Кажне еҥын илышыже – шкешотан книга. Кунамже тудо весела шӱлышан, мыскара сынан, кунамже кумылым тарватыше, шонкалаш таратыше. Илышын книгаже ятыр историян, тӱрлӧ сюжетан. Южгунам иктаж-кӧн пӱрымашыжым пален налат да ӧрат: тыге лийын кертеш мо? Эше кузе кертеш улмаш!
Александра ден Анатолийын вашлийме историйыштат моткоч оҥай.
– 11 классым тунем пытарыме деч вара пырля тунемше ӱдыр-влак дене мыят Морко эмлымверыш медосмотрыш миенам. Ик омса воктеке толын шогална, а тушто – черет. Воктенак – кок рвезе. Нуно мемнан дене палыме лияш тыршат. «Могай йыгыжтарыше-влак улыт», – шонем семынем. Иктыже мый денем кумылын мутланаш пиже, кушеч улмемым йодо. Мыйже вашештем: «Арын гыч..» Тиде рвезе Шеҥше гыч улмаш, Арыныште тудын родыжо-влак илат. Тыге, икте-весе дене икмыняр жап мутланымеке, врач деке пураш черет толын шуо. Варажым чыланат шке пашана дене кайышна… Саде рвезе дене вес гана Йошкар-Олаште уэш вашлийына манын, тунам кӧ пален? – шыргыжалын каласыш Александра.
Вашке Александра Марий кугыжаныш университетыш марий да руш йылме филологий пӧлкашке тунемаш пурен. Студент пагытыште ӱдыр Марий тӱвыра рӱдер пеленысе студент театр ден бард-клубыш кошташ тӱҥалын. Репетиций годым Александра дене студент театрыш коштшо ик чолга рвезе палыме лиеш. «Лӱмем Александра, Арын гыч улам» манме вашмут пӱрымашын пӧлекше гае лийын: кок ий эртымеке, Анатолий ден Александра уэш вашлийыныт.
Анатолий Алексеев МарГУ-што историклан тунемын. Тудо келшыме ӱдыржын илыме тӱшкагудыштак илен. Кокымшо гана вашлийме деч вара ӱдыр ден рвезе тетла ойырлен огытыл, студент пагытышт пырля эртен. Ончылно – сӱан, еш илыш да икшыве-влак.
– Сӱан манмаште, мый Анатолийлан кум гана марлан каенам, – манеш Александра. – «Чодыра сем» ансамбльыш коштмем годым сӱан куштымашым шынденна. Мыйым оръеҥлан ойырышт, а качын рольжым нигӧлан модаш. Репетиций-влак тунам «Автодор» полатыште эртаралтыт ыле. Туштак – студент театр. Пырля куштышо йолташ-влак тыманмеш спектакльыште модшо-влак кокла гыч кужу капан рвезым вӱден кондышт – Анатолийым. Модыш семын гынат, ончыкылык пелашемлан тыге «марлан кайышым». Икмыняр ий гыч чынже денак сӱаным ыштышна, ешаҥна. А кумшо ганаже Юмо ончылно ушненна, черкыште венчаялтме – каласыш Александра Васильевна.
Кызыт Александра ден Анатолий Алексеевмыт Морко район Шеҥше селаште илат, ныл икшывым ончен-куштат. Анатолий тысе ялшотан администрацийыште специалист сомылым шукта, а Александра йочасадыште воспитательлан пашам ышта, кызытеш изи ӱдыржӧ дене – канышыште. Мийымем годым Анатолий мӧҥгыштыжӧ уке ыле, тудо чодырашке каен. Самырык еш тыштак у пӧртым чоҥа, садлан каныш кечын пӧръеҥлан паша ситышын уло. Алексеевмыт еш кызытеш кум пӧлеман изирак пӧртыштӧ ила. Тыште ныл икшыве кушкеш: кум эрге да ик ӱдыр. Кугуракышт, Гриша, кудымшо классыште тунемеш, Виктор – кумшо классыште. 6 ияш Иван йочасадыш коштеш, а изи Анюта эше идалыкымат темен огыл. Кугурак эрге-влак изи годсек тӱрлӧ конкурсышто мастарлыкыштым ончыктеныт. Гриша ден Витя В.Колумб, С.Чавайн, М.Казаков лӱмеш лудмашыште икмыняр гана икымше верым налыныт. Александра эргыже-влакым конкурслан шукыж годым шкеак ямдылен, кызыт ныл икшыван авалан тидым ышташ, мутат уке, нелырак. Садлан ынде туныктышо-шамыч рвезе-влакын мастарлыкыштым умбакыжат нӧлташ тӱҥалыт манын ӱшаныме шуэш.
Ныл икшыве, кажныжын – шке койышыжо. Кеч-могай ситуацийыште нунын дене тӱрлӧ семын мутланен моштыман дыр.
– Икшывем-влакын койышышт тӱрлӧ гынат, мый кажне дене эн ончычак порын мутланем, кумылыштым савыраш тыршем. Кокланже пеҥгыдынрак ойлымат кӱлеш. Но нуно мыйын кумылемым шижын моштат, йӱкем гычак чыла умылат. Иктаж шерге модышым йодыт гын, ме пырля каҥашена, оксам чын кучылташ тунемына.
Йочан койыш-шоктышыжым паша дене пеҥгыдемдаш кӱлеш. Тыште ачан рольжо моткоч кугу. Тудо эрге-влакым колым кучаш наҥгая гынат, йоча каныш але модыш гоч пӧръеҥ сомылым ышташ тунемеш. Моло пӧръеҥ пашаштат тыгак. Ӱдырамаш утларакше усталыклан туныктен керте, – манеш Александра.
Александра Васильевна кидпашалан моткоч мастар: пидеш, тӱрла, урга… Эргыже-влаклан кажне ийын У ий пайремлан тӱрлӧ вургемым шкеак ышта. Кызыт мийымем годым пингвин вургемым ямдыла ыле. Аваштын ургымо костюм-влакым йоча-шамыч уло кумылын чиен ончыктышт.
Александра тыматле койышан, поро. Очыни, тыгай еҥак веле сай туныктышо лийын кертеш. Мӧҥгыштат, пашаштат. Тидын шотышто Александра Васильевна тыге каласыш:
– Йоча-влакым туныктет гын, йоча семынак шонен моштыман, кокланже нунын семынак койман. Йоча мультфильмым йӧрата, тугеже тусо чыла геройым палыман: кузе нуно чият, могай койышан улыт, мом ыштат. Тыге гына изи-влаклан йолташ лияш куштылгырак. Тыгодымак йочалан пример да чыла шотыштат мастар лийман: сӱретчат, мурызат, йылмызат… Йоча мемнам ончен тунемеш. Тылеч посна икшыве-влаклан йыр улшо кумдыкым кӱлеш семын келыштарыман. Мутлан, йочасадысе группылаште мый йомакысе герой-влакым сӱретленам. Кажне сӱретым ыштымем годым йоча-влакын ийготыштым шотыш налынам. Тыге изиэм-влаклан йомак тӱняште улмыштла чучеш.
Творческий шӱлыш нерген ойлаш гын, Анатолийынат мастарлыкшым палемден кодыде ок лий. Тудо Шеҥше тӱвыра полатысе ансамбльыш коштеш, мура, тӱрлӧ рольым сайын чоҥа. Йочасадыштат Йӱштӧ кугыза лияш тудымак йодыт. Александран ойлымыжо почеш, студент пагытыште тӱрлӧ кружокышто мастарлыкым шуарымаш арам лийын огыл. Чыла тиде моштымаш Алексеевмытлан йоча-влакым воспитатлыме годымат, илышыштат моткоч кӱлешан.
Александра дене шуко жап чон почын мутланышна. Ава семын тудо кажне икшывыж верч тургыжлана, нунын ончыкылыкышт нерген шонкала.
– Такшым ялыште илаш сай. Яндар юж, пӱртӱс… Йоча-влаклан лектын куржталашышт йӧнан. Кочкышым пакчаште ончен куштена. Икшывына-влак сурт кӧргӧ пашам ыштылаш полшат. Модашат нунылан ялыште сай. Вашке уремеш лум курыкым ыштена, тек йоча-влак мунчалтат. Тораштак огыл коча ден кова илат, нунат мыланна моткоч полшен шогат. Ик ситыдымаш: йоча-влакын мастарлыкыштым нӧлташ йӧнна шуко огыл. Мутлан, оласыла мемнанат англичан йылмым туныктышо але иктаж дзюдо кружок лиеш гын, сай ыле…
Анатолий ден Александра Алексеевмытлан чыла порым да сайым тыланыме шуэш. Тек икшывыда-влак тендам эре куандарат, тек чыла шонымашда шукталтыт. Тек тендан илыш книгада пиалан историй-влаклан поян лиеш!