Книгалан изинек шӱмаҥдыман

Пытартыш жапыште тӱнямбал Интернет кыл да электрон гаджет-влак книга-влакым алмаштеныт. Тиде проблеме чыла элым авалтен.

Чынжымак, кызыт йочалан книгам лудыкташ неле, молан манаш гын кидше тудын ынде «яра» огыл. Мутат уке, интернетын вияҥмыжым чараш огеш лий. Тыште тӱҥжӧ – тунеммылан пайдам кондышо  да кӱлеш-оккӱл сайт-влак коклаште ойыртемым шижын мошташ.

Подростко книгам лудшо манын мом ышташ?

Ача-ава-влаклан шарныман: йочам виеш лудыкташ огеш лий. Те икшывыдам лӱдыктеда але вурседа гын, тудо, мутат уке, лудаш тӱҥалеш, но книгам йӧратымаш йӧршеш йомын кертеш.

Книгам лудаш тараташ йочам шочмекыже вигак туныктыман. Икшывылан изиж годсекак тӱрлӧ тӱсан книгам ончыктыза, лудса але пырля сӱретым ончыза. Тӱҥжӧ – книга дене палыме лийме процесс оҥай лийже.

Йочан 4-6 ияшыж годым буквам тунемаш тӱҥалза. Икымше книга-влак шуко сӱретан лийшаш улыт.  Лудаш модыш гоч тунемза. Сӱретлыза, буква-влакым сӧрастарыза, тӱрлӧ историй але йомак-влакым шоныза.  Мутлан, М буква У деке унала толын. Пырляже МУ лектын… Буква-влакым пластилин дене ненчаш, шотлымо паҥга, лум але кеч-мо денат ышташ лиеш. Тыге изинек йочадам книгам йӧраташ кумылым луктыда.

Йочадам мокталтыза

Икшывыда лудаш тунем шуын гын, тудым чӱчкыдын моктыза. Йоҥылыш-влак улыт гын, ида вурсо. Вет тудо але тунемеш гына. Эркын-эркын вес, у литературым пуртыза, тыгодым йочалан мо оҥайракын чучеш, тудым шотыш налза. «Чын» произведений-влакым виеш ида тушко. Тек шкаланже келшыше книгам лудеш.

Театрыш коштса

Книгам лудаш кумылаҥдаш эн сай жап – икшывын тӱҥалтыш класслаште тунеммыже. Ача-авалан тиде жапым йомдарыман огыл, йочам у информацийым пален налаш кумылаҥдыман. Интерактивный мастер-классыш, научный йоча конференцийыш, театрыш да моло вере коштса.

 

  • Шымлызе-влакын ойлымышт почеш, книга-влакым подростко-шамыч коклаште 15 процентше гына книгам шуко лудеш, тыгодым 85 процентше соцкыллаште «шинча».
  • Кугурак класслаште тунемше кажне визымше йоча школышто пуымо произведений-влакым гына лудеш, пелыже тылзыште 1-2 да 20 процентше 3-4 ешартыш книга-влакым лудыт.
  • Рвезе-влак ӱдыр-шамыч деч шагалрак лудыт. Тыгодым нуно кусарыме але отечественный фэнтезим ойырен налыт. Ӱдыр-влак вес элысе литературым, поэзийым да фэнтезим лудыт.
  • Соцопрослан келшышын, самырык еҥ-влак поэзийым эн шагал лудыт.
  • Школ программыш пурышо литератур произведений дене ӱдыр-рвезе-влак кызыт кок шагат жапыште палыме лийын кертыт. Палыме роман почеш кинофильмым ончымо але Интернетыште кӱчык содержанийым шергал лекме книгам лудмым алмашта. Школым тунем пытарыше ӱдыр-рвезе-влак эн йӧратыме произведенийыштлан ик ганат луддымо, но экраныште ончымо романым веле шотлат. Тыгодым классике шӱм-чоныштышт волгыдо кышам кода.

 

Оҥай:

«Ме шке жапыштыже утларак чытыше, тыршыше да пеҥгыде лийынна. Икшывына, уныкана тыгай огытыл». Тыгайрак ойым ача-ава, коча-кова-влак деч чӱчкыдын колаш лиеш. Шымлызе-влак йоча да самырык еҥ-влакын тӱрлӧ ийлаште койышышт вашталтмым ончен, тыгай иктешлымашыш шуыныт: кызытсе молодёжь, кодшо курымысо 60-шо ийласе самырык еҥ-влак дене таҥастарымаште вожылшырак, шала койышан огыл. Тыгодымак илышыште шке верым муын, ача-ава полыш деч посна илен моштымышт шагалрак палдырна.

Колумб лӱмеш йоча да самырык-влаклан книгагудысо обслуживатлыме пӧлкан тӱҥ библиотекарьже Ирина Леонидовна Сушенцова:

– Южо ешыште книгам лудмо традиций кызытат аралалт кодын. Сандене подростко-влак классический руш але тӱнямбал произведений-влакым шке кумылын лудыт. Но улыт тугаят, кӧ школ программе йодмо почеш гына книгам налеш.

Йоча-влак Интернетышке лукмо литератур спискылан кугун ҥертат. Вет иктаҥашышт коклаште тыгай книгам лудаш «модно». Тиде, мутат уке, сай, но тыште вес шӧрынат уло. Чӱчкыдын ӱдыр-рвезе-шамычлан нине произведений-влак огыт келше, кумылышт вола.

Самырык тукым коклаште лудаш йӧратыше-влак шукын улыт. Нуно шкаланышт, чон тӱняштлан келшыше, тургыжландарыше тӱрлӧ йодышлан вашмутым пуышо книга-влакым ойырен налыт. Тыгодым таче, мутлан, Анника Торын произведенийлажым лудыт гын, а эрла – иктаж йӧратымаш дене кылдалтше йоча романым. Кугурак класслаште тунемше рвезе-шамыч философий дене кылдалтше книга-влакым чӱчкыдын налыт.

Ме специалист-влак коклаште кӱкшӧ рейтинган литературым ойырена, лудшо-влакын шонымашыштым шотыш налына. Элыштына подросткылан возышо писатель-влаклан премий уло. Тудым сеҥыше-влакын произведенийыштым налаш тыршена. Уло тыгай премий, кушто подростко-влакын шонымыштым шотыш налыт. А тидыже, мыйын шонымаште, эн тӱҥ.

Книгагудыштына тӱрлӧ оҥай книга-влак эреак ешаралтыт. Сандене йоча-влакым гына огыл, ача-ава-влакымат уло кумылын ӱжына.  Вет пырля лудын, каҥашен, нуно икшывыштын мо нерген шонымыштым сайын умылен кертыт.