Статья гыч ужаш-влак
«Комаголя ынже пошо манын, пырысым кучыман»
«Контор кӱвар йымалне комаголя пошен ыле. Нерат лийынна. Кочкаш нимом верештдымышт годым документ кагазланат кержалтыныт. Пырысым кондымек гына комаголя деч утлен кертна. Кереметешыже пырысна ик жап гыч ала-куш йомо. Комаголя угыч пошыш. Вес пырысым кондышна. Ынде тудым мучыштарымаш уке, комаголя кашакат йымыш…»
Тиде ойым Морко район Карл Маркс лӱмеш озанлыкланат савыралаш лиеш. Комаголя тӱрлӧ документым да сай ӱзгарым рожгымо семынак, ик вуйлатыше толын, шкаланже удырен-удырен да чошен. Вес вуйлатыше толын, мо кодшыжым йӱын пытарен, веселан илен, мардеж дене шӱшкыктен. Рожген налмек, ӱстембалан, пӱкенеш, пӧлем мучко комаголя шке терысыж дене лавыртыл кодымо семынак Карл Маркс лӱмеш озанлыкын вуйлатышыже-влакат шке почешышт поро шарнымаш ден моторын тошкымо кышамак коден огытыл. Вуйлатышыжат мо улыжым пуйто шкалан нумал пытарашак веле шогалшын койыныт.
Мария Илибаева, 1999 ий, 20 апрель.
«Лу тылзе марий коклаште»
Юлия Вихман (ӱдыр годсо фамилийже Херманн) марий-влак деке толын коштшо ик эн первый венгр шымлызе лийын. Тудо, 24 ияш ӱдырамаш, Марий кундемыш шке пелашыже, кугу финн учёный-йылмызе да фольклорист Ӱрйӧ Вихман дене пырля 1905 ий шыжым толын. Йоласалыште (кызыт Курыкмарий район) ныл тылзе чоло иленыт. Тышеч Санчурск кундемысе (Киров область) Люмпанур ялыш кусненыт. Вара корнышт Шернурыш, Моркыш да Вятка кундемысе Кильмезыш шуйналтын. Марий-влак коклаште лу тылзе лийыныт. Тидын нерген Юлия дневникым возен. Тудым Хельсинкиште 1987 ийыште савыктыме.
Ик ужаш. Йоласал. Теҥгече ме марий сӱаныште лийна. Качымарий оръеҥ верч оксам тӱла. Мужыраҥаш кутырен келшыме деч вара 8-10 кече гына посна илат. Черкыште кечывалым венчаялтыт. Тылеч вара качымарият, оръеҥат мӧҥгышкышт каят. Иктаж кок-кум шагат гыч качымарий родо-тукымжо дене оръеҥын суртышкыжо толеш. Нуным ӱстел коклашке омса ваштареш пырдыж воктене улшо теҥгылыш шындат.
1998 ий, 30 январь. Э.Н.Лебедева кусарен.