Кеҥеж – эн сылне, мондалтдыме пагыт. Кугыеҥ-влак отпускым вучат гын, тунемше-влак – каникулым. Кызыт ятыр тунемше кеҥежым пайдалын эртараш тырша: лагерьыште кана, тÿрлö тунемме курслаште шинчымашым нöлта, пашам ышта. Тыге шканже оксам ыштен налаш да тудым чын кучылташ тунемеш. Тидын шотышто тудлан кузе лийман, кушко кайыман да молан эҥертыман? Чыла йодыш-влакым Марий Эл Республикысе калыклан паша верым ситарыме шотышто департаментым вуйлатыше А.В.Лазарев дене лончылышна.
– Александр Владимирович, пашам ышташ шонышо подросткылан эн ончыч кушко кайыман да мом ыштыман?
– Тунемше самырык еҥ яра жапыштыже пашам ышташ шона гын, тудлан мемнан деке толман да йодмашым возыман. Тидлан лÿмын ямдылыме договорым ыштена. Паша кодекс почеш 16 ийым темыше подростко ача-аван, опеке да попечительстве органын келшымыж деч посна пашам ыштен кертеш. Ӱдырлан але рвезылан 16 уке гын, ачан але аван, тыгак опеке да попечительстве органын келшымыже шотышто документ кÿлыт. Пашам пуышо организаций дене паша договорым подписатлыме деч ончыч самырык еҥлан обязательно медосмотрым эртыман. Тазалык шотышто 086-У форман справкым оксам тÿлыде налаш лиеш.
– Пашаш пураш могай документ-влак кÿлыт?
– Паспорт, тунемме вер гыч справке, трудовой книжка (уло гын), СНИЛС, Сбербанк карте але книжка. Ийготыш шудымо йоча 9 классым тунем пытарен огыл (тидын шотышто аттестатше уке), кыдалаш але кÿшыл профессиональный шинчымашым пуышо тöнежым кудалтен каен гын, тудо пашаш пурен огеш керт.
– Трудовой книжкам почман мо? Тидлан оксам тÿлыман?
– Подростко икымше гана пашаш пура гын, трудовой книжкам, СНИЛС-ым пашам пуышо организаций почеш. Кызыт ты сомыл электронно ышталтеш. Садлан самырык еҥлан тидын шотышто тургыжланаш нимолан. Паша договорым подписатлыме деч ончыч самырык еҥлан паша шотышто тÿрлö правил да нормативный акт-влак дене палыме лийман, вара веле подписатлыман. РФ ТК-н 70 статьяже почеш, 18 ийыш шудымо еҥлан паша шотышто испытательный срок огеш палемдалт.
– Тендан гоч подростко пашаш пура гын, тудын тазалыкше верч кö мутым куча?
– Чыла гаяк организаций квалификаций укеан еҥым пашаш огеш нал. Но ятырын подростко-влак дене пашам ышташ кумылан улыт. Туге гынат пашам пуышо организаций кеч-могай пашаеҥым страховатлышаш.
– Самырык еҥ-влаклан пашадарым кузе тÿлат да тидын годым мом шотыш налыт?
– 18 ийым темыдыме, школышто, техникумышто але вузышто шинчымашым налше, тунемме деч яра жапыштыже пашам ыштыше подросткын пашадаржым тунар налеш, кунар пашам ышта тÿлат. Тидын шотышто пашам пуышо организаций пашадарын кугытшым шке палемда. Тудо кундемыштына илен лекташ ситыше эн изи окса кугыт деч шагал огыл лийшаш (кызыт тудо 15279 теҥге). Подростко мемнан гоч пашаш пура гын, ме тудлан эше кугыжаныш да республикысе бюджет гыч кок тÿжем теҥге марте материальный полышым тÿлена.
– Самырык еҥ паша договорым ончылгол кÿрлаш шона гын?
– Тыште нимогай лÿдмаш лийшаш огыл. Шке кумылын паша гыч кайыме шотышто йодмашым возыман.
– Тендан рÿдер гоч ятыр самырык еҥ пашаш пура?
– Кажне ийын мемнан рÿдер гоч 700 утла ÿдыр-рвезым (ÿмаште 389 рвезым, 340 ÿдырым) пашаш пуртена. Теният тынарымак палемдыме. Тылеч посна республикысе бюджет еҥ-влаклан паша верым ямдылыме шотышто финансированийым шкеак ышта. Школлаште, тÿрлö профессионал шинчымашым пуышо тунемме тöнежлаште тунемше самырык еҥ-влаклан кеҥеж жаплан пашаш пураш верым да оксам ойыра.
– Пашам йодын толшо самырык еҥ-влак вакансийым шке ойырат але те? Утларакше могай сомылым шуктат?
– Пашам пуышо организаций-влак мыланна могай вакансийым колтат, тугайым подростко-влаклан темлена. Тидыже ÿдыр-рвезе-влакын кÿлеш шинчымашышт, опытышт уке дене кылдалтын. Илыш ончыко кая, экономикат верыште ок шого. Садлан кажне ийын квалификацийдыме пашавер-влак эреак шагалем толыт. Но кеҥеж – отпуск жап. Садлан кугыеҥ-влак канаш каят, тыгодым пашам ала-кöлан ыштыман. Тидын дене самырык еҥ-влаклан пашавер утларак лектеш. Нуно курьерын, подсобникын, ужар кушкылым ончен-куштышо, вожатыйын сомылжым шуктат.
А.Лазеревын каласкалымыж гыч тыгайрак иктешлымашым ыштышна: самырык-влакын кеҥеж жаплан пашам ыштымышт тÿрлö шöрыным авалта. Ик могырым пашам пуышо организаций-влак экономикыштым вияҥден, подростко-влакын паша шотышто шинчаончалтышыштым вашталтен, профессиональный пашаеҥ-влакым куштен кертыт. Такшым самырык еҥ-влакын профессионально вияҥмышт элнан веле огыл, мемнанат социальный обязонностьлан шотлалтеш!