24 февраль – 2 март – Ӱярня арня. Ты кечылаште тамле мелна пуш ятыр вере йырваш шарла. Марий калыкын пайрем ӱстелжым кече гай йыргешке мелна эреак сӧрастара.
Таче команмелнам ышташ тунемына да тудын нерген икмыняр фактым лончылена. Тыгай мелнам эше кугезе кована-влак кӱэштыныт. Тудым кажне кундемыште тӱрлӧ семын ыштеныт.
Ик теркешке – латик мелнам
Йошкар-Оласе Марий сийгудышто тыршыше мастар еҥ Е.И.Кожевникова команмелнам кузе чын кӱэштме шотышто шуко пала. Вет тудо ынде ты сомылым шым ий вораҥдара. Кундемыштына эртаралтше тӱрлӧ пайрем да мероприятийыште калыкым тамле мелна дене чӱчкыдын сийла. Тыгак турист да уна-шамычлан мастер-классым эртара.
– Сийгудышто шӱрашан, пареҥган, тыглай мелнам кажне кечын кӱэштына. Тушто тидлан лӱмын коҥгамат келыштарыме.
Команмелна марий калыкын национальный кочкышыжлан шотлалтеш. Тудым коҥгаште веле кӱэшташ йӧнан. Команмелна икмыняр лончо гыч шога. Кажне лончыжым коҥгаш чыкыман. Юмын законжо почеш ик теркешке латик мелнам пыштат. Тидыжым тынар Юмын улмышт, нунылан кумалме да тауштымо дене умылтарат. Тыгак тушко индеш, шым але вич мелнам пышташ келшен толеш. Тӱҥжӧ – теркеште мужырдымо мелна лийшаш. Мыняр мелнам пыштыме дене тукымвож нергенат пален налыт. Ожно кугезына-влак теркесе мелна дене, шке тукымышт нерген палдареныт, – мутланымашым тӱҥале Екатерина Ивановна.
Тудын ойлымыж почеш, команмелна икмыняр кочкышымат алмаштен сеҥа. Вет кажне лончылан тӱрлӧ кӧргым (начинкым) ямдылыман. Мутлан, икымше лончылан шӱраш гыч ямдылыме пучымышым, кокымшылан шурымо пареҥгым, кумшылан ӱмбалым келыштараш келшен толеш. Тынар продукт гыч ямдылыме мелна, чынжымак, сытный лиеш. Тушто кинде, шӱраш, пареҥге, ӱмбал улыт. Тидыже айдемылан кечывал кочкышым тичмашнек алмаштен сеҥа.
Мелнам тамлыме деч ончыч тауштымо шомакым пелешташ уто огыл. Тудыжо кажне ешын шкенжын лийшаш.
Кум гана коҥгаш пурен лектеш
Е.Кожевникова дене команмелнам кӱэштме радамын кажне йыжыҥжым лончылышна. Тудо тыгерак палдарыш:
– Эн ончыч руашым ямдылена. Тудым подкогыльылан ыштыме семын келыштарена. Леве вӱдыш шинчалым, сакырложашым пыштена, муным чӱчыктена, ӱйым ешарена да сайын лугена. Тушко уржа да шыдаҥ ложашым (50х50) шоктына. Тудым пеҥгыдын нӧштылына да тыртыш комым келыштарена. Ты комым кукшо салмаш пыштена да коҥгаште кок могырымат коштена.
Мелналан кӧргым тӱрлӧ районышто тӱрлӧ семын ыштат. Сийгудышто Советский, У Торъял кундемласе рецептлан эҥертен кӱэштына. Икымше лончылан манный шӱраш гыч пучымышым шолтена, кокымшылан ныл тӱрлӧ шӱраш (шӱльӧ, шож, кукурузо, шыдаҥ) гыч ямдылена. Пучымыш тамлырак лийже манын, тудым шӧрыштӧ шолтена. Тушко шинчалым, сакырложашым, ӱйым ешарена.
Коҥгаш чыкыме деч ончыч комыш икымше лончылан ямдылыме пучымышым шарена, ӱмбакше муным йыгена. Вара коҥгаш кӱкташ шындена. Чырий толмеш кучена да луктына. Тылеч вара кокымшо лончылан ямдылыме пучымышым шарена, адакат ӱмбакше муным йыгена. Тыге мелна путырак чевер да тутло лиеш. Коҥга гыч лукмеке, ушкал ӱйым сайын йыгалтена.
Тыге команмелна ӱстембаке логалме деч ончыч кум гана коҥгаш пурен лектеш. Могай кужу корным тудлан эртыман, а кӱэштше еҥлан коҥга ончылно мыняр шогылтман?
Мутланыман, вийым йодман…
Екатерина Ивановна дене мутланыме годым команмелна нерген эше шуко пален нальым. Рӱдола деке мыняр чакрак улат, мелна ком тунар вичкыжрак лиеш улмаш. Тораштырак улат гын, кӱжгӱрак. Тыгак икмыняр кундемлан келыштаралтше рецепт-влак нергенат каласкалыш. Мутлан, Медведево районышто икымше лончыш манный пучымышым шарат, кокымшыш – ӱмбалым. А Татарстан кундемыште пучымыш олмеш кӧргылан ӱмбалан торыкым ямдылат. Тыгак мелнам кӱзӧ дене пӱчкын кочкаш огеш темлалт. Кугезына-влак тудым эре тодылын кочкыныт, мане. Кеч-могай мелнам тӱрлӧ соус дене тамлаш келшен толеш. Тидлан вареньым, ӱмбалым, нугыдемдыме шӧрым, ӱйым налаш лиеш.
Мелна тамле да тутло лийже манын, могай лайфхак каҥаш улмо шотыштат йодыштым. Тудо тыгерак мане:
– Мелна тунам чапле лиеш, кунам чоным пыштен кӱэштат. Тыгак коҥга да тулоза дене кутырыман. Тулым ылыжтыме годымат иктаж шомакым пелештыман, вий-куатым йодман.
Мелнам кӱэшташ куэ пум кучылтман. Пу комылям тыгыдым ямдылыман. Уке гын, кӱжгӧ пу дене кочкышым йӱлалташ, когарташ лиеш. Мелна кӧргӧ тамле лийже манын, ӱйым чаманыман огыл.
Ик мероприятийыште – 400 мелнам
Екатерина Ивановна ынде мелнам ятыр ий кӱэштеш. Ты жапыште мыняр теркем ямдылен, шоналташат ӧрат. Тыгодым иктаж томаша лийын але укемат ыҥылышым. Ала иктаж случай шарнымашеш кодын?
– Шотленжак омыл, но, очыни, чот шуко. Шарнем, ӱмаште Йошкар-Олаште эртаралтше «Йошка еш» гастрономический фестивальыште 400 команмелнам кӱэштме. Тидыже кум гана коҥгаш чыкыман. Тугеже салмавондым тышке-тушко тӱжем утла гана шӱдыркалаш логалын, – мане тудо.
Команмелна, чынжымак, проста огыл корным эрта. Садлан тудым кӱэштше еҥат ойыртемалтше лийшаш, очыни. Е.Кожевникова тидыжым сайынак пала да чылажымат шотышто куча. Садланак мелнажат эреак тутло да мотор лектеш.
И.Речкинын фотожо-влак.