АВТОР — Дарья БЫКОВА
Кужэҥер районышто пашам моткоч йӧратыше еҥ-влак илат. Нунын коклаште самырык еҥымат ужаш лиеш. Теве Коҥганур ялыште илыше кок йолташ Вадим Волков ден Дмитрий Целищев «Тумьюмучаш» озанлыкыште ятыр ий пашам ышта. Нунын дене палыме лияш ты колхозыш лӱмын мийышна. Мыланна паша кокла гычак мутланаш логале, вет нуно кажне кечын гаяк вольык ончымаште «шолыт».
Изинек пашалан шӱмаҥше
23 ияш Вадим Волков Кужэҥер районысо Одывлак ялеш шочын. Рвезе изинек пашалан шӱмаҥше. Ачаже колхозышто слесарьлан ыштен, аваже ончыч доярке, вара оператор лийын. Изаж ден акаже-влак кызытат дояр пашам шуктат.
Коҥганур кыдалаш школ деч вара Вадим вигак колхоз пашаш ушнен.
– Мый 15-16 ияшак колхозышто кӱтӱчылан коштынам. Шарнем, икымше кечын кӱтӱш лекмеке, чот ӧрынам, вет ик верыште иканаште 200 наре вуй, а кӱтӱчыжӧ коктын гына лийынна. Ты паша куштылго огыл, йӱрымат, шокшо кечымат чыташ логалын. Кок кече кӱтенна, ик кече каненна. Паша келшен, пӱртӱс лоҥгаште чонем канен, самырык еҥлан тидак веле кӱлын. Вара шкемым кочегар, тыгак кормач да дояр пашаште терген онченам, – ойла В.Волков.
Кызыт рвезе машина производствын операторжылан тырша. Доярке-влак ушкалым сайын лӱштышт манын, лӱштымӧ аппаратым эскера, давленийым терга, ушкал-влакым лӱшташ поктен конда. Эрдене да кастене ныл тӱшкам лӱштен шуктат: икымше, кумшо да нылымше тӱшкаште – 44 ушкал дене, а кокымшышто – 88 ушкал.
– Паша кечем эрдене кум шагатат кумло минутлан тӱҥалеш. Эн ончыч аппаратым чӱктем, вара ушкал-влакым поктен кондем. Ик тӱшкам лӱштен пытарымеке, весым шогалтем. Тыге 7 шагат марте шуйна. Пытарымек, лӱштымӧ аппаратым мушкын кодем да 15 шагат марте канем. Вара 19 шагат марте – кас лӱштыш.
Кас сомылым ышташ утларак келша, тунам пашажат веселан эрта, эрдене омо пызыра. Паша коклаште Дима йолташем дене чайымат йӱын шуктена.
Сомылем мыланем моткоч келша, вет кызыт шукыжо компьютер полшымо дене ышталтеш. Но иктаж аппарат шалана гын, тудым вигак тӧрлыман. Южгунамже тидын дене кечыгут шогылташ логалеш, – палемда Вадим.
«Вес кундемыш але олаш куснаш шонымашет уло мо?» йодышлан Вадим Витальевич тыге вашештыш:
– Тыгай шонымаш нигунам лийын огыл. Шочмо кундемем, пашам чонемлан лишыл улыт. Паша вер мӧҥгӧ пелен, канашат жап ситышын, коллективат мемнан икоян. Окса шотыштат вуйым огына ший. Шукерте огыл ӱдырым марлан налынам, сандене ешем дене тышанак илаш кодаш шонена. Ты пашаште кугу кӱкшытыш шуаш шонымашем уло.
Пашаштыже эн сай
Ялозанлыкыште чыла профессий кӱлешан, но техник-осеменатор – поснак. Вет тудын тӱҥ задачыже – таза вольыкым налмаш. Вадимын Дима йолташыже «Тумьюмучаш» ООО-што ты сомылым шукта.
Д.Целищев Тумньымучаш ялыште кушкын, вара ешыж дене Коҥганур ялыш илаш куснен. Коҥганур школ деч вара Ежовышто аграрный колледжыште шинчымашым поген. Кок тылзым тунеммек, армийыш наҥгаеныт. Пӧртылмекше, тунеммыжым умбакыже шуен. «Самырык специалист» программе почеш кум ий колхозышто искусственно тӱжаҥдымаш операторлан ыштен. Вара ты пашам кудалтен, калымыш коштын. Но икмыняр жап гыч угыч шке колхозышкыжо пӧртылын.
– Колхоз паша деч лӱдын омыл, но самырык чон эре иктаж-мом ум кычалешыс. Мыят шкемым вес пашаште терген онченам. Кызыт колхозышто ме синхронизаций йӧным кучылтына. Ушкал-влаклан гормонан уколым шындена, нуно чыланат ик жапыште коштнешт. Тыге ик кечыште лу, коло але кудло вуйым коштыктен кертына. Тыгак моло сомылат уло, кӱлеш годым ваш полшена.
Паша кечем шым шагатлан тӱҥалеш. Ончен савырнымек, сомылемым план почеш шуктем: ушкаллан уколым шындем, кӱлеш годым ветеринарлан полшем, жап улмо годым вольыкын кӱчшым тергем. Кужу кӱчым ужам гын, ушкалым станокыш шогалтем, йолжым кылден, кӱчшым эрыктем, бинт дене пӱтырем. Чот эмганышым арня гыч угыч бинтоватлем, пеш неле гын – кок-кум кече гыч. 12 шагат гыч 15 шагат марте – кечывал кочкыш да каныме жап. Кечывал деч вара планёркыш погынена. Тыгак вес кечылан планым возем, иктаж ушкалым коштыктышаш уло гын, ты пашам ыштем, уколым шындем.
«Пашан эн сай ужашыжлан мом шотлет?» –
Дмитрий деч йодым.
– Пашаште вольык дене шогылташ келша. Ушкал ласкалыкым, айдеме кидым йӧрата. Жапем улмо годым тупыштым щётко дене шерам, нуно, кыльдырген, тауштышыла, вургемем нулал колтат.
Тыге тӱнялан кугу пайдам кондем манын шонем, моло еҥ дечат пагалымашым шижам, тидыжак чонем куандара.
Пашаш толмем годым тыште 450-500 ушкал ыле, кызыт чотышт кок пачаш ешаралтын. Вӱтам кажне ийын тӧрлен шогат, у комплексым чоҥат. Паша ситышын уло, самырыкше гына ты пашаш огеш тол. Мыйын шонымаште, тыште чыла условий уло: пӱртӱсыштӧ коштат, сай коллективыште пашам ыштет, оксам ешарен тӱлат, ыште гына.
Очыни, тыгай самырык пашаеҥ-влаклан кӧра элна вияҥеш да ончыко кая. Нунын дене кугешнена да умбакыжат кугу кӱкшытыш шуаш тыланена.
Авторын фотожо-влак.