Каспий теҥыз «тӱҥалтыште»

Волжский районысо Азъял кутыр ялыште куд суртышто кандаш еҥ ила, кок адрес дене «Кугарня» газет мия. Тысе илыше-влак деке миен шуаш ече ӱмбак шогалаш логале.

Вашлиймаш

Тора корныш лекташ кок амал ыле. Икымшыже – тысе почтальонын чолгалыкше. Антонина Петровна Петрова 64 ияш гынат, самырык гай чулым, кова манаш нигузе йылме ок савырне. Теле кечын Сотнур почто гыч газетым налеш да Памашэҥер марте кок уштышым йолын, вара сонарзын портышкеман ечыжым чиен, пасу, чодыра гоч вич уштыш наре тораште верланыше Азъял кутырыш шке лудшыжо-влак деке вашка.

Ончыч тудо верысе «Дружба» совхозышто тӱрлӧ пашам шуктен, вара индеш ий почтальонкылан коштын да  сулен налме канышыш каен. Олмешыже самырык вес ӱдырамаш ыштен. Но тудын декрет отпускыш кайымекыже,почтальонлан алмаштышым муын огытыл, адакат Антонина Петровнам йодыныт.- Азъял кутыр марте ончыч корным ыштат ыле. Кызыт кажне кайымемлан шкеак тошкем. Пасушто телым эре мардеж лумым ӱштеш, почешетак кышам петыра. Кертме семын палылан маякым шогалтылам. Левырак игечыште ечыш эше лум пижеш. Ынде тунемалтын, — писын каласкала А.Петрова. — Пӱртӱслан куанен коштам – йырымваш тынар сӧраллык. Сандене тыгай годым чылажат мондалтеш манаш келшен толеш…

Кужу корныш каяш тарванымем деч ончыч шкенжын гаяк лопка ечым чиен толашымем ужын, «Кузе каен, кузе толат?» тургыжланен пелештыш.

Ик гана каяш тарваненам да тынар ойгыра, шкенжым чаманышаш!..

Корно

Теве тудо – эрыкан пасу. Мардеж деч моло нимогай уто йӱк-йӱан уке…

Мемнан деч ончыч корным эрыктен толашыме палдырна: кок могырыш лумым оралыме. Корныжо гына уке, шӱкымӧ почешак уэш петырнен. Ечым чияш тӧчышемла, кыдал даҥыт манме гай келге лумыш волен шогальым. Ӧрмалгышымат: тыштак тынар неле гын, умбакыже кузе лийман? Теҥгечат мыйым чактараш тӧчышӧ гай лум шуко оптыш. «Чакнаш уке, шонымым ыштыман!» — лумым шыжыктен, ончык чымалтым.

Пиалеш, икмыняр шӱдӧ метрым эртымек, ваштареш Азъял кутырышто мыйым вашлияш келшыше Сергей Митяков койылалтыш. Пластик шотан, сонарзе ече дене лум ӱмбач куштылгын кая. Мыйын — тошто ече, «шӱдыраш» нелырак. Сергей снегоход денат вашлияш ямде ыле, но мый ечым ойырен нальым.

— Тысе воктен коремлаште 17 памашым шотлен луктынам. Ончыч кундемыштына шуко вере чельник (мӱкшотар) лийын, кызыт кумыт веле кодын, — тӱрлӧ могырыш ончалаш таратен, вершӧр дене палдара Сергей Николаевич. —  Теве квартальный меҥге марте толын шуна, тудым ончычсо колхоз межа тураште шогалтыл кайыме. Ожно еҥ-влак шонен ыштеныт: кӱнчен кайыме почеш лакым кӱ дене теменыт – тыге пушеҥге, моло кушкыл ты корным петырен огытыл. Тиде верлаште лесник пелен йолташ семын шуко коштынам…

Пасу гоч эртыме годым С.Митяков ик оҥайым каласыш: «Теве тиде корем йолым Каспий теҥыз тӱҥалтышлан шотлен кертына. Тӱрлӧ памаш гыч вӱд Поча корем дене йоген эрта, Пӧт эҥерыш, вара Элнетыш ушнен, Юлыш логалеш».

Старосто

Ялысе старосто С.Митяков Азъял кутырыштак шочын. Тыштак тӱҥалтыш школышто, вара Сотнурышто тунемын.  Профессионал шинчымашым технический училищыште налын. Ачаже Николай Александров колхозышто кочегарлан ыштен, но ӱмыр шуде, 37 ияш колен, Сергей тунам кок ияш кодын. Аваже Екатерина Митякова ферме пашаште ойыртемалтын. Кум ӱдыр, кок эрге дене кодшо ӱдырамаш ача олмешат икшыве-шамычлан чон шокшыжым ситараш тыршен. «Кушкын шумекына, вич сӱаным ыштен», — манеш ешысе эн изи эрге. Кызыт Сергейын кум акаже пошкудо Учимсола ялыште улыт гын, изаже Волгоград областьыште ила, тудат «Кугарня» газетым налеш – коклан редакцийыш йыҥгырта.

С.Митяков гай ялым тӱзаташ шонен илыше ура чонан айдемым, конешне, шуко от вашлий. Тудо Учимсолаште ила, туштак пашам ышта гынат, шочмо ялжым ок кудалте. Пӧртым, мончам, йыр моло оралтым чоҥен. Кеҥежым тыште комбым ашнат, ужалаш ӱшкыжым ӧрдыктарат, шорыкым, сӧснам ончат. Сурт сомылкам шукташ Юрий Иванов пошкудыжо полша. Йӧным мушо йӧрым кочкеш манме семын, Сергей оксам ышташ шуко тырша: мӱкшызӧ, амалкалче семын палыме. Ӱшанле эҥертыш – Галя пелашыже. Коктын эрге ден ӱдырым ончен куштеныт. Максим кызыт Татарстаныште ила. Настя ӱдырышт Йошкар-Олаште тунемеш гынат, тора ялыш корным ок мондо: ачаж гаяк чонжо йӱла, коеш, сандене кеч-могай пашам ыштыме годым полышкалыше семын эре пеленже. «Мончам коктын нӧлтышна!» – шыргыжале ача.

Ялым Сергей шке сурт-оралте олмеш ужеш, а тушто илыше-влакым иза-акалан, кова-кочалан шотла, очыни. Санденак нунын шотышто азаплана, электротуллан мойн роскотым шке кӱшеш петыра, киндым, моло кочкышым йодмышт почеш налын конда. «Шканем веле огыл, весыланат лийже манын шонен илем», — манеш.

Куэран урем

Тыге мутланен, ялышкат миен шуна. Урем мучаште шогышо трансформатор электротул улмо нерген шижтарыш. Кок вел могырышто шинчыше пӧрт-влак шӧрын каеныт, толшо унам шӱлыкын вашлийыт. Ял покшеч ече корно гына коеш. Кок велым куэ-влакым радам дене пеш шуко шындыме улмаш. Илыше-влакын кажныштын кызыт мобильный манме телефон уло гынат, ял покшелне таксофоным вераҥдыме. Пучым нӧлтал ончальым – сигнал шокта, тугеже кыл уло.

Таве воктен чарнен шогалмек, йодмем умылышо гай С.Митяков умбакыже каласкалыш:

— Уло яллан кок таве лийын, но пытен. Армий гыч толмем деч вара мый тудым уэш кӱнчаш палымем-влакым тарватышым. Декабрьыште тӱҥалын, февральлан 16 метр утла келгытым кӱнчышна. Икымше пырням волташ шкеак волышым – кузе лӱдын омыл, ӧраш гына кодеш: латкудыт огыл, кум метр келгытыште чонлан шу-уй чучеш. Но Юмылан тау, чыла нелылыкым сеҥен ыштышна. 2016 ийыште тошто пурам кугу диаметран полипропилен пуч дене вашталтышна: ынде ӱмырешлан манаш лиеш. Вӱдым электронасос дене тулена — памаш гай йыргыктен лектеш, уло яллан сита.

С.Митяковын суртышто чаткалык шижалтеш: кажне ӱзгарын шке верже уло, нимо шала ок кийылт. Чылажымат  ончал савырнымек, Сергей пӧртыштӧ ӱстелтӧрыш ӱжӧ, коҥгаште кӧршӧкеш кӱктымӧ шӱрым, шылым моклака дене шунен-шунен пукшыш, шудо чайым мӱй дене йӱктыш. Теве кушто улмаш экологически яндар кочкышет!

Пошкудышто

Ялыште эн кугу ийготан — 79 ияш Е.Антонова – 60 ий ончыч тышке марлан толын. «Йошкар шӱдыр» колхозышто фермыште кужу жап ыштен. «Пеш поян колхоз ыле, трукышто пытымыжлан ӧраш гына кодеш», — мане.

 

Шоҥгыеҥлан эҥертыш семын Михаил эргыже пырля ила. Моло шочшыжо-влак телефон дене йыҥгыртат, толын коштыт. Радиом колыштыт, телевизор ончыкта, «Кугарня» дене пырля моло марий газетымат лудыт. «Воштылаш таратыше возымо, йӧратымаш нерген лудаш келша», — мане Екатерина Михайловна. — Марием идалык ончыч колен колтыш, газетлан «шыллан толашыше пий гай ыле» – шке ончен лекмешкыже ок пу, коҥга шеҥгелне йышт лудын толаша ыле».

Е.Антонова самырык годсо жапым кызыт поснак чаманен шарналта, тунам ты ялыштат илыш шолын. «Чылт кудалтыме, мондалтше ял огыл. Вуйлатыше-влак тыште уна лийын каят… сайлымаш деч ончыч, — койдарен пелештыш шоҥгыеҥ. – Йодмынаже гына ок шукталт. Корным ышташ мыняр сӧрваленна – пырдыжыш пурсам кудалтыме семынак…»

* * *

С.Митяков дене мутланыме годым пошкудо Татарстанысе илыш ойыртем эше ик йодышым шочыктыш. Азъял кутыр деч иктаж пел уштыш тораште верланыше татар ялыште тылечат шагал еҥ ила, оралтыжат шагалрак. Но! Корнат уло, газ пучымат тушко шупшмо. Марий ялым тыге тӱзаташыже мо ок сите гын?..

Почешмут семын. «Миен кайымет деч вара эрлашынак кугу трактор корным шӱкен кодыш» манын, С.Митяков куанле уверым каласыш.

[ngg src=»galleries» ids=»5″ display=»basic_thumbnail»]

Шӱдыр гаяк вашке йӧрен

Волжский районысо Азъял кутыр ял Марий Эл ден Татарстан кокласе чек воктене верланен. Илем утым кугу лийын огыл.    1926 ийыште ышталтын. Тудо ты кундемыште эн самырык яллан шотлалтеш, но пытыше радамыш логалын. Тышке эн ончыч мыйын шочмо Кӱшыл Азъял гыч Абрамовмыт кум изак-шоляк толыныт, сандене ял лӱмжат тыгай. 1932 ийыште «Йошкар шӱдыр» колхозым ыштеныт. Йырым-йыр чодыра, утларакшым пистер, пӱкшерме тыште шуко кушкыт. Корем-влак памашлан поян улыт.

 1970-ше ийлаште Азъял кутырысо тӱҥалтыш школышто 30 утла йоча тунемын, 35 сурт-оралтыште 120 еҥ илен. Имне, шорык ферме кугу лийыныт. Шоҥгыеҥ-влакын ойлымышт почеш,  лач тиде вӱта гыч сар годым 17 имньым наҥгаеныт. 40 наре вийвал пӧръеҥ тушман ваштареш кредалаш каен, 9 гына пӧртылын. Колхозышто 1200 наре шорыкым ашненыт.

Эдуард Иманаев.

Авторын фотожо.