19 майыште Россий Герой Валерий Ивановын шуктымо подвигшылан 30 ий темын. Ты лӱмгечылан Волжск олаште тудын лӱмжым нумалше уремыште землякланна мемориал оҥам почмо.
Валерий Иванов – Марий Эл гыч Россий Герой лӱмым сулышо икымше еҥ. Тудын лӱмжым Волжск оласе ик уремлан да 2-шо номеран школлан пуымо. Герой Чечнясе боевой действийлаште участвоватлен, йолташыже-шамычын илышыштым арален кодаш манын, шке илышыжым пуэн.
Спортлан шӱман кушкын
Валерий Вячеславович Иванов 1975 ий 29 ноябрьыште Волжск олаште шочын. Изи улмыж годым ик жап Олыкъялыште коча-коваж дене илен. Варажым Волжск оласе 19-ше номеран гидролизный заводын йочасадыштыже шуаралтын. 1984-1993 ийлаште ты оласе 2-шо номеран школышто тунемын. Шым ийыш шушо Валерий верысе Марбумкомбинатын спорт полатышкыже шкет толын, тренерым муын да спорт секцийышке возалтын. Рвезе каратэ дене заниматлен, спортын ты видше дене шем ӱштым сулен. 11-ше классыште тунеммыж годым Йошкар-Оласе телохранитель-влакын школыштышт шинчымашыжым пойдарен. Шуматкече-рушарнян Волжск гыч Йошкар-Олашке рейсовый автобус дене тунемаш лӱмын кудалыштын. Школ деч вара Волжск оласе «Ровесник» спортклубышто подростко-шамычым тренироватлаш тӱҥалын.
Тул дене «кучедалаш» пижын
- 1993 ий 8 декабрьыште В.Ивановым армийыш налыныт. Марий рвезе Калининградыште служитлен. Сайын служитлымыжлан тудым изирак отпускыш шочмо кундемышкыже колтеныт. Тунам Валерий лишыл еҥже-влак дене пытартыш гана вашлиялтмым кӧ шинчен?
- 1994 ий сентябрьыште гвардий рядовой Ивановым мотострелковый бригадын составше дене пырля Чечняш колтеныт. Рвезе самоходный гаубицын расчётшо дене Грозный, Шали, Аргун кундемла верч кредалме годым лӱддымылыкым да патырлыкым ончыктен.
- 1995 ий 18-19 майыште Чечня республикысе Чири-Юрт посёлкышто тушман-влакын позицийыштым штурмоватлыме операций каен. Юж-десант войска-влакын подразделенийыштын наступатлымышт годым Ивановын служитлыме кокымшо артиллерийский дивизионжо полшен шоген. Тунамсе кече нерген 22033 войсковой частьын гвардий полковникше С.Цыганковын возымо серышыжын ик ужашыштыже тыгерак ойлалтеш:
«19 майыште артиллерийский дивизионын составыштыже самоходной гаубице тушман ваштареш талын лӱйкален. Тунам гильзыште йӱлен пытыдыме пычалдарлан кӧра боевой отделенийыште пожар тӱҥалын. Рядовой Иванов, техникым да йолташ-влакын илышыштым арален кодаш манын, тул дене «кредалаш» пижын. Тидын дене тушманын пуляж деч салтак-шамычым да техникым эвакуироватлаш йӧным ыштен. Кугу туллан кӧра технике пудештын, пырля – Иванов. Ты шучко сӱрет салтак-влакын шинчаончылныштак лийын. Нуно, йолташыштын капшым пудешталтше толкын дене торашке кудалтымылан ӱшанен, йырым-йырысе кумдыкым кум шагат шерыныт. Но, чаманен каласыман, Валерийын капше деч нимо кодын огыл, лач кап ужаш пудырго-влакым веле верештыныт.
- 1995 ий декабрьыште Россий Президентын Указше почеш Чечнясе сарыште специальный заданийым шуктымо годым лӱддымылыкым да патырлыкым ончыктымыжлан гвардий рядовой Валерий Вячеславович Ивановлан Россий Герой лӱмым (колымекыже) пуэныт.
Дембельыш толаш лийше Валерий Иванов мӧҥгыжӧ цинковый колоткаште «пӧртылын». Тудын капшым йӱлалтыме ломыжым Волжский район Кугу Олыкъялысе Никольский шӱгарлаште тоеныт. Мланде йымаке чыкыме деч ончыч ача-аваже колоткам почыктеныт. Туштыжо салтакын военный формыжо, вӱдылмӧ простыньыште капше деч кодшо ломыж, кугу размеран йолчием киеныт. Но Валерийын йолжо изи лийын, садлан кугу йолчиемлан ӧрыныт…
Шарнымаште ила
Геройын ачаж ден аваже Вячеслав Иванович ден Нина Николаевна Валерий изинекак ответственный, ушан-шотан икшыве лиймыж нерген палемдат. Тудо мутым колыштшо, чыным ойлышо йоча кушкын. Икымше классыште тунеммыж годым тудын деч кугурак рвезе-шамыч авырен кыреныт улмаш. Тунам изи Валерийын капкыл мучко ятыр какар лектын гынат, ачаж ден аважлан шинчавӱдшым ончыктен огыл. Тидланак кӧра, очыни, каратэ дене секцийыш возалтын. Тылеч вара Валерий ны шкенжым, ны йолташыже-шамычым хулиган-влаклан обижаяш пуэн огыл. Кеч-могай тӧрсырым мутланымаш дене кораҥдаш тыршен. Спортлан шуко жапым ойырен, кажне эрдене зарядкым ыштен.
Валерий армий гыч ача-аважлан серышым чӱчкыдын возкален. Верысе пӱртӱсым моктен, лишыл еҥже-влакын тазалыкышт шотышто азапланен, родо-тукымжылан эреак саламым колтен. Посылкым колтымыштлан кажне гана тауштен. Иванов пытартыш серышыштыже дембельже лишемме шотышто куанымыжым шылтен огыл. Но увольненийыш вараш кодын толын кертмыж нерген шижтарен…
Валерийын йолташыже-шамычат тудын чулым, кеч-кунамат полыш кидым шуялташ ямде лиймыжлан тачат жаплат. Тудын дене кугешнат. Палемдымышт почеш, Геройым шке коклаштышт эреак авторитетлан шотленыт.
7-8-ше класслаште тунеммыж годым класс вуйлатышыштлан Тамара Николаевна Гурьянова шоген. Тудо математикым туныктен. Тунемшыжын тыршыше, поро лиймыжым палемда. Ошалге, кудыррак ӱпан качымарий чоным савырыше кушкын, манеш.
А вес класс вуйлатышыже Лидия Ивановна Черникова Ивановын чын, ӱшанле, ныжыл лиймыжым пеҥгыдемда. Школышто утыжым сайын тунемын огыл гынат, спортлан кугу тӱткышым ойырен. Туныктышо тыгак геройын ятыр йолташыже лиймым палемда. Изирак капан ыле гынат, шкеже да йолташыже-влак верч лӱддымын шоген, манеш.
Тукым шольыжо Владимир Иванов изаж нерген тыгерак шарналта:
– Валерий изай Вячеслав Иванович ден Нина Николевнан ик эргышт лийын. Мый тудын деч кандаш ийлан почешрак шочшо улам. Алексей тукым изам дене нунын деке унала кошташ йӧратенна. Валерий мемнан дене модеш да пашашкыже кая ыле. Икана кушто пашам ыштымыжым ыҥылаш шонен, почешыже эскераш шонен пыштенна, но изана мемнам вашке шекланен да пеленже наҥгаен. Тылеч вара меат каратэ секцийыш кошташ тӱҥалынна.
Тудо тренировкым чон почын эртарен, воспитанникше-влакым моткоч йӧратен да пагален. Спортсмен-шамыч мутшым колыштыныт, мом ойлымыжым шукташ тыршеныт. Ялыште шогылтмына годым герой-изана мыланна модыш пулемётым, автоматым, мечым да молымат ыштылеш ыле. Тидланже чот йывыртенна. Шкенам эн пиалан икшывылан шотленна. Армийыште лиймыж годым пайрем-влак дене саламлымашан серышым тудын деч эреак налынна.
Геройын кокаж ден кугызаже Лидия Андреевна ден Николай Иванович Валерийым пытартыш гана отпускыш толмыж деч вара ужатымышт годымак ала-мо лийшашым пуйто шижыныт. Тидын нерген нуно тыгерак ойлат:
– Тунам Валерий поезд тошкалтышыште, транспорт тарванен кайымешке, ятыр жап шоген. Пуйто чонжо ала-мо лийшашым шижын да ончылгоч мемнан дене «чеверласыктен». Шольынан лӱддымылыкшӧ да патырлыкше изи улмыж годымак палдырнен. Тудын гай еҥ-влак Герой лӱмым нумалшашак улыт.
Патыр тукым
Палемдыман, Валерий Иванов – Волжский районышто шочын-кушшо, Совет Ушем Герой, гвардий лейтенант З.Ф.Прохоровын родыжо. Тидыжым Максим Тимефеевын тукымвожым шымлыме пашаж гоч пеҥгыдемдыме.
Зинон Филиппович Кугу Ачамланде сарыште кредалмыж годым тушманын амбразуржым шке капше дене петырен. Тидын дене салтак-влакын илышыштым арален коден. Кок родо Герой-влакын шуктымо подвигышт коклаште – пел курым. Тыгодым нунын шонымашыштат икгай лийын – йолташ-влакын илышыштым арален кодаш. Коктынат чын салтак, патыр еҥ, элын лӱддымӧ патриотшо, илышыштым весе-шамыч верч пуаш ямде улмышт дене ойыртемалтыныт. Валерий Ивановат, чынжымак, тыгай-влак радамыште лийын. Тидыже тудын изи улмыж годымак пеҥгыдемдалтын.
Геройын тукым шольыжо Д.Ивановын шымлымаш пашаж негызеш ямдылыме материал.