25 ноябрь – Ӱдырамаш-влакым индырымаш деч утарыме верч кучедалме тӱнямбал кече
«Шукерте огыл ӱдырамаш йыҥгыртыш. Ешыште кум икшыве кушкеш. Пелашыже ӱдырамашын кажне ошкылжым терга: телефон дене кӧлан йыҥгырта да кӧлан возкала, мӧҥгыштӧ тӱкылен кода. Ӱдырамаш, икшывыжым погалтен, мемнан рӱдерыш толнеже, а кузе тидым ышташ – ок пале…»
«Отделенийыштына самырык ӱдырамаш илен. Пелашыже тудын ӱмбак кид дене шуын огыл, но мут дене тӱрлӧ семын игылтын, лӱмнержым волтен. Тӱрлӧ амаллан тумам тарватен кертын. Мутлан, кӱварыште шӱкым ужын гын, ватыжлан погыктен. Ӱдырамаш мемнан деке волышо кумылан толын, илымыжат шуын огыл…»
«Шукерте огыл илалше ӱдырамаш йыҥгыртен. Тудын марлан кайыше ӱдыржӧ мӱшкыран, пелашыже кыра манын каласыш. Эше кок изи икшывышт уло. Шоҥго ӱдырамаш ӱдыржым отделенийышкына колтынеже, но тудо лӱдеш: ойырлен кает гын, оньыкувам пуштам манын лӱдыкта пӧръеҥ…»
«Ӱдырамаш, индыралт илымым чытен огылат, марийже деч ойырлен да ача-аваж деке илаш каен. Пӧръеҥ тидлан сыренат, нунын илыме пӧртышкышт йӱдым тулым чыкен. Йӧра эше саде ӱдырамашын акаже тунам мален огыл, пуйто туткар лийшашым шижын…»
«Пӧръеҥ ӱдырамаш почеш кок ий коштын, ласкан илашыже эрыкым пуэн огыл. Уремыште, подъездыште, моло вере тудым вучен шоген. Вашлиймеке кырен, кидшым пудыртен, вуйжым шӱтен…»
Нине да эше шуко тыгай нелылыкыш логалше ӱдырамаш-влаклан Индыралтше ӱдырамаш да йоча-влаклан кризисный отделений полышым пуа. Тудо 2009 ийыште Калыклан психолого-педагогический да социальный полышым пуышо «Доверие» рӱдерыште почылтын. Отделенийым А.Н.Ларкина вуйлата.
Рӱдерыш Российын кеч-могай регионыштыжо илыше ӱдырамаш икшывыже-влак дене пырля полышым йодын толын кертеш. Мутлан, ешыште вурседылмаш ылыжын, пӧръеҥ пелашыже да йочаж ӱмбак кидым нӧлталын. Тыгайже вате-марий коклаште эре лиеда гын, ӱдырамаш йочажым погалта да мӧҥгӧ гыч лектын куржеш. Нунылан нигуш каяш, нигушто илаш. Тыгай эҥгекыш логалше ӱдырамаш кризисный отделенийыш толын кертеш. Тушто тудлан психологий, юриспруденций могырым полышым пуат. Ӱмаште ты отделенийыште 22 еҥ (йочаге) илен. Тылеч посна индырыше пӧръеҥ деч ойырлышо ӱдырамаш лач психологический полышлан гына толын кертеш.
Юридический полыш
– Индырымаш ныл тӱрлӧ лиеш: психологический, экономический, сексуальный да физический, – манеш ты отделенийын юрист-консультантше Л.Е.Ляхова. – Тӱрлӧ семын индыралтше ӱдырамаш-влаклан полышым пуэна.
Кунам ӱдырамаш мемнан деке толеш, тудо мом ышташат ок пале. Ме, юрист-влак, полицийыш йодмашым тудын дене пырля возена. Пӧръеҥ пелашыжым кырен, да ӱдырамаш мӧҥгыжӧ полицийым ӱжыктен гын, ме ты шотышто каен шогышо процессым тергена.
Гражданский, административный, уголовный паша-влак дене пашам ыштена. Уголовный пашам тарватыме гын, ме, юрист-влак, доверенность почеш ӱдырамашын интересшым арален кертына.
Эн неле сусыр – чонышто
– Тыгай ешлаште ӱдырамаш-влак веле огыл, йоча-влакат орланат. Пӧръеҥ ватыжым кыра гын, эн неле сусыр капыште огыл, чонышто кодеш, – манеш «Доверие» рӱдерын социальный паша шотышто специалистше Е.А.Конинина. – Ешыште виешлымаш ик гана лийме дене ок серлаге. Тиде процесс цикл дене эртаралтеш. Ӱдырамашым ик гана перымеке, икмыняр жап гыч вате-марий сӧрасат. Пӧръеҥ титакшым пала, проститлаш йодеш, ӱдырамаш тудлан ӱшана. Нунын коклаште умылыдымаш йомеш. Но тиде жаплан гына. Вара пӧръеҥ пелашыжлан адак сыраш тӱҥалеш, тумам тарвата да ватыже ӱмбак кидшым уэш нӧлталеш. Тыгай эпизод-влак чӱчкыдынрак да чӱчкыдынрак лияш тӱҥалыт да чарныде шуйнат.
Елена Азарьевнан палдарымыж почеш, ятыр случай годым ешыште ӱдырамашым виешлымаш шаблон почеш эрта. Полицийыш йодмашым возымаште мо кузе лиймым умылтарыме годым эре ик семынак кагазыш сералтеш.
– Молан пӧръеҥ ӱдырамашым индыра, кыра? Тудо ӱдырамашым шке кидше йымак поген налнеже, чыла шотыштат тергынеже. Тиде пӧръеҥын психологийже дене кылдалтын – тудлан тидым ышташ кочмо-йӱмӧ семынак кӱлеш. Ӱдырамаш титакан огыл, кеч-кузе сайын коеш гынат, пӧръеҥ садак шыдыжым ватыже ӱмбак луктеш, – манеш Е.А.Конинина. – Чаманен каласыман, пелашыже йыҥгыртымеке да проститлаш йодмекыже, мемнан отделенийна гыч ӱдырамаш ты пӧръеҥ дек уэш пӧртылеш. Шукыж годым тыге лиеда. Тыште тӱрлӧ амалым палемдыман: окса, илыме вер, икшыве-влак. Кажне ӱдырамаш, тыгай нелылык дене тӱкнен, кугу ошкылым ышташ чылаж годым ямде огыл.
Южо ӱдырамашлан кыралт, индыралт илаш – тиде нормо, садлан тудо чыта. Тудын ача-аважат тыгак иленыт, тыште нимо шучкыжо уке, шона. Тазалыклан эҥгек лийме нерген огешат коляне.
Лӱдыкшыдымӧ вер
Кризисный отделений нелылыкыш логалше ӱдырамаш-влаклан койко-верым ойыра. Тиде тыглай пачер. Тыште нунылан мо кӱлеш – чыла пуалтеш: малыме арвер, быт химий, кочкыш сату да молат. Лӱдыкшыдымылык шот дене тыгай илыме вер-влакын адресыштым ончыкташ ок лий.
Ӱдырамаш тыгай адрес дене полышым йодын толын кертеш: Йошкар-Ола, Эшкинин урем, 2-шо №-ан пӧрт. Телефон: 8(8362) 21-01-09. Пелен тыгай документ-влак лийшаш улыт: паспорт, йочан шочмо нерген таныккагаз, СНИЛС, медорганизаций гыч справке (тазалык нерген да социальный обслуживанийым налме шотышто чаракым кораҥдыме нерген). Договор кок тылзылан ышталтеш. Ӱдырамаш дене юрист ден психолог-влак пашам ыштат, йоча психолог уло. Кӱлеш гын, ӱдырамашлан паша верым муаш, икшывыжым йочасадыш колташ полшат.
Шотыш налза
Марлан кайыме деч ончыч ӱдыр ончыкылык пелашыжын уда койышыж нерген пален налын кертеш?
– Рвезе дене келшыме годымак ӱдыр тидым шижын да шекланен кертеш. Мутлан, ончыч келшыме ӱдыржӧ нерген каче удан гына ойла, а шкеже эре саеш лектеш. Тый дечет ончыч келшыме ӱдырем эмлымверыш логалмешкыже кыренам – шке титакан, мыйын укем шеҥгеч вес рвезе дене вашлийын манын кугешнен каласкален сеҥа. Але келшыме годым рвезе ӱдырын телефонжым эре терга: кӧлан йыҥгыртен, возен, соцсетьысе лаштыкшым эскера.
Ешыште кужу жап индыралт илыше, но пелашыж деч ойырлен каяш лӱдшӧ ӱдырамашлан мом каласеда ыле?
– Кеч могай пеҥгыде чытышлан мучаш толеш. Ӱдырамашлан кугу ошкылым ышташ лӱдман огыл, оксалан, илыме верлан пижман огыл. Чыла кодыза, документдам, йочадам налза да лектын кайыза. Айдемым от вашталте, а шке тазалыкдам пӧртылташ ок лий.
«Тревожный чемоданчик» шомак уло. Шкендан да йочадан документым, эн кӱлешаным тушко пыштыман. Тудо эре ямде лийшаш. Пӧръеҥ ынже пале манын, тыгай сумкам пошкудо але йолташ дене аралаш лиеш.
Индыралтше ӱдырамаш да йоча-влаклан кризисный отделенийыште полышым пуаш эре ямде улыт. Но могай илышым ойырен налаш: шыдым лукшо пӧръеҥ дек пӧртылаш але йӧршын вес илышым тӱҥалаш – лач ӱдырамаш решатла. Пӧръеҥ пелашыж ӱмбак кидым нӧлта гын, йӧратымаш нерген мутым лукманат огыл. Тыгай пелаш деч куржман!
Авторын да интернет гыч налме фото.