Илыш вашталтмылан кӧра «ӱдырамаш паша» ден «пӧръеҥ паша» манме умылымаш-влак йомын толыт. Кызыт ӱдыр-влак ятыр оҥай да неле профессийыште шке мастарлыкыштым ончыктат. Нунын кокла гыч икмынярже дене меат палыме лийын мутланышна.
Писе ӱдыр — Маргарита
Кӧ манеш, пуйто ӱдыр-влак машина дене кудалыштын огыт мошто? Моштат веле мо? Кӱлеш гын, шкештак кӱртньӧ имньым виктараш туныктат.
Маргарита Быстрова ынде 5 ий Россий ДОСААФ-ын Марий Эл республикысе отделенийжын «СТК» рӱдерыште машинам виктарые шотышто инструкторлан пашам ышта. Тудо Йошкар-Олаште шочын-кушкын, 30-шо №-ан школышто шинчымашым поген, Марий кугыжаныш университетыште юристлан тунемын. Вара машина дене кудалышташ туныктышо инструктор специальностьым налын.
Самырык инструктор дене кодшо шыжым эртаралтше «Автоледи» конкурсышто палыме лийна. Маргарита тунам моткоч чаткан кудалыште, писе улмыжым ончыктыш. «Таклан огыл фамилийже Быстрова», – шыргыжал каласышт тунам ончаш толшо-влак.
«Изием годсек яра жапым ачам дене пырля эртаренам. Тудо инструкторлан пашам ышта. Мый автодромышто ачамын пашажым чӱчкыдын эскерем ыле, шуко гана пырля шинчын коштынам. 13 ияшак машина дене кудалышташ тунемынам, площадкыште чыла тӱрлӧ «фигур»-влакым ыштен моштенам. Кызыт весе-влаклан моштымемым туныктем.
Тунемше-влак тӱрлӧ ийготан ӱдырат, рвезат улыт. Кажне дене мутланен моштыман, поро лийман, весым пагалыман. Нуно тунемаш толыныт гын, тугеже тылат ӱшанат. Тиде шонымаш пашалан эшеат кумылаҥда.
Чыла ӱдыр ден ӱдырамашым пайрем дене саламлем! Чон йодмо пашадам ышташ ида лӱд», – каласыш Маргарита Владимировна.
«Марий койышем – пашаштем полыш»,
тыге ойла Озаҥ оласе «Улица строителей» организацийын вуйлатышыже, предприниматель Наталья Кукушкина.
Наталья Озаҥ олаште марий ешыште шочын-кушкын. Ӱдыр 22 ияшыж годымак кермычым ужалаш тӱҥалын, шке бизнесшым почын. Кызыт тудын компанийже кермычым веле огыл, тӱрлӧ брусчаткым, вартыш-влакым, икманаш, пӧртым чоҥымо годым кучылталтше чыла материалым ужала, архитектурный да проект пашамат шукта. Ты компаний 11 ий жапыште 15 тӱжем утла объектым чоҥымаште тыршен. Тудо Татарстаныште веле огыл, Россий мучкат палыме, тыгак Европысо заводла дене кылым куча.
Самырык предпринимательын икмыняр профессийже уло, Наташа эсогыл Великобританийысе открытый университетыште шинчымашым поген, МВА (эмбией) международный дипломым налын. Тунемме шотышто Наташа шкеже тыге каласыш:
«Мыняр пашам ыштем, тунар тунемам. Чоҥымо специальность денат, бизнесым вӱдымӧ шотыштат. Маркетинг, ужалымаш, бухгалтерий… Чылажымат палыман, моштыман.
Пашам ышташ ом лӱд. Тыгай койышем вӱрыштемак, очыни. Тукымем Свердловск кундем Кугу Тавра ял гыч. Айметов-шамыч пашалан эре тале лийыныт. Кугезе кочам школ вуйлатышылан пашам ыштен, кочам колхоз председатель лийын, ачам – подполковник. Авам – медицине пашаеҥ, кызыт тудо Озаҥ оласе Марий автономийым вуйлата. Ачам ден авам шке жапыштыже чоҥымо материалым ужаленыт, мыят ужалымаш паша коклаште кушкынам. Тукым гыч тукымыш куснышо марий койышем мылам лӱддымӧ, чолга лияш полша».
Бизнес паша деч посна Наталья марий тӱвыра лоҥгаште пӧрдеш. Озаҥ олаште марий мероприятийлам эртарымаште, тӱвыранам аралымаште полшен шога. Тыгодымак тудо кок икшыван ава, сай пелаш. «Тынар пашам кузе шуктыман?» манын йодде шым чыте. А тудо шыргыжалын вашештыш:
«Кеч-могай сомылым уло кумылын ыштыман. Ӱдырамашлан илышыште чыла шотыштат гармонийым муын мошташ кӱлеш. Жапдам пайдалын кучылтса. Мастарлыкдам тӱрлӧ могырым нӧлтыза. Илыш ситуацийыште шкендам чын «почын» моштыза: пашаште пеҥгыде койышан вуйлатыше улыда гын, йоча-влак дене поро ава лийза. Тунам пиалым шижыда. Эрдене эрак кынелза да мом ыштышашым радамлыза. Тыге чылажат ушнен толеш».
Тӱням кайык кӱкшыт гыч ужыт
Кермыч почеш кермыч опталтеш, кӱвар, тувраш, вара у пачаш «шочеш». Тыге порт-влак нӧлталтыт, кушкыт. Чоҥымо паша куштылго огыл. Но шукыж годым моктымо мутшо чоҥышо-влаклан веле миен шуэш. 30 метр кӱкшытан краныште шинчыше-влак ӱлычын огытат кой. Но кузе крановщик деч посна шуко пачашан пӧртым чоҥет?
Медведево посёлкышто ятыр у пӧрт нӧлталтеш. Чыла вере кран-влак пашам ыштат. Кум чоҥалтше объект, иктыштыжат пӧръеҥ крановщик уке. Чыла вере кӱшнӧ, кабиныште ӱдырамаш-влак шинчат улмаш. Нунын дене палыме лияш, ӧрыктарыше пашашт нерген йодышташ кумыл лекте.
Кечывал жапым ӱдырамаш-влак чӱчкыдын пырля эртарат. Садлан ты ганат нуно иквереш кочмыверыште погыненыт ыле. Крановщице-влак икте-весыштым сайын палат, телефон дене чӱчкыдын мутланат. Шке манмыштла, кызытсе пагытыште ты профессийыште ӱдыр-влак уке улыт гаяк, садлан ваш келшыман.
Любовь Николаева ден Анна Александрова 19 ияшак кран дене пашам ышташ тӱҥалыныт, ынде 44 ий ты сомылым шуктат. Алевтина Мочалова 20 ий наре краным «кушкыжын» шинча.
«Ме шке пашанан «фанатше»-влак улына. Вес семын неле. Кажне пӧрт нӧлталт шогалмылан чонна куана. Паледа, тиде шкешотан модыш гай. Ик ужаш, весе… Джойстик але контроллер-влакым тарватылат, а тушто пӧрт чоҥалтеш. Тидым уэш да уэш ыштыме шуэш. Паша куштылго манаш ок лий. Кран кабиныште мыняр шинчавӱдым йоктараш логалын, шотлен от пытаре! Пӧръеҥ-влак южгунам торжанрак пелештат, кумылым волтат, а тылат пашам шуктыман… Тыште пӱсӧ шинчан да чот шекланыше лийман, кӱкшыт деч лӱдман огыл.. Нӧлтымӧ груз верышкыже ласкан да тура миен шушаш. Ик йоҥылыш темдалмылан кӧра кугу туткар лийын кертеш. Адакшым игече тӱрлӧ лиеда. Йӱран годым нимо ок кой, чот мардежан годым груз лӱҥгалтеш…» – каласкалышт крановщице-влак.
Кажне паша кечыштым нине лӱддымӧ ӱдырамаш-влак кӱртньӧ «роботын» помышыштыжо эртарат. Тушко шкеак кӱзат, волат. «Тидыже мыланна гимнастике веле», – шыргыжальыч нуно.
Поро кумылан орол
Росгвардийын «Охрана» предприятийыште ятыр еҥ пашам ышта. Тышке эн ончыч МВД-н структурыштыжо тыршыше-влакым веле пашаш налыт. Шуэнрак – ӱдырамаш-влакым.
Халида Давлятовна Аршакян – «Охрана» предприятийыште военизироватлыме охране командын стрелокшо. Тудо ты пашам куд ий наре шукта, Марий Элын образований да науко министертвыжын полатшым «орола». Халида Марий Турек район Якын почиҥгаште шочын-кушкын, полицийын дознаний органыштыже ийготыш шудымо йоча-влак дене пашам ыштен, майор.
«Мыйын пашам эскерен шинчымаште веле огыл. Тышке моткоч шуко еҥ толын коштеш. Кажныжын – шке йодышыжо, проблемыже. Эн ончычак чыла нуным мылам луктын ойлат. А мый чылаштым колышташ, умылаш тыршем, вара могай кабинетыш кайышашым умылтарем. Мылам шке пашам моткоч келша. Полицийыште ышташ нелырак ыле…
Чыла ӱдырамашым пайремна дене саламлем. Шошо кече гай волгыдо кумылан лийза, эре шыргыжса, куаныза. Нелылыкым ида пале», – пытартышлан каласыш Халида Давлятовна.
Машина дене таҥлалтше ӱдыр
Кажне еҥлан могай-гынам моштымаш пуалтеш, маныт. Но ӱдыр-влакын чылт пӧръеҥлан келшен толшо пашам шуктымышт коклан чылт ӧрыктара, тунамак кугешнаш тарата. Тидын шотышто Йошкар-Оласе полупроводник прибор заводышто инженер-технологлан пашам ыштыше Ирина Соловьёва дене мутланышна.
«Мый пашам «пӧръеҥын» але «ӱдырамашын» манын ом ойыркале. Кызыт илыш тыгай: рвезе-влак повар але парикмахер профессийыште ӱдырамаш дечат тале улыт але, мӧҥгешла, ӱдыр-влак неле пашам куштылгын шуктат. Тӱҥжӧ – ойырымо профессий чонлан келшышаш», – мутланымашнам тӱҥале самырык инженер-машиностроитель Ирина Соловьёва.
Ирина Йошкар-Ола гыч. Тудо Волгатехысе Механике да машиностроений институтышто машиностроительлан тунем лектын. 3-шо курсышто улмыж годымак практикым эртыме деч вара тудлан полупроводник заводышто пашам темленыт. Ӱдыр келшен. Йошкар дипломым налмеке, умбакыже магистратурыш тунемаш пурен. Кызытат тунеммеш да пашам ышта. Заводышто Ирина тӱрлӧ техникылан деталь-влакым ыштыме технологийым ямдыла, тидын негызеш проектым ышта. Техникым йӧратымыжым ӱдыр тыге умылтарыш:
«Ешыште кок ӱдыр улына. Мый кугуракше, садлан ачам мыйым изи годсек гаражыш коштыктен. Тыштак тӱрлӧ ӱзгар дене пайдаланаш тунемынам, техникылан шӱмаҥынам. Шернур район Марисолаште кочам ила. Тудат тракторист лийын. Мый тыгай профессий-влак шӱлышеш кушкынам. Садлан, очыни, пашамым моткоч йӧратем».