Редакцийыште кок ий ыштем гынат, газетым лукмым тичмашнек ужын омыл ыле. Сандене газетын кузе «кӱын лекмыжым» ончаш миен толаш шонымаш шочо. Тиде шкешотан паша. Кунам арня ямдылыме материалым шокшо газетеш кучен лудат, ончет, йӧршын вес шижмаш. Ынде калык марте намиен шуктымо сомылым веле радамлаш кодеш.
Ончыч редакцийыш унала але экскурсий дене толмеке, шукын тыште газетым лукшо ала-могай цехым, кугу аппаратым ужаш шонат ыле. Мыят 2015 ийыште редакцийыш икымше гана толмем годым тыште савыктыме аппаратым ужаш шоненам. Вара веле кузе да мо ышталтмым мыланна умылтареныт: газетым типографийыште савыктат. Статья-влакым журналист-шамыч редакцийыште возен ямдылат, верстальщик-влак нуным радамлат, лаштыклашке вераҥдат. Газетым компьютерыште ямдылен шуктымеке, типографийыш электрон почто дене колтат. Тушто газет савыкталтеш да почто гоч тӱрлӧ кундемыш кая. Тыге у номер лудшынан кидышкыже логалеш.
Историй
Российыште икымше типографий XV курымышто ышталтын. Тудым 1533 ийыште Москошто Иван Фёдоров почын. А Марий кундемыште икымше типографий 1921 ийыште шке пашажым тӱҥалын. 1950-ше ийла марте тудо Йошкар-Оласе Советский урем 104-ше №-ан пӧртыштӧ верланен улмаш. Но жап эртыме семын савыктен лукмо тираж кугемын, сандене вер шукырак кӱлын. Тиде амал дене 1959 ий ноябрьыште Коммунистический ден Комсомольский урем ушымаште у типографийым почмо.
2000-ше ийлаште Марий Элыште шуко предприятийым ужалыме. «Кугарня» газетым савыктыше типографият ты радамыш логалын. Ончыч тудо «Печать пӧртыштӧ» лийын гын, кызыт Йошкар-Оласе Строитель уремыште верланен.
Илыш ончыко кая, технологий-влак уэмыт. Ынде республикыште ятыр типографий уло. Иктыштыже мемнан газетна савыкталтеш. А кузе тиде сомыл шукталтеш, палдарем.
Паша радам
Кызыт компьютерыште программым почына, клавиатурым темден, текстым возена да принтер гоч печатлен луктына. Типографийыштат компьютер дене пайдаланат. Чыла пашам технике ышта.
А ожно тыгай йӧн лийын огыл. Ямде металл буква дене текстым погеныт, фотом келыштареныт, клишем кучылтыныт да молат. Тыге шкешотан вёрсткым ыштеныт.
Фото-влакым уэш «сниматленыт». Ямде картинкаш растворым пыштеныт. Тудо шкешотан металлический сеткан прибор семын лийын. Умбакыже кӱлеш размерым да негативым ямдыленыт. Вара негативым металл дене ыштыме пластиныш пыштеныт да раствор дене йыгеныт. Умбакыже шокшо лампе йымак тиде фото ден негативым пыштеныт. Икмыняр жап гыч фото ямде лийын, умбакыже текстым тиде клишеш погеныт.
Типографийыш унала
Вич ий ончыч мом ужаш шонымем шукталтын: газетым шинчаончылнем савыктен луктыч.
Типографийыш миен шумеке, мемнан газетна черет почеш кумшо ыле. А ончылнына «Марийская правда» ден «Марий Эл» газет-влак савыкталтыч.
Эн ондак компьютерыште мыняр калай лист лийшашым (газет полосам шотлен налын) палемдат. Вара «CtP» аппарат печатный формо-влакым луктеш. Металический напылениян пластиным саде аппаратыш пыштат. Тудо барабаныш логалеш. Барабан минутышто 800 гана пӱтырна. Тушто лазер кӱлеш палым (буква, фото-влакым) гына кода.
Мемнан газетна 16 лаштыкан. 1-ше, 8-ше, 9-ше, 16-шо лаштык-влак тӱрлӧ тӱсан улыт. Тугеже мыланна шым формым ямдылыман. Ныл шемалге формо да кумыт: канде, йошкарге да нарынче – тӱсан кӱлыт.
Икымше йыжыҥ эртымеке, нине калай лист-влакым вес цехыш наҥгаят. Тушто кум башне уло, мемнан газетым лукмаште кокытшо ышта. Иктыште тӱрлӧ чиян кагаз лаштыкым луктыт, весыште – ошо-шемым.
Кугу рулон кагаз гыч чиялтыме секцийла гоч кая. Ончылгоч ямдылыме пластиныште улшо материал кагазыш возеш.
Вара рӱдӧ секцийыште «фальцеваний» (радам дене лаштык-влак возыт) лиеш да кӱлеш размер почеш пӱчкылтеш. Умбакыже конвейер семын ямде газет-влак лектыт.
Кажне 50 штука лекмеке, аппарат палым ышта, а тушто эскерен шогышо еҥ ик пачкыш чыла пога. Ик ораш 200 газетым пыштат. Тыге пачке дене чумырен, газет-влакым машинаш оптат, а вара почто отделенийыш наҥгаят.
Организаций
«Издательство «Периодика Марий Эл» типографийлан ынде ятыр ий. Тыште «Кугарня», «Марий Эл», «Марийская правда», «Йошкар-Ола», тыгак районласе газет-влак савыкталтыт. Чылаже типографийыште савыктыме цехыште куд еҥ пашам ышта. Газетым печатлыме кечын, кушкыжмын да изарнян, нуно пашаш кечывал деч вара веле толыт, свежа савыктыш лудшо деке эрденак миен шужо манын, йӱдвошт пашам ыштат.