Кажнынан – эн ойыртемалтше, эн лишыл

Кажне еҥын илышыштыже туныктышо ик эн кугу верым айла. Тудо лудаш-возаш веле огыл, илышым умылаш, йӧраташ, кугыеҥым пагалаш, изилан полшаш туныкта. Тудо кажнынан чонышто мондаш лийдыме кышам кода да шукын, ты еҥым ончен, Туныктышо профессийым ойырен налына.

Кызыт у лаштыкым тӱҥалына. Тудо марий туныктышылан пӧлеклалтеш. Кажне марий йочалан садак эн лишыл кодеш шке шочмо йылмыж дене пелештыше, «Салам лийже», «Сай улыда» манаш туныктышо еҥ. А тӱҥалнем Сабитовмыт туныктышо династий гыч. Пошкырт вел Нуриман район Педий ялысе Сабитовмыт еш гыч кум икшыве иканаште туныктышо профессийым ойырен налын. Тиде Таисия, Евгений да Силантий.

Педий гыч – Йошкар-Олашке

Нунын кокла гыч филологий науко кандидат Силантий Сатеевичым шукын сайын палат. Марий кугыжаныш университетыште 25 ий утла жапыште тудо ятыр еҥым туныктен луктын, шочмо йылмым, литературым, фольклорым, шочмо калыкнам йӧраташ да аклаш, марий улмына дене кугешнаш туныктен. Тудын ученикше-влак кокла гыч шукынжо таче ме туныктышо, журналист, шымлызе улына.

Силантий Сатеевич (1950 ийыште шочын) Таисия акаже да Евгений изаже почеш Благовещенск педучилищыш корным такыртен. Туддеч вара ик жап шочмо ялыштыже пашам ыштымеке, Марий Элыш толын да 1977 ийыште Марий кугыжаныш университетын марий филологий пӧлкажым тунем пытарен. Вара Шанчын шымлыше марий институтыш (МарНИИЯЛИ) налыт. Эстон ССР Тарту олан университет пеленсе аспирантурым тунем лектын. 14 ий МариНИИЯЛИ-ште пашам ыштымыж деч вара 1990 ийыште С.Сабитовым Марий кугыжаныш университетыш пашаш ӱжыт. Пенсийыш лекмешкыже (лектын гынат, эше куд ий), туштак ыштен. Тудо мемнан ик эн йӧратыме туныктышына лийын, марий литератур ден фольклор дисциплине-влакым вӱден.

Ойыртемалтше оҥай туныктышо ыле, вурсен, шылтален огыл, южгунам гына мыскара семын пӱшкыл каласен кертын. Кажне урокшым куанен вученна, тудо шке предметше-влак деке йӧратымашым ылыжтен моштен. Кызытат студентше-влак дене кылым куча, нунын сеҥымашыштлан куана.

С.Сабитов кажне фактым документ дене пеҥгыдемдаш йӧрата, шке манмыжла, «Надо доказывать, показывая и показывать, доказывая» девиз дене ила. Садлан тудын архивше поян, папкыже-влак моткоч шуко улыт. Иктыштыже – шочмо ялжын историйже, весыштыже – ватыжын родо-тукымжо дене кылдалтше документ-шамыч, кумшыштыжо – еш дене кылдалтше кагаз-влак, нылымшыште – МарГУ жапысе документ-шамыч… А грампластинкыже, книгаже мыняре шуко! Мандолиным шокта, муралтенат колта. Вет туныктышо чыла палышаш, тудын кругозоржо кумда лийшаш, тунам гына тунемшетлан кугу шинчымашым пуэн кертат.

Туныктен, возен, муралтен

Тыгаяк творческий шӱлышан лийын тудын изажат, Нуриман районысо Педий ялысе школышто 35 ий туныктышылан ыштыше Евгений Сатеевич. Тудо ешыште кугурак эрге лийын, 1948 ий январьыште шочын. Изинекак тунемаш йӧратен. Шке ялысе кандашияш школым чыла визытан отметкылан тунем лекмеке, Пошкырт кундемыште моткоч чапланыше Благовещенск оласе педучилищыштат шинчымашым тыршен поген. Чонжо шочмо верышкыже шупшын, садлан училище деч вара шке ялышкыже пӧртылын да школышто окыкташ тӱҥалын. Йоча-влак тыматле туныктышым тунамак йӧратен шынденыт. Ик ий ыштымеке, уло школ тудым армийыш ужатен. Армий деч вара уэш шочмо школыш толын да, пенсийыш лекмешкыже (лач 1985-87 ийлаште гына Педий ялысе сельсовет секретарьлан шоген), школышто ыштен. Ондак тӱҥалтыш класслам туныктен, вара ик жап математикым вӱден. Но эн шуко ий йоча-шамычым шочмо йылме ден литературлан шӱмаҥден. Шуко тунемшыже марий йылме олимпиадылаште сеҥышыш лектын. Ятырын, тудым ончен, туныктышын корныжым ойырен налыныт.

Евгений Сатеевич мураш чот йӧратен, концертлаште выступатлен, Валентина пелашыж дене чӱчкыдын сценыш лектыныт. Силантий шольыж семынак мандолиным шоктен. Тыгак тудо калык ойпого негызеш мыскара сынан изи ойлымаш-влакым возкален, ужашыже «Чолман» газетыште печатлалтын. Садпакча тудын йӧратыме сомылжо лийын, мом гына тушто Валентина пелашыж дене шынден огытыл, тыгак тӱрлӧ эмшудым пален. 2018 ийыште ӱмыржӧ кӱрылтын гынат, Педий ялыште кызытат ты туныктышым порын шарнат да тудлан вуйым сават.

Ешге – школышто

Рвезе-влакын 1946 ийыште шочшо Таисия акаштат Благовещенск педучилищым сайын тунем лектын. Ик жап Педий школыштак пашам ыштен. Но, марлан лекмекше, Таисия Сатеевна Уфа олашке илаш куснен да ты паша гыч кораҥын, ӱмыржӧ мучко торговльышто да ик заводышто тыршен.

Мо оҥайже: Силантий Сатеевич ден Евгений Сатеевичын пелашыштат туныктымо корнымак ойырен налыныт. Зинаида Поликарповна Йошкар-Оласе ондак йочасадлаште, вара, пенсийыш шумешкыже, Йошкар-Оласе 27-ше №-ан школышто ИЗО ден англичан йылмым туныктен. А Валентина Минильбаевна ончыч Педий ялысе кандашияш школышто географийым туныктен, вара ясле-садым вуйлатен, воспитатель лийын. Туныктымо паша гыч кораҥмекше, «Алекс» агрофирмыште бухгалтерлан шоген.

Валентина ден Евгений Сабитовмытын корныштым кызыт Эвелина ӱдырышт шуя. МарГУ-м тунем лекмекше, тудо аважын шочмо ялыштыже Нуриман район Кугу Шеде школышто марий йылме ден литературым ынде 25 ий туныкта. Чолга Эвелина Евгеньевна Саликаеван (Сабитован) тунемшыже-влак тӱрлӧ олимпиадыш ушнат, мероприятийлаште шке мастарлыкыштым ончыктат.

Ирина Степанова.

Фото-влакым еш альбом гыч налме.