Шернур район Тамшэҥер ял вуй гыч корем гоч вончет да вигак кок уреман Полдыран ялыш логалат. Верысе калык тудым Полдыран почиҥга манеш.
Ялыштак снегым погат
Ик уремже дене ошкылмо годым тора гычак лум фонтан шинчалан перныш. Лишкырак миен, капка ончылно лумым ала-могай технике дене кышкыше пӧръеҥым ужым. «Тудын дене кутыралташ кӱлеш» манын шоналтен, урем мучашке ошкыльым. Тиде Владимир Ильич Воронов.
Тудо ты уремысе тӱр пӧртыштӧ ила. Шочын Тамшэҥер ялыште, тыште пӧртым чоҥымыжлан ынде коло наре ий лиеш. Владимир Ильич ончыч Шернур, вара Параньга районласе МВД-н ГИБДД-ыштыже ятыр ий пашам ыштен. Кызыт – сулен налме канышыште. Телым лум дене «модеш», кеҥежым утларакшым пелашыж дене коктын пакчаште тыршат, адакшым могай-гынат чоҥымо паша эре лектеш.
«Лумым эрыктыме ты техникым 15 ий ончычак налынам. Тунам трактор шуэнрак корным шӱка ыле. Вес урем корнывож марте шкалан эрыкташ логалын. Кызыт гын капка ончылым гына йытыраем», – каласыш пӧръеҥ.
«Ялда молан Полдыран маналтеш, кузе тудо шочын?» – йодмемлан Владимир Ильич тыгерак вашештыш:
– Молан Полдыран маналтеш, каласен ом керт. Ойлат, пуйто тиде верыш Торешкӱвар ял гыч еҥ-влак, посна илаш шонен, куснен толыныт. Нуно сутка наре йомын коштыныт, маныт. Тыште, корем воктене, кугу чодыра гӱжлен шоген. Эрлашыжым эрдене еҥ-влак помыжалтыныт да агытан мурымо йӱкым колыныт – Торешкӱвар деч торашке каен огытыл улмаш. Тыге эркын ял кушкын, кок уреман лийын. Йоча-влак Лажъял школыш коштыт. Кевыт тыште уке, Тамшэҥерыште мо кӱлешым наледена. Кеҥежым ялыштына поснак сылне. Воктенак ятыр пӱя, эҥер тораште огыл, колым кучена. Чодыра – тыштак, поҥгылан поян. Снеге пӧрт воктенак шочеш, погаш веле ит ӧркане.
Ушкалым, ӱшкыжым, сӧснам ашнат
Полдыран почиҥган вес уремыштыже А.В.Поповын суртшо верланен. Александр Васильевич ынде кум ий наре мланде пашам шукта, шкенжын изирак озанлыкше уло.
– Куд ушкалым, тунам, презым, ӱшкыжым ончена. Кум кечылан ик гана шӧрым погат – сдатлена. Ял калык мемнан деке шӧрым, ӱмбалым, торыкым налаш толеш. Тыгак кум-ныл сӧснам шыллан ашнена. Кевытыште шылым налат – шыл тамле таман огыл, ӱйым налат – тамлын ок чуч. Шке кочкыш тудо шкендынак, яндар, нимогай ешартыш уке, – каласкала А.В.Попов.
Александр Васильевич 18 ий наре «Лажъял» колхозым вуйлатен. Кызыт 136 гектар шке мландыже уло, эше арендыш налеш. Чылаже 300 наре гектар кумдыкышто тӱрлӧ культурым ӱда: шыдаҥым, шожым, шӱльым, пурсам да молымат. Ял калыклан пырчым, шудым, олымым шулдо ак дене ужала.
– Чумыр пашам шке еш дене ыштена. Пелашем да кок эргым тӱҥ эҥертышем улыт. Технике шкенан, эркын уэмден шогена. Шошым вольыкым ончаш ик еҥым полшаш йодына. Шыжым гын сортировкыш кум-ныл еҥым ӱжына. Пашадар дене огына обижатле: шурным эшеат шулдо ак дене пуэна, окса денат тӱлена, – манеш пӧръеҥ.
Т-150 трактор, МТЗ, ГАЗ-53 машина, комбайн – Поповмытын тӱрлӧ сельхозтехникышт уло манаш лиеш. Лишыл жапыште кызытсе жаплан келшыше сушилкым налаш шонат. Телым техникым олмыкташ шокшо мастерскойым келыштареныт. Мийымына годым тушто Эдуард ден Владислав эргышт трактор двигательым олмыктен погат ыле. Шукерте огыл ГАЗ-53 машинан двигательжым капитально ачаленыт.
Эрге-влак изинек ачашт воктен тошкешыныт, пашам йӧратен кушкыныт. Эдуард электриклан тунем лектын, вара МарГУ-што ялозанлык сату шотышто технолог специальностьым налын. Изиракше, Владислав, механиклан тунем лектын. Арина шӱжарышт ешыж дене Шупашкарыште ила. Владислав Полдыраныштак пӧртым чоҥен, пелашыже да икшывыже-влак дене тушто ила. Эдуард тыгак тиде ялыште пӧртым налын, вашке ешыж дене тушко илаш кусна.
– Ялозанлык пашам ыштыше айдемын шинчымашыже келге лийшаш. Мланде пашам пижынак ыштыман: агрономат, бухгалтерат – чыла специалист лийман. От пале гын, мландыш пырчым удӧ веле, кум ий гыч шурно лектыш йӧршеш начарештеш. Тӱҥалтыште мемнан нимо уке ыле. Эркын-эркын техникым наледенна, – каласкала Александр Васильевич. – Колхозлаште металлоломыш колтышаш техникым налын тӧрленна. Эргым-влакым шуэн моктем гынат, нунын дене моткоч кугешнем. Мый ура чонан улам, южгунам оккӱлланат тургыжланем, йӱкым кугемден кутырен кертам. Тыгай годым эргым-влак ойлат: «Ындыже колхоз председатель отыл, лыплане».
Поповмыт суртышт деч тораште огыл складым чоҥат. Ончыкыжым изирак фермым почнешт. Ял калыклан паша вер лийже. Еҥ-влаклан презе кӱлеш гын, тышке толын налышт, шыл, шӧр ужалаш лийышт.
– Жап лийме годым сонарыш кошташ йӧратем, но тыгай йӧн шуэн лектеш. Телым делянкым налына да чодырам пулан, чоҥымо материаллан руэна, – ойла пӧръеҥ. – Кеҥежым ялыштына путырак сылне. Пашам ыштен пӱжалтат, пӱяште йӱштыл толат. Пелашем тыштак эҥыжым, снегым пога, эрдене вольыкым кӱтӱш поктен наҥгая, толшыжла, поҥгым поген конда.
Ужатен лекмыж годым Александр Васильевич суртшо мучко изирак экскурсийым эртарыш. Иканаште пале: тыште порядкым йӧратыше еш ила, чылажат – шке верыштыже. Поповмыт поро кумылан, шке ял калыкше верч тургыжланыше, весылан полыш кидым шуялташ ямде улшо, пашам йӧратыше да волгыдо ончыкылык верч тыршыше улыт. Кызытсе саманыште тыгай еҥ-влакым шуэн вашлият. Нунын дене икымше гана ужын кутыраш логалын гынат, пуйто шукертсек палыме гай чучеш.
Сылне пӱртӱс лукышто верланыше Полдыран ял урем дене ошкылмо годым тышке кеҥежым толаш кумыл лекте. Тугеже кенежым вашлиймешке, Полдыран почиҥга!