Кажне ийын 11 сентябрьыште элыштына Айык йӱла кечым палемдат. Ты кечын тӱрлӧ аракан, сыран але спиртан моло йӱышын тазалыклан эҥгекым конден кертмышт нерген ойлат. Самырык ден кугыеҥ-влакым таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥдат.
Историйым шергалаш гын, Айык йӱла кечым XX курым тӱҥалтыште, 1913 ийыште, официально пайремлаш тӱҥалыныт. Тудым «Айык лиймаште – пиал» шонымаш дене эртараш шоненыт. Пайремым революций деч ончыч кажне ийын палемденыт. Тидлан 11 сентябрьым ойыреныт. Ты кечын Юмылан ӱшаныше-влак пророк Иоанн Предтечын вуйжым руалме кечым палемдат. Лач ты кечын кугу пайремым йӱшывуя эртарымыжлан Иоаннын вуйжым руалыныт. Черке аракам йӱмӧ ваштареш лийын. Тидым Ирода кугыжан кӱштымыж почеш ыштеныт. 11 сентябрьыште Юмылан ӱшаныше-влак пӱтым кучат, крестный ходыш лектыт, «Неупиваемая чаша» юмоҥа ончылно аракам йӱмӧ деч утлаш манын кумалыт. Айык лийме кечын черке дене кылдалтмыжлан кӧра Революций деч вара кумдан палемдымым чареныт. Российыште тудым уэш 2005 ийыште, адакат черкын полшымыж дене пырля эртараш пижыныт. Тылеч вара элыштына кажне ийын 11 сентябрьыште Айык йӱла кече палемдалтеш.
Марий Элыште тидын шотышто профилактике сынан ятыр мероприятийым, акцийым эртарат. Самырык-влак коклаште алкоголизм чер кузе вияҥаш тӱҥалме да тыгодым могай полышым пуаш лийме нерген Республикысе наркологий диспансерын врач-психиатрже, нарколог Нина Аркадьевна Першина дене мутланышна.
– Нина Аркадьевна, аракам йӱмаш айдемылан могай эҥгекым конда?
– Аракам йӱмаш тӱрлӧ хронический черлан вияҥаш амалым ышта. Вуйдорыкысо клетке-влак колат, тидлан кӧра вуй вестӱрлын пашам ышта. Шӱм чер ылыжеш, кидшер чӱчкыдын кыра, давлений кӱза. Садлан инфаркт, инсульт лийын кертыт. Кочкышым шулыктарыше системылан моткоч кугу эҥгек ышталтеш. Тыгодым айдемын гастрит, панкреатит, пагар йора чер-влак палдырнат. Илелогарыште вӱргорно-влак шарлат, тыге кӧргыштӧ вӱр йогаш тӱҥал кертеш.
Адакшым арака йӱмылан кӧра шагал огыл еш шалана, йоча-шамыч черле, тӱрлӧ патологиян шочыт.
– Айык йӱла кечым ынде шӱдӧ утла ий палемдат. Калыкым арака деч йÿкшыктараш манын, ятыр паша шукталтеш. Тудын лектышыже могайрак? Еҥ-влак аракам шагалрак йӱыт мо?
– Специалист-влак тидын шотышто кӱлынак тыршат. Психиатр, психолог да моло врач аракан кушко шуктен кертмыжым сайынак палат, садлан кӱлеш полышым пуаш эре ямде улыт. Но тыште ик врачын полшымыжо дене веле серлагаш огеш лий. Садлан аракам йӱшӧ еҥ, эн ончыч, ты чер деч утлаш шке кумылаҥшаш. Тудлан тазалыкше, илышыже шерге гын, полышым йодаш шке кумылын йодшаш. Тиддеч лӱдман да ӧрман огыл. Кӱлеш жапыште да верыште полышым пуымаш кужу илыш корныш ошкылым ышташ шӱкалтышым пуа.
Йӱмӧ шотышто статискым шергалаш гын, кажне ийын – тӱрлӧ сӱрет. Кунамже – шагалрак, кунамже – шукырак. Но ме учётышто шогышо еҥ-влакым веле шотлена. А тыглай йӱшыжӧ элна мучко мынярын улыт – шотленат пытараш огеш лий.
– Тугеже таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥаш, арак дечын утлаш манын, полышым йодын тендан деке толаш лиеш?
– Республикысе наркологий диспансер Йошкар-Оласе Комсомольский уремыште верланен. Тышке анонимно толаш лиеш (тидланже оксам тӱлыман), подростко-влаклан лӱмын службо пашам ышта, кугыеҥ-влаклан кажне паша кечын приём эрта. Могай йодыш тендам тургыжландара регистратурышто ойледа, тушто специалист-влак деке колтат. Учётыш вигак шогалтат манын лӱдман огыл, тӱҥжӧ – жапыштыже кӱлеш полышым пуыман.
Айдеме арака дечын эмлалташ шона гын, тудо Куяр посёлкышто реабилитацийым эртен кертеш. Тушто черле ен дене психолог, психиатр, нарколог да моло специалист-влак пашам ыштат. Курс-влак кум арняш, ныл тылзаш улыт. Тидлан кажне еҥлан программе индивидуально келыштаралтеш.
Тыгак анонимный алкоголик-влакын группышт пашам ышта. Нуно мемнан диспансер пелен огыт шотлалт, шке семынышт пашам ыштат. Тӱрлӧ вашлиймашым, мутланымашым эртарат.
– Икшывым куштышо ача-ава-шамычлан могай тыланымашда лиеш?
– Ача-ава-влак, шотыш налза: кшывыда тыгай корно дене ынже кай манын, икоян лияш тыршыза! Эргыда але ӱдырда дене чӱчкыдынрак мутланыза, кечыже кузе эртен, мом таче ыштен, кушко миен – йодыштса. Чонлан келшыше занятийым муаш полшыза. Спортлан, музыклан, куштымашлан але иктаж сомыллан кумылан улмыжым пален налза. Тидлан кружокыш, секцийыш возалтса. Тыге икшыве кӱлеш-оккӱл шонымаш дечын кораҥеш, самырык илышыжым пайдалын эртараш кумылаҥеш.
– Нина Аркадьевна, кугу тау жапым ойырымыланда, таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥден шогымыланда! Ӱшанена, элыштына да кундемыштына айык еҥ-влак шукырак лийыт, тек кӱлеш годым «ОГЫМ» манаш тунемыт.