Оршанке районысо Марий Руя ял гыч Йошкар-Ола марте 38 меҥгым шотлат. Тудо Марково ял шотан илемыш пура, тудын дечын кум меҥге тораште верланен. Марий Руя – шкешотан, моло дечын ойыртемалтше ял. Кызыт тушто улыжат вич-куд суртышто илыше-шамыч веле кодыныт. Такшым ялысе урем-влак кужу улыт, ятыр оралте яра шинча. Шуко еш тышке кеҥежлан веле коштеш: пакчагӧргым кушта але жапым яндар южышто эртара. Нуным тыште илыше-влак шке коклаштышт дачник манын ойлат.
Ял покшелне – эҥер
Ял покшелне Руя (Руйка) эҥер йоген эрта. Тудо икмыняр районым авалта. Кундемыштына ты эҥер сер воктене верланыше икмыняр яллам палемдаш лиеш. Мутлан, Советский районышто Кугу ден Изи Руясола, У Торъялыште Руй лӱм дене кылдалтше икмыняр ял уло. «Вӱд уло гын, илаш лиеш», – манын ожнысо калык. Тыге сер воктене ялла-влак шочыныт. Кызыт ты ялысе эҥер нигӧлан кӱлдымӧ гай лийын. Тушто вӱдумдыр-влак озаланат. Шканышт кугыжа гай полатым чоҥен шынденыт. Ончыч гын ял калык ты эҥер вӱдым йӱаш кучылтын. Тушто ятыр кол илен.
Гришинмыт еш
Ял урем дене эртыме годым нигӧм вашлияш ыш логал. Лач пий-влакын опталтымышт торашке йоҥгалте. Илыше-влак дене палыме лияш манын, ик капкаш я весыш миен тӱкнышна. Ик суртысо капка омсам пералтымеке, Михаил ден Серафима Гришинмыт дене палыме лийна. Михаил Васильевич Морко районысо Кугу Ярамарийыште шочын-кушкын гын, Серафима Владимировна – ты ялын шочшыжо. Нуно ончычшо Йошкар-Олаште иленыт. 2000 ийыште тышке илаш кусненыт. Гришинмытын кок эргышт уло. Иктыже Йошкар-Олаште ила, весыже – Упшышто. Коча-ковам вич уныка куандара. Каныш кечылан ача-ава деке чÿчкыдын кудалыштыт. Сурткӧргысӧ тӱрлӧ сомыллан полшат. Ача-ава икшывышт верч азапланат. Нунылан кӧра ятыр пакчагӧргым шындыме, шуко кайыкым ашныме, шапашым ямдылыме нерген каласкалышт. Шӧрлан гын казам ашнат, шудым шке вий дене пакча кумдыкышто ямдылат. Серафима Владимировна – кызыт сулен налме канышышыште, мӧҥгыштак тошкыштеш, чодыраш коштеш. Михаил Васильевичын кид-йолжо чыла пашалан толеш: коҥгам опта, плотник пашам шукта, кермычым, плиткым профессионал мастар семынак келыштарен ыштен мошта. Еҥ-влак йодмышт почеш тӱрлӧ вере пашаш кудалыштеш. Мийымына деч икмыняр кече ончыч Озаҥ ола гыч пашам ыштен толын ыле.
Шке вийлан ÿшанат
Марий Руя ял нерген Серафима Владимировна тыгерак каласкалыш:
– Ончыч ялна моткоч кугу лийын. Тышке утларакше Виче кундемла гыч илаш куснышо-влак верланеныт. Самырык-шамыч ятырын иленыт, йоча-влакатат шукынак улыт ыле. Кызыт гын вич-куд илыше пӧрт кодын, молыштышт дачник-влак илат. Тидланжат тау, оралтылан шӱын лунчыргаш огыт пу. Пӧрт йырым-йырымсе кумдыкым ачалат, пакчагӧргым шындат. Кеҥежым, уремыш лектын, иктаж пошкудо дене мутым вашталтена. Тыге чонланат сайын чучын колта.
Ялыште газ уке, вӱдпучым шупшмо огыл. Ме гын шканна шке скважиным кӱнченна. Корно укелык йӧндымылыкым луктеш. Верысе администраций корным ышташ полшаш кӱлмӧ нерген эре ойла, но ме шке вийна дене ялысе корным тӧрлаш тӧченна. Тидланже Русланлан кугу таум ойлыман. Тудо шке техникыж дене рокым шупшыктен, илыше-влак погынен, рокым тӧрлен, корныш шаренна.
Михаил Васильевич газпучым ялыш шупшыт манын ӱшана. Тидын шотышто шонымашыжым тыгерак радамлыш:
– Телевизор дене элыштына ятыр вере газпучым шупшаш сӧрымо нерген ойлат. Мемнан декат ты полыш толын шуэш манын, чот ӱшанем. Ынде самырык огынал, ийгот шкенжыным налеш. Илен-толын, пум ышташ вийнат ала огеш лий, сандене пешак чот вучена.
Такшым тудо арам огыл тидын верч азаплана. Ялысе пӧртым олтен ырыкташ шагал огыл пу кӱлеш, адакшым мончашкат пурыман. Ялыште кевыт, почто, медпункт уке улыт. Тидлан Марковыш коштыт, шукырак сатум наледынешт гын, Йошкар-Олаш але Оршанке посёлкыш кудалыштыт.
Ял пайрем
Тений кеҥеж кыдалне Марий Руя ял пайремым эртарен. Тидлан ялысе калык ончылгоч ямдылалтын. Верысе администраций концерт программым ямдылен. Тораште илыше-влакат ятырынак толыныт. Тыште кеҥеж жаплан илаш толшо Евгений Фёдорович Иванов пайремлан лӱмын верым келыштарен: кугу ӱстелым, теҥгылым ыштен. Калык жапым веселан эртарен: сылне сем почеш мурен-куштен, икте-весе дене мутым вашталтен. Очыни, ялысе калыклан тыгай пайремын кӱлешлыкше улак. Кунам эше икте-весе дене вашлийын шер теммешке мутланет да пырля веселитлет?
И.Речкинын фотожо-влак.