Илышын кажне йыжыҥже ойыртемалтше сынан. Еҥ-влаклан тÿрлö пагытыште мо-гынат посна келша, у йÿла-влак толкын семын илышым авалтат. Тыгайжым «модо» але «модыш пурышо» манына. Теве, мутлан, самырык-влакын шке капкылыштым чаткам, моторым ышташ тыршымышт нерген ойлаш. Пытартыш жапыште тидыже сайынак палдырна: ÿдыр-рвезе-шамыч фитнес рÿдерлаш, тренажёрный заллаш коштыт. Южгунам посна тÿшка дене погынен, шке семын спорт дене заниматлат.
Спорт да тазалык модыш пурат гын, куаныман веле такшым. Но тыгай йÿлан вияҥмыже дене пырля вес толкын тарвана: кызыт кевытлаште шукырак да шукырак «у», «модный» кочкыш-влакым ужаш лиеш: спорт кочкышым.
«Мыйын эргым воркаут (уремысе гимнастике) дене заниматла, турникыште тÿрлö семын пöрдеш. Пытартыш жапыште спорт кочкыш нерген мутым лукташ тÿҥалын. Тидыже чогашылым кушташ да виянрак лияш полша манын ойла. Но мый кевытыште ужалалтше порошокан сий икшывемын тазалыкшылан эҥгекым ыштен кертеш манын лÿдам», – каласкалыш ик палымем.
Ты йодышым ме Йошкар-Оласе врачебно-физкультурный диспансерын педиатрже Ольга Сергеевна Клюкина дене рашемдышна.
– Мемнан деке ты йодыш дене чÿчкыдын толыт. Ача-ава-влак икшывыштын спорт кочкышлан шÿмаҥмышт нерген ойлат. Тыгодым йоча тыглай кочкыш-йöрым ынеж коч манын шижтарат. Йочан йодмыж почеш ешыште спорт сийым наледаш тÿҥалыт. Такшым тудым специализироватлыме кевытлаште веле кычалман. Интернетыште але тыглай кевытыште налаш ида вашке. Тыгак тиде сатум налмыда годым качестве нерген сертификатым йодман. Эмыште вет эре возат: могай вещества уло, могай чер годым тудо полша, могай ийготышто мыняр йÿман. Спорт кочкыш шотыштат чыла тидым палыман.
Ме йодын толшо-влаклан тичмаш темлымашым гына ойлена, тидым але тудым налза огына ман. Вет кевытыште мо ужалалтмым иктат ок пале, налше шке тергышаш. Южгунам ик маркан, ик лÿман атыштак тÿрлö составан вартыш лийын кертеш, – каласкалыш Ольга Сергеевна.
– Спорт кочкышын модыш пурымыжо мо дене кылдалтын?
– Тиде спортсмен-влаклан кÿлеш. Шуко тренировко лиймылан кöра нунын физический вийышт чот пыта, шуко калорий кая, а организм чылаж годым кÿлеш семын вийым поген ок шукто. Садлан тыглай кочкыш дене пырля ешартыш минералл-влакым приниматлаш логалеш. Но кызыт спортым йöратыше-влак чыланат тыге ышташ тÿҥалыныт. Шукын мотор лийнешт, чогашылым кушташ манын, банкылаште ужалалтше сийым кочкыт. Эсогыл ятырын врач денат огыт каҥаше, шот деч посна шкаланышт шке наледат.
Вес амал – кызыт еҥ-влак белокан кочкыш-сий (шыл, кол да т.м.) сай качестван огыл маныт, садлан банкысе белокан кочкышым налыт. Тусо вартышым организмлан шулыктараш куштылгырак.
– Атысе сий дене тыглай кочкышым алмашташ лиеш мо?
– Нигунам. Тиде тÿҥ кочкыш огыл, а ешартыш. Вес семынже – БАД (биологически активные добавки). Ну нигузе ате кöргыш организмлан кÿлшö чыла углеводым, белокым, полинасыщенный жирный кислота-влакым, моло микроэлемент-влакым вераҥдаш ок лий. Организмлан тыглай пайдале кочкыш огеш сите гын веле ешартыш полыш кÿлеш. Шукыж годым тиде профессиональный спорт дене заниматлыше-влаклан темлалтеш. Тыгодым спортсменын ийготшым шотыш налман. Мутлан, йоча да подростко-шамычлан тиде пайдале манаш ок лий.
– Тугеже лÿдаш амал уло?
– Спорт кочкышым пеҥгыдем шушо подростко пагытыште веле кочкаш тÿҥалаш лиеш. Но тыглай кочкыш дене пырля. Кÿлешак гын. Ончыч врач дене каҥашыман. Икшывын лулегыже пеҥгыдем шушаш, чогашылже шке семынак кушшаш, организмже пÿртÿс пуымо радам дене шуаралтшаш. Кызыт ятыр йоча изинек спорт дене заниматла. Паледа ыле гын, мом икшыве-шамыч шонен муын кертыт! Кызыт вет нтернет уло. Кÿлеш ма, ок кÿл – чыла верештат. Вес йоча деч виянрак лияш да сеҥымашаш шуаш манын, икшыве тÿрлö томашам ыштыл кертеш. Теве шукерте огыл мемнан дене 11 ияш эрге эмлалте. Тудын анемий. Эмлена, эмлена, а рвезе каҥгештеш веле. Кузе тыге? Варарак ача-ава пален налыныт: эргышт коваж дене пырля аптекыште пушкедыктыше эмым наледен улмаш. Тыге каҥгешташ тыршен? Молан? А кредалмаш спортышто изирак нелытан категорийыште таҥасаш манын. Капкыл кугыт лийже веле, нелыт изи гын, изирак-шамыч дене таҥасет. Нуным айда сеҥе да сеҥе! Кидыште медаль, а тазалык мо лиеш? Ӧрат…
Чылт тыгак йоча, виянрак лияш манын, протеинан кочкышым кочкаш тÿҥалын кертеш. Эскерыза. Тиде нöргö организмлан эҥгекым ышта.
Эшеат шучко, кунам атысе вартышыште доппинг уло. Тÿнямбалысе спортышто ик гана веле огыл тыге спортсмен-влак медаль деч посна кодыныт. Айдеме эре ик тÿрлö марке спорт кочкышым налеш гынат, кöргыштö мо логалмым пален ок керт. Молан манаш гын тыгай производствышто ГОСТ уке. Кузе моштат, туге ыштат. Мом шонат, тудым пыштат. А кагазеш чылажым огытат возо.
– Спорт дене кылым кучышо-влаклан мом кочкаш темледа?
– Кызыт углеводан але белокан сийым шке ышташ ятыр рецепт уло. Интернетыште кÿлеш-оккÿлым кычалмеш, лучо нуным ямдылаш тунемаш. Ятыр рецептым муаш лиеш: протеинан коктейль, белокан сий, емыж-саска дене ыштыме углеводан тÿрлö компот, сок, смузи да тулеч моло. Тидым ышташ полшышо кухньо техникат ситыше.
Такшым ме тÿрлö БАД деч посна илаш кÿлеш манын шонена. Кÿлешан пайдале кочкышым кочман. Кызыт тазалыкым пеҥгыдемдыше тергыме препарат-влак улыт. Нуно эмлан шотлалтыт. Ме кÿлеш годым тыгайым йÿаш темлен кертына.
Вÿдым йÿаш ида мондо. Вÿдын пайдаже нерген чылан паледа. Но спорт дене заниматлыше-влаклан тудо поснак пайдале. Тренировко деч 1-2 шагат ончыч вÿдым йÿман. Тудо организмын пашажым саемда. Чаманаш логалеш, кызыт йоча да самырык-влак вÿдым моткоч шагал йÿыт. Ты шотышто мый шукерте огыл тергымашым эртаренам. 15 йоча коклаште 10 икшывын организмыштыже йöршеш вÿд уке. Тиде кугу туткар. Могай тушто тазалык, могай спорт?! Йочалан вÿдын кÿлешлыкше нерген умылтарыза. Кеч школышто, кеч мöҥгыштö, кеч спорт верлаште – айдеме (изижат-кугужат) кече мучко яндар вÿдым изин-изин йÿшаш.
– Чогашылым куштымо шотышто… Мом шотыш налман?
– Тидым утыждене ыштылше-шамычат улыт шол. Кап мотор лийже манын, эсогыл гормонан препаратым «кочшо»-шамычат лектыт. Ну тыгай годым тазалык нерген ик мутат лийын ок керт. Мый эре манам: тÿҥжö – шотым палаш. Чогашылым орадыла куштен шындыман огыл. Самырык годым кугу мускулым кушташ шонен пыштенда гын, тидым варажым ÿмыр мучко, шоҥгеммешке ышташ ямде лийман. Мый шагал огыл тыгайым ужынам, кунам рвезе самырыкше годым спортым чот йöратен, капкылжым моторештарен, а вара тÿрлö амаллан кöра тидым ыштымым чарнен. Вот шинча вара ваштерешет 30 ияш пöръеҥ, а уло кап коваштыже куптырген кечалтын. Шыл вереш коя кушкаш тÿҥалеш… Чогашыл эрелан ок код.
Иктаж-могай йодышда уло гын, врачебно-физкультурный диспансерын пашаеҥже-влак полышым пуаш эре ямде улыт.