырля погена. Кажне ӱдырамаш мӧҥгыштыжӧ тӱрлӧ тамле кочкышым ышта да пеленже конда.
– Калмыкий нерген ме шагал палена. Тудо кугу, но калыкше шагал. Республик мучко чылаже 271 тӱжем утла веле еҥ ила. Палена: йырымваш – степь. Мо дене тиде республик мотор?
– Тиде кугу буддийский оазис. Изи да кечан Калмыкийыште шуко оҥайым ужаш лиеш. Тудо шке кундемже дене гына огыл, а эн ончычак калыкше дене ойыртемалтеш. Тыште моткоч талантан еҥ-влак илат.
– Пытартыш перепись ончыкта: Российыште лу ий жапыште калмык калык 3800 еҥлан веле шагалемын (2010 ийысе перепись почеш Российыште 183 372 калмык илен гын, пытартыш перепись почеш – 179 547 еҥ), тыгодым, мутлан, марий-влак 123 000 еҥлан шагалрак кодынна. Мо дене тиде кылдалтын?
– Секретше тыште, шонем. Калмык-влак шуко шочшан еш улыт. Ондакат тыге лийын, кызытат тыгак. Кум йоча дене нигӧм от ӧрыктаре. Тиде нормо, вич да утларак йочан еш-влакат улыт. Калыклан полыш программе-влак тыгай еш-влакын илышыштым куштылемдаш полшат, нуно кӱлыт. Но тӱҥжӧ: ты калыкын менталитетше да ӱдырамашын кумылжо. «Ешыште шуко йоча гын, сай», – тыге шона тыште шуко ӱдырамаш.
– Еш нерген кутырена гын, айста ешда нергенат ойлена. Теат шуко шочшан ава улыда.
– Чын. Мемнан кум йочана кушкеш. Кугурак эргым Артен –15 ияш. Тудо ӱмаште шыжым Москваште Экономикын кӱшыл школыштыжо тунемаш тӱҥале. Мыйын пелашемат кызыт Москошто пашам ышта, садлан тушто ачаж ден коктын илат. 13 ияш Даяна ден 12 ияш Надвид пеленем улыт, Йошкар-Олаштак тунемыт. Кызыт мый декем ачам—авам унала толыныт. Каныш кечылаште еш пырля чумырга. Садлан ме тыште шукын улына.
– Юрий Зайцевын Тендам шкеж деке пашаш ӱжмеке, тышке толаш але уке шотышто шуко шонышда мо?
– Тидын шотышто ме ешыште пырля шинчын кутыренна: пелашем, йочам-шамыч, ача—авам. Мариемым Москошко пашаш ӱжмекат, тыгак пырля решенийым приниматленна. Кызытат тыгак ик ойыш шуна: Марий Элыш каяш кӱлеш.
Мый тыге шонем: илышыште иктаж-кӧ деч сай, оҥай темлымаш пура гын, тудым приниматлыман. Илышын тыгай йӧным ыштымыж годым эре келшем манын ойлыман. Тиде арам огеш ышталт.
Шонем, паша опытемым Марий Эл Республикыштат кучылт кертам. Адакшым вес кундем гыч толшо еҥ, тысе ситуацийым у шинчаончалтыш дене ужын да решатлен кертеш. Тыгодым верысе кадрлан эҥертыман. Тыге ваш полшен, ваш умылен пашам ыштымеке, сай лектышыш шуаш лиеш.
Мыйын тыште пашам ышташ кугу кумылем уло. Кызыт чыла шонымашем тиде регионым вияҥдыме сомыл дене кылдалтын.
Адакшым Йошкар-Ола гыч Москошко лишылрак. Тыге ме пелашем да йочам деке вашкерак миен шуын кертына. Нунат мемнан деке писынрак толын шуыт.
– Калмыкийыште Те кумдан палыме еҥ лийында, ныл ият пеле Калык Хуралыште депутат семын тыршенда. Теак тушто Национальный костюм кечым палемдаш тӱҥалаш йӧным ыштенда. Шукын Тендам Калмыкийын ончыкылык вуйлатышыж семын ужыныт. Кенета тыге лектын кайымыланда ӧпкелалтынытат, очыни.
– Еҥ-влак тӱрлӧ улыт. Иктышт маныныт: «Молодец, ончыко кай». «Тышан код», – ойленыт весышт. А кумшышт, пашам ыштымекет, мӧҥгӧ садак пӧртыл манын темленыт. Кок регионжат – Российын ужашыже, садлан мый шке элем верч пашам ыштем.
Адакшым иктаж-кӧ весе ӱжеш гын, ала верем гычат ом тарване ыле. Но ӱжын Юрий Викторович. Калмыкийыште кум ий пырля пашам ыштенна: мый депутат лийынам, тудо Правительстве председатель. Юрий Викторовичын тыршен ыштымыжым, шке мутшылан ӱшанле улмыжым ужынам да пырля пашам ышташ келшенам.
Национальный костюм пайремым ӱмаште шыжым икымше гана эртарышна. Тудо калык шке шочмо костюмжым палыже, аклыже, чийыже манын, тыгак верысе мастар-влаклан полшымо семын эртаралтеш. Икымше кечын этнофорум эртен. А эрлашыжым Элиста ола мучко кугу шествий лийын, чылан, шке национальный тувырым чиен, урем дене кугешнен ошкылыныт. Йочасадлаште, школлаште калмык тӱр, узор-влак нерген каласкаленыт.
Ынде кажне ийын сентябрьын кокымшо шуматкечынже ты кечым пайремлат.
– Марий Элыштат Национальный костюм кече лиеш гын, сай ыле. Тидын шотышто чылалан пырля шоналташ кӱлеш.
Калмыкийыште Те палыме бизнес-вумен лийында. «Маленькие Эйнштейны» туныктымо рӱдер уло. Тудым йоча дене декретыште шинчыме годым почында. Кызыт рӱдерым кӧ вуйлата?
– Тиде бизнесым мый эн изи йочамлан куд тылзе теммеке тӱҥалынам. Икымше образованием дене педагог улам, кок йочам дене шке заниматленам, шуко программым, методикым шке гыч тунемынам. Тунам Калмыкийыште да Элиста олаште школыш коштдымо йоча-влак дене заниматлыше кугу рӱдер лийын огыл, садлан шке йочам, племянникем, палымем-шамычын икшывышт-шамычлан изирак рӱдерым почаш шонен пыштышым. Тидак мыйым аспирантурышто «Образований да педагогический науко-влак» специальность дене тунем лекташ таратыш. Жап эртымеке, тудо республикыштына эн кугу развивающий рӱдерыш савырна манын, тунам шоненат омыл. Изирак пӧлемым айлышым, тушко иктаж 20 наре йоча кошташ тӱҥале. Ондак шке туныктенам, вара тӱрлӧ занятийым вӱдаш моло туныктышым ӱжаш тӱҥальым. Жап эртымеке, шуко йоча погыныш. Мыланем командым погаш да вуйлатыше должностьыш шогалаш логале. Тиде бизнесым оксам ыштен налаш огыл, а социальный задачым шукташ манын почмо. Тушеч иктыже – шукырак йочалан сай качестван ешартыш шинчымашым пуымаш. Мемнан лектышна моткоч сай ыле. Йоча-шамыч робототехнике дене США-шке, Уругвайыш, моло элыш лектын коштыныт да тӱнямбал кӱкшытан таҥасымашлаште Российын чапшым араленыт.
Депутат лиймеке, мый тиде паша деч кораҥынам. Тушто кызыт коллектив йол ӱмбалне пеҥгыдын шога, умбакыжат вияҥеш.
– Те шочмо кечыда лӱмеш ынде ятыр ий «Мир без границ» поро кумылым ончыктымо касым эртареда. Мо тиде тыгай?
– Тиде кугу пайрем. Тушко мый шке йолташем, палымем, пырля пашам ыштымем-влакым ӱжам. Шочмо кечемлан пӧлекым кондымо олмеш поро пашам ышташ йодам. Погымо окса дене утларакшым йоча-шамычлан полшена. Ӱмаште Калмыкийыште Инвалид йоча-влаклан рӱдерышке музыкальный пӧлемыш оборудованийым нална.
Теният шке шочмо кечемым Элисташтак эртарышым. Мый дечем тушто депутат улмем годымак Коррекционный школ-интернат ошма дене сӱретлыме световой ӱстел-влакым йодын ыле. Погынышо шийвундо дене куд тыгай ӱстелым налын пӧлеклышна.
– Ольга Юрьевна, тау Тыланда. Сай паша лектышым тыланена.
Ирина Степанова мутланен.
Фото-влакым О.Бадма-Халгаеван еш альбомжо гыч налме.
О.Бадма-Халгаева 1982 ий январьыште Элиста олаште шочын
1999-2004 ийла – Калмык кугыжаныш университетын студенткыже
2004-2005 ийла – Элиста ола мэрийын информационно-аналитический службыжын специалистше
2006-2009 – Москосо экономике да право академийын студентше
2017-2022 – «ПрофессориУм» Академия будущего» ешартыш образованийым пуышо тӧнежын вуйлатышыже (Элиста)
2018-2022 ийла – Калык Хуралын депутатше
2022 ий 5 декабрь гыч – Марий Эл Республикысе Правительстве председательын алмаштышыже.