Кугу Шия! Ты ял Татарстан Республикын Мамадыш районыштыжо верланен. Ял кумда уреман, ойыртемалтше суртан. Урем мучко эртен, кажне пӧртым фотокамерыш войзышым. QR-кодым почыда гын, ялым ончал савырнаш лиеш. Кугу Шияште 297 еҥ ила. Тыште клуб ден книгагудо, кевыт, медпункт, школ ден йочасад улыт.
Школыш унала пурышна, вуйлатышыж дене мутланышна.
Лидия Ивановна Баймурзина Кугу Шия школышто директорлан 12 ий пашам ышта. Туныктымо стажше – 26 ий, тышечын 6 ий историйым туныкта. Марий кугыжаныш
университетым 1994 ийыште тунем пытарымеке, шке ялышкыже пӧртылын.
Школ кудывечыш пурышна. Кӱ йолгорнысо кок могырымат вишне вондерла авырен. Школ йыр тӱрлӧ пеледыш, пакчасаска кушкыт. Теплицыште чыла ужарга, кӱэш.
Кугу Отечественный сарыште лийше-влаклан чапкӱм шогалтыме. Кугу Шия школым 2002 ийыште почмо. Тыштак – йочасад. Кызыт туныктышо-влак кеҥеж канышыште улыт. Коридорышто пеледыш тич: каникул жаплан кабинетла гыч лукмо.
Кугу спортзал, информатике, биологий, физике, химий кабинетвлак, книгагудо…
МАРИЙ КЛАСС, КНИГАГУДО
Марий кабинетыш пурышна. Пырдыжысе обой мӧҥгыштӧ улмым ушештара. Кум кугу окна. Йоча-влакын шинчыме вер ваштареш кугу буква дене серыме: «Шочмо йылмым ава гае йӧрате». Марла возымо стенд-влак классышке ойыртемым пуртат. «Кукмара районышто ик мастар еҥ уло. Материалым поген ямдылена, да тудо мыланна тыгай
тематический стендым келыштара. Тыгак шочмо йылмым туныктымылан лӱмынак интерактивный доскам пуышт, – каласкала Л.И.Баймурзина.
– Тиде кабинетлан Ольга Васильевна Сидорова вуйын шога, тудо марий
йылмым 5-11-ше класслаште туныкта. Вичкуд ий ышта. Тидлан тудын англичан йылмым туныктымо методикым палымыже полша. Икмыняр ий Ольга Васильевна ты школышто англичан йылмым туныктен. Йоча-влак марий йылме дене олимпиадыш коштыт. 2020
ийыште Марий Элыште эртаралтше марий йылме олимпиадыште 9-ше классыште тунемшына призёр лийын.
– Шочмо йылмым кузе туныктеда?
– Школыштына 1-ше гыч 11-ше класс марте марий йылмым шочмо йылме семын туныктена. Арняште кум шагат: 2 шагат йылмылан, икте литературлан – ойыралтеш. 1-4-ше класслаште марий йылме урокым тӱҥалтыш школысо туныктышо эртара.
Школышто 11 туныктышо пашам ышта. Шукынжо марий улыт (ик руш да кум татар). 2018
ий марте йоча-влак татар йылмым тунемыныт. Кызыт англичан ден немыч йылмылам тунемаш йӧн уло.
– Йылмым туныктымаште пособий-влак ситат?
– Книга шотышто йодыш уке, а вот марий учебник дене нелылык
шижалтеш. 2020 ийыште Йошкар-Олаште эртаралтше Марий калык погынышто ты йодышым нӧлталынна, ынде шот лийшаш, шонем. А марий сылнымут книга жапыште толеш. Мый шкежат марий книгам лудаш йӧратем, поснак – йочалан возымым.
ШКОЛ ТОШТЕР
Книгагудо гыч школысо тоштерыш пурышна. «Юзо пасу» модышлан барабан койо.
– Кузе тышке тиде барабанже логалын?
– Туныктышо-влак дене пырля ыштенна. Тений Татарстан Республикыште Рустам Нургалиевич Миннихановын пунчалже почеш 2021 ийым «Шочмо йылме, тӱвыра идалык да калык-влак кокласе келшыме кыл» семын увертарыме. Ынде кажне тылзын марий тӱвыра дене кылдалтше мероприятийвлак лиедат. Февральыште Шочмо йылмын кечыжлан пӧлеклалтше «Юзо пасу» модышым эртаренна. Тиде пайремышке Татарстанысе марийвлакын Калыкле-тӱвыра автономийыштын (НКА) вуйлатышыже Олег Третьяков, телевидений гычат уна-влак толыныт.
Тиде модыш гоч марий калыкын тӱвыражым, йӱлажым, историйжым шергалаш тыршенна. Йодыш-влакым ме шке ямдыленна, модшо-влакым тӱрлӧ тӱшкашке шеледенна: школышто тунемше йоча-влак, кыдалаш группо да кугурак ийготан. Йылме да литературым туныктышо, школын ветеранже Светлана Лукояновна Дмитриева сеҥышыш лекте. Чынак, модыш оҥай да пайдале ыле.
– Марий кечышот почеш могай пайремым палемдеда?
– Апрельыште Марий талешке кечым пайремлышна. Ӱярням кажне ийын эртарена. Татарстан Республикыште эртаралтше чыла мероприятийыш ушнена. Мутлан, еш, йӱла да тукым кыл конкурсышто мемнан велысе Мишкин еш гран-прим сеҥен нале. Июньышто Семыкым визымше гана эртарышна. Сабантуйым огыл, а лачак марий пайремым.
Вич ий ончыч ме Мамадыш районым вуйлатыше Анатолий Петрович Иванов деч марий яллаште Семык пайремым эртараш йодынна ыле. Тудо мемнан инициативынам сайлан шотлен.
Мут толмашеш, Анатолий Петрович мемнан Кугу Шия школым тунем пытарен. Тудын дене ме моткоч кугешнена. А.Иванов мемнан дене кылым куча, эҥертышна.
Кодшо ийын погынен кертын огынал, а тений шукын толыныт. Умбакыжат ты пашанам марий толкын дене виктарена.
– Школым капитально ачалаш сӧрат: чыла уэмдынешт, пластик окнам шындынешт.
Пакчасаска ден емыж лектыш сай лийшаш. Икманаш, чыла уло, тол да тунем гына. Икте шӱлыкаҥда: йоча шагалем толеш. Мо дене тиде кылдалтын?
– Ял шоҥгемеш, самырык-влак олашке каят, ялыште сӱан йӱк ок шокто. Йочасадышке 5 йоча коштеш, школышко – 32 тунемше. Татарстаныште 4 марий ял уло: Кугу Шия эн кугу марий яллан шотлалтеш, Коракъял (30 наре еҥ ила) умбалне, Виче воктене иктаж 40 суртан Курыкъял (Гришкино) верланен, Черкешал (Старый Черкас). Туге гынат яллаште илаш шонышо-влак эше улыт.
– 2021 ийыште мыняр еҥ школым тунем пытарен?
– Латикымше классым кум рвезе сайын тунем пытарен. Кокытшо Озаҥыште спорт да
программист корно дене шуаралтнешт, а кумшыжо Алабога институтыш физике да математике факультетыш тунемаш пурынеже.
Индешымше классым кум ӱдыр тунем лектын. Иктыже гына Нижнекамский педагогический колледжыште шинчымашым налаш тӱҥалеш, молыжо 10-шо классыш
вончат.
Кугу Шуяште Лидия Ивановна гай марий чонан еҥ-влак улыт. Нунылан кӧра ялыште марий йӱла, тӱвыра аралалтеш, йоча-влак шочмо йылме дене кутырат.
Валентина СЕМЕНОВА.
Авторын фотожо-влак.