«Кугарня» газет редакцийышкына Кужэҥер район гыч тыгайрак серыш толын: «Кызыт яллаште вольыкым шагал ончат гынат, кайыквусыжым ашнат. Мыят тыгак. Ынде икмыняр ий почела комбигым налам. А кузе шке комбигым лукташ, ом пале. Ала ой-каҥашым пуэда ыле».
Мыняр муным мунча?
Ава комбо февраль-мартыште мунчаш тӱҥалеш. Южгунам тиде июнь марте шуйнен кертеш. Комбо идалыкыште 35-40 (южгунам 60) муным мунча. Мыняр мунчымыжым палаш манын, тудым эскераш кӱлеш. Комбо тӱрлӧ тӱсан гын, тидым ышташ куштылго. Уке гын чия дене палемдаш лиеш. Икмыняр муным мунчымек, ава комбо вич-куд кечылан канышым ышта, вара адак мунчаш тӱҥалеш. Ныл-вич кечылан ик гана мунча гын, муным шукыж годым эрдене мунча. Муным мунчен чарнымешке, ава комбым муныш пӱкташ шындаш ок лий. А чарнымеке, шке шинчеш.
Комбын мыняр муным мунчымыжо урлык, мом пукшымо, волгыдо кечын кужытшо да комбын ийготшо дене кылдалтын. Садлан комбым январь тӱҥалтыш гычак сайынрак пукшаш тыршыман. Тувыртышвӱдым, обратым, мясокостный ложашым, лывыжтарыме ужар клевыр да люцерне шудо лышташым утларак пуыман. Вӱдыш марганцовкым ешарыман. Тиде элемент ок сите гын, муно удан тӱлаҥеш. Марганцовко лем ошалге тӱсан лийшаш, тудым кечеш ик гана пуыман.
Кечыште волгыдо кужунрак (14 шагат деч шагал огыл) логалеш гын, сай. Садлан кажне кастене тулым кок-кум шагатлан эре чӱктыман. Тидым кенета ыштымым чарнаш гын, комбо мунчымым чарнен да пуным йоктараш тӱҥал кертеш.
Комбо кажне ийын шукырак да шукырак муным мунча. А кубанский ден китай урлык-влак, мӧҥгешла, шагалрак.
Комбо-влак сайын мунчышт манын, тӱшкаште самырык комбыжо 10 процент лийшаш, кок ияш – 20-30 процент, кум ияш – 40-50 процент, ныл ияш – 10 процент деч шуко огыл.
Ныл-вич ияш комбо сайрак
Самырык комбо деч шуко комбигым лукмым вучыман огыл, а теве ныл-вич ияш-влак сай тукымым пуат. Тыге узо комбо нергенат ойлаш лиеш. Узо комбо индеш тылзаш гычак тӱлаҥден кертеш, но муно уда да яра лиеш. Кум-ныл ияш узо комбо деч комбиге шукырак лектеш.
Шоҥго узо комбылан (7 ий деч утларак) да самырыклан ик-кок ава комбо дене шотлат. Комбо ешым чумырымо годым кайыкын кугытшымат ончыман. Узо комбо кугу гын, ава комбат шолдыра лийшаш. Тыгыде ава комбо деке кугу узо комбым шындыман огыл.
Кокла шот дене ончымаште 80-85 процент муно тӱлаҥеш. Икымше мунчымо муно-влак шукыж годым яра лийыт. Кум авалан ик узо комбо дене кучаш гын, 95-100 процент муно гыч комбиге лектеш.
Муным кузе аралаш?
Комбым пыжаш деке туныкташ манын, тушко мунын макетшым пыштат. Тудым эре пыжашыште кодыман, а мунчымо муным вигак поген налман.
Муным яндар кукшо коробкаште 14-16 градус левыште 15 кече деч утла огыл аралыман. Но муно сай гын, 20 кече мартеат сайын кия. Муным кужунрак аралаш манын, вич кече гыч инкубаторышто ныл-вич шагат ырыкташ гын, эше лу кечылан утларак аралаш лиеш.
Комбо йымак пышташ кокла кугытан (тыгыде да шолдыра огыт йӧрӧ), яндар (уто лавырам марганцовко вӱд дене мушкын колташ лиеш), тӧр муно лийшаш.
Пыжашлан яшлыкым, коробкам, корзиҥгам кучылташ лиеш. Тудо яндар, йӧнан лийшаш, комбо ласкан пурен шинчын да лектын кертшаш, 85х70 см кугытан вер пеш лачеш толеш. Кӱкшытшӧ 80 см деч лапкарак лийшаш. Пыжашым кукшо, тул шагалрак логалман, ӱшык верыш шындыман.
Ава комбылан кочкаш да йӱаш йӧн лийшаш. Шке огеш кынел гын, пыжаш гыч лукман. Пыжашыш шке шинчеш. 20 минут коштын кертеш. Пыжаш гыч лекмекыже, муным ончалман. Шаланыше уло гын, кораҥдыман.
Комбо воктене сай да витаминлан поян кочкыш шуко лийшаш. Мыняр сайын кочкеш, тунар шукырак комбиге лектеш.
Мыняр жап шинча?
Пӱкташ шичме пӱртӱс денак пӱралтын. Комбын пӱкташ шинчаш ямде улмыжо вигак шинчалан коеш:
ü пыжашыште кужун кучалтеш,
ü поктен лукмекат, мӧҥгеш тушко пӧртылеш,
ü вес комбо пыжашышкыже шинчеш гын, тудым поктен колта,
ü воктен пыжаш уло гын, тушеч муным шке пыжашышкыже пӧрдыктен кондаш тырша.
Кок комбо иканаште пӱкташ шинчын, да нуно ик жапыште уремыш лектыт гын, пыжаш дене алмашталт кертыт. Тыге ышташ пуыман огыл. Садлан пыжашым посна шындаш сайрак.
Тыгак пыжашым тугай комбо воктек вераҥдыман огыл, кудо муным але мунча веле.
Ава комбо 28-30 кече пӱктен шинча. Печкалт лекме деч кок кече ончыч печкалташ тӱҥалмым шекланаш лиеш.
Ава комбо кугу гын, йымакыже 15 муным пышташ лиеш, изирак гын, 12-13 муно сита.
Комбым пӱкташ шындыме нерген Марий Элысе вольык, янлык чер ваштареш кучедалме шотышто станцийым вуйлатыше Владимир Данилов умылтара.