ойла Йошкар-Оласе авиаций спорт клубын спортсменже Виктор Иванов.
Кидыште – кÿкшытым ончыктышо арвер, вачыште – парашют, а йымалне – тÿрлö тÿсан посто гай мланде… Чыла тиде авиаций спорт дене кылым кучышо-влаклан – тунемалтше илыш сÿрет. Куандарыше, кумылым нöлтышö…
Виктор Иванов Медведево район Руш Кукмарий ялыште шочын-кушкын. Ялже деч тораште огыл аэродром верланен. Рвезе изиж годсек кава гыч мландыш «ийын» волышо еҥ-влакым ончен, парашютист лияш шонен пыштен. Школ деч вара Виктор Политехыште (кызыт – Волгатех) промышленный теплоэнергетике инженерлан тунемын. Кызыт Йошкар-Оласе 1-ше номеран ТЭЦ-ыште техник-инспекторлан пашам ышта. Яра жапшым тудо парашют дене тöрштылмö спортлан ойыра. Виктор – 1-ше разрядан спортсмен. Рвезе мыланна кававомышысо илыш нерген каласкалыш, тиде спортын мо дене пайдале улмыжым умылтарыш.
– Виктор, парашют дене икымше гана кунам тöрштенат? Мом тунам шижынат?
– Парашют дене тöрштылмаш чонышкем чотак шыҥен, тидын нерген эре шонен коштынам. Но мый пален омыл, кузе тушко логалаш. Лачак 2008 ийыште Россий ДОСААФ-ын Марий Элысе пöлкаже пеленысе авиаций спорт клубыш тольым. Тунам 2-шо курсышто тунемынам. Тудо пагытыште мыйын таҥаш рвезе-влак коклаште 300 гана тöрштылшö-шамычат улыт ыле. Туге гынат нимыняр лÿдын омыл. Икымше гана самолёт дене каваш кÿзымö годым чыла оҥай веле ыле. Лачак тöршташ черет толын шумеке, чонлан ньыге-нюго чучын. Ончычем ик айдеме тöрштен «йомеш», весе… Теве мыламат тöршташ команде шоктыш. Йол йымалне нимо уке, кушко тошкалаш? Кÿкшыт – 1000 метр. Тиде тат моткоч оҥай да шарналт кодшо. Тунам шошо пагыт ыле. Мый лум орашке кыдал даҥыт волен шогалынам, вара 400 метр наре 20 килограмман парашютемым шупшын каенам.
– Парашютист-влак мыняр гана тöрштымыштым шотлат?
– Шотлат. Мый, мутлан, 282 гана тöрштенам. Но тудын мыняр улмыжо спорт разрядым нöлташ ок полшо. Разрядлан нормативым шуктыман. Многоборье дисциплиныште, мутлан, кузе тöрштымым да мландыш чын волен шогалмым ончат. Тиде – эн тÿҥ. Тыште игече могай улмым, мардеж кузе пуымым шотыш налын, кÿлеш верыш волен шогалаш тунемман. Тыгак писын куржталын да сайын ийын моштыман. Ече дене коштмо мастарлыкат кÿлеш. Тылеч посна лишыл жапыште таҥасымашлаште спорт ориентирований дисциплине дене мастарлыкым шуараш шонымаш уло.
– Спортын ты видше дене кылым кучаш шонышо еҥым мо шотышто тергат?
– Парашют дене 14 ияш гычак тöрштылаш лиеш. Но 18 ийым темыме марте ача-ава-влак распискым возышаш улыт. Мемнан авиаклубна тунемше-влак дене сай кылым куча. Школлаште парашютный кружок-влак улыт. Ме йоча-влак дене вашлиймашым эртарена, мутланена, каласкалена. Ӱдыр-рвезе-влак толыт, тöрштылыт, нунылан тиде спорт келша.
Икымше гана авиаспортклубыш толшо-влак тазалык шотышто тергымашым эртат. Пульсым, давленийым, тичмаш состоянийым тергат. Вара туныктымо сынан занятийым эртыман. Мыйын шонымаште, парашют дене тöршташ тазалык шотышто утыждене тургыжланаш амал уке. Тиде нимынярат неле огыл.
– Парашют спорт тазалыклан мо дене пайдале?
– Эн ончычак айдеме стрессым сеҥаш тунемеш. Каваште улмо годым, кайык семын южышто чоҥештыме годым уда шонымаш-влак уш гыч лектын возыт. Кава – тиде эрык, ласкалык. Тыште кап нелытымат от шиж, чонланат куштылго. Шуко еҥ «шÿм чыта мо?» манын йодеш. Икте раш – кырымыжым ок чарне (Воштылеш – Авт. ). Адреналин шÿмлан чарнен шогалаш ок пу.
– Иктаж-могай лÿдыкшö уло мо?
– Мыйын авиаспортклубыш коштмо жапыштем нимогай лÿдыкшö историй лийын огыл. Но парашют спорт экстремальныйлан шотлалтеш. Садлан тыште тÿрлö семын сусыргаш лиеш. Но спортсмен чыла занятийыш коштеш да шот дене ямдылалтеш гын, нимо деч лÿдаш. Айдемын койыш-шоктышыжо могай, лектышат тугай. Инструктор-влак чыла умылтарат, тергат. Тöршташ келшен толшо точкым ойырат. Парашютистын задачыже – палемдыме точко тураш волен шогалаш. Тиде куштылго огыл, но лÿдаш амалым ок пу. Волен шогалме тат капкыллан пÿкен гыч тöрштен волымо гайрак чучеш. Такшым парашютный спортын лачак тиде видше эн куштылгылан, шучко огыллан шотлалтеш. Молан манаш гын парашют дене тöрштылмö тÿрлö вес вид-влакат улыт. Нуно лÿдыкшö лийын кертыт.
Но чылт лÿдшö-влаклан «тандем» тöрштымаш темлалтеш. Тыгай годым инструктор тöрштышö еҥым шке ончыланже пижыкта да мланде марте парашют дене волта.
– Парашют дене тöрштылын моштымо мастарлык кушто кÿлеш лийын кертеш?
– Авиаспортклубышто тунемше ятыр еҥ кызыт военный ведомствылаште службым эрта. Ме кадет корпуслаште тунемше-влак дене пашам ыштена, йоча-влакын парашют дене тöрштылын моштымыштым шотыш налын, тÿрлö тунемме верлашке темлымаш серышым возена. Парашют дене тöрштыл моштышо-влакым юж десант войскаш, спорт ротыш налыт. Тыгак МЧС службысо пашаш пураш лиеш. Мый шкежат ик жап чодырам тул деч аралыме службын пашаеҥже лийынам. Икманаш, тиде мастарлык илышыште кÿлеш лийын кертеш.
– Ончыкылык шонымашет могай?
– Кызытеш мый спорт мастерыш кандидат лияш ямдылалтам. Тидлан чыла нормативым шуктен кертам. Умбакыже ты направлений дене спортын мастерже лÿмым налаш шонымаш уло. Тыгак ме, тÿнямбал кÿкшытыштö мастарлыкым ончыктен, спортын тÿнямбал классан мастерже лийын кертына. Эшеат кÿкшö лÿм – спортын сулло мастерже. Икманаш, ончылно эше ятыр паша.
– Лудшына-влак коклаште иктаж-кöн парашют дене тöрштен ончаш кумылжо уло гын, мом ыштыман?
– Россий ДОСААФ-ын Марий Элысе пöлкашкыже йодмашым возыман. Кажне тÿрлö тöрштымашлан посна ак уло. Чыла тидым лачак авиационно-спортивный клубышто пален налаш лиеш.